مرگ درخت مشهور کیش

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

شاه عباس صفوی پس ازفراغت از جنگ با عثمانی‌ها،برای بیرون کردن پرتغالی‌ها  به مناطق جنوبی کشور رفت. همزمان با بیرون‌ راندن اشغالگران، نهال جوان درخت شگفت‌انگیزی در شهر حریره در حال پاگرفتن بود که قرن‌ها بعد به جاذبه گردشگری جزیره کیش تبدیل شد. اما دیروز تصاویری از شاخه‌های هرس شده و خشک درخت منتشر ‌شد که بازتاب بسیار یافت. درخت انجیر بنگالی جزیره کیش یا درخت سبز انجیر معابد که روند خشک شدنش سال‌ها ادامه داشت امسال به‌طور کامل خشک شد. این درخت در کنار ویرانه‌های به‌جا مانده از شهر تاریخی حریره قرار دارد و حالا قرار است از بازمانده آن شکوه طبیعت، اثر هنری ساخته شود؛ مانند آثار هنری که با تنه‌های خشک درختان خیابان ولیعصر ساخته شده‌اند.‌

خزان‌کننده در بهار
درخت انجیر بنگالی نام یک گونه از زیرسرده انجیر هندی است. این درخت بومی شبه‌قاره هند است و در جنوب ایران از آبادان تا بوشهر و چابهار یافت می‌شود. همچنین یکی از بلندترین درختان جنگل‌های بارانی است که عمدتاً همیشه سبز با تاج پوشش گرد تا پهن و گسترده است. ارتفاع و قطر تاج پوشش آن به حدود30متر می‌رسد. گیاه دارای ریشه‌های هوایی است که از شاخه‌های آن منشعب می‌شوند و به‌سمت زمین رشد می‌کنند. برگ‌های انجیر بنگالی به طول حدود 15سانتی‌متر و شبیه به قلبی کشیده هستند که در ابتدا رگه‌های صورتی دارند. این گیاه به سرما حساس است و عمدتا نیازی به هرس سالانه ندارد و بهتر است به حالت آزاد و به فرم طبیعی رشد کند. برگ‌های درخت انجیربنگالی در ماه‌های فروردین و اردیبهشت خزان می‌کند و بلافاصله پس از آن برگ‌های جدید روی شاخه‌ها ظاهر می‌شود. در جنوب ایران با نام‌های محلی لول ، لور و مکرزن، در جزیره خارک، لیل و در جزیره کیش، لیر شناخته می‌شود.

پروسه خشک شدن
فرایند خشک شدن درخت سبز کیش، 5سال است که شروع و چند‌ماه است که به کلی از رشد مجدد آن قطع امید شده است. دلیل اصلی خشک شدن این درخت، قطع دسترسی ریشه‌های آن به آب‌های زیرزمینی است. در سال‌های اخیر تعداد زیادی از درختان لور را به این دلیل از دست داده‌ایم. افت سطح آب‌های زیرزمینی در این جزیره نیز به‌دلیل برداشت بی‌رویه، کمبود بارش و تخریب مسیر آبراهه‌های زیرزمینی به سبب گودبرداری‌های عمرانی و... بوده است. ریشه‌های لور مانند درخت کهور پاکستانی نیست که در عمق زیاد برای رسیدن به آب رشد کند؛ در نتیجه هرگونه تغییر مسیر دسترسی به آب این گیاه را خشک می‌کند.
نخستین درختانی که نسبت به خشکسالی واکنش نشان می‌دهند لورها (درخت انجیر بنگالی) است. با تحمیل کم‌آبی به درخت، قارچ خطرناکی درخت را درگیر کرد که با وجود سمپاشی کنترل نشد.

پروژه‌های بدون مجوز
مریم محمدی، رئیس اداره محیط‌زیست جزیره کیش: انجیر بنگالی از انواع فیکوس است که مردم به اشتباه ‌آن را انجیر معابد می‌‌نامند؛ درحالی‌که آنها 2نوع مختلف از فیکوس هستند. یکی از قدیمی‌ترین فیکوس‌ها در جزیره کیش قرار دارد و به‌نظر می‌رسد حدود 400سال عمر داشته باشد. این درخت به‌دلیل قرار‌گیری در کنار سایت میراث فرهنگی و گردشگری جزیره‌کیش توجه گردشگران را به‌خود جلب کرد؛ درحالی‌که از گونه درخت انجیر بنگالی در جزیره کیش چند صد اصله دیگر وجود دارد که بزرگ‌تر هم هستند. یکی از دلایل خشک شدن این درخت انجام پروژه‌های عمرانی بدون توجه به پیوست محیط‌زیستی است.
در اثر این بی‌توجهی دسترسی ریشه‌های گیاه ‌به آب قطع شد. تأثیر پروژه‌های عمرانی بدون مجوز زیست‌محیطی سال‌ها بعد خود را نشان می‌دهد. اگر همان 5-4سال پیش  مطالعات دقیقی برای مکان‌یابی درست و علمی پروژه‌های عمرانی انجام می‌دادند، حالا این درخت زنده بود.‌

نگهداری درختان ویژه تخصصی است
هرس گیاهان بومی در جنوب کشور امری تخصصی است. به اعتقاد متخصصان اگر متولیان و شهرداری‌هایی که مسئولیت پوشش گیاهی شهرها را برعهده دارند اولا از گونه‌های بومی و ارزشمند مانند کهور ایرانی، کنار، آکاسیا استفاده و برای هرس آنها از سازمان حفاظت محیط‌زیست مجوز کسب کنند، بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد. درختان لور در جزیره کیش لابه‌لای درختانی رشد می‌کنند که شرکت مسئول فضای سبز کیش کاشته است. آنها نیز با همان پروتکل‌های معمول هرس شده‌اند. هرس گیاه لور با اینکه خاستگاه آن در هندوستان است به نوعی بومی شده به‌حساب می‌آید و نگهداری از آن تخصصی است.

آبرسانی دستی
مشهورترین درخت انجیر معابد کیش، نیاز به آبرسانی دستی ندارد؛ چراکه در مسیر آب‌های زیرزمینی به‌صورت خود‌رو رشد می‌کند. در سال‌هایی که دسترسی ریشه‌ها به آب قطع شده بود، آبرسانی به‌صورت دستی صورت می‌گرفت، ولی افاقه نکرد. مردم محلی که از این درخت خاطرات زیادی دارند از قطع شاخه‌های پوک شده این درخت در روزهای اخیر ناراحت هستند، ولی مسئولان وعده داده‌اند در آینده از این درخت تاریخی اثر هنری به یادگار خواهد  ماند.