گزارش
این مجرمان به زندان نمی‌روند
اقدامات فرهنگی جایگزین مجازات حبس می‌شوند
رابعه تیموری-روزنامه‌نگار
از سال1392 که صدور احکام جایگزین حبس وارد قوانین کیفری کشور شد، دادرس‌ها و قضات کشور در موارد مختلف از این قانون استفاده کردند و با صدور این احکام سبب شدند تعدادی از خطاکاران بدون بند و زندان متنبه شوند. یکی از نقاط قوت این احکام آزادی عمل قضات در انتخاب نوع مجازات متهمان است. این امر سبب شده دادرس‌ها کشور در این زمینه درایت و خلاقیت‌های خاصی به خرج دهد و متناسب با شرایط پرونده، نوع جرم و بزه ارتکابی مجرمان و ویژگی‌های شخصیتی محکومان احکام متفاوتی صادر کند که بسیاری از این احکام جالب و قابل تأمل است. در نوشتار زیر به تعدادی از این احکام اشاره شده که بر درایت و تیزبینی دادرس‌ها صادرکننده احکام دلالت دارد و اهمیت سیاست حبس‌زدایی در سیستم قضایی کشور را بیان می‌کند.
735میلیون ریال خرید کتاب توسط مجرمان
1401
حکم جایگزین: خرید کتاب
در سال1401 در استان آذربایجان غربی هم در راستای حبس‌زدایی احکام مختلفی صادر شده که حاصل اجرای 28حکم جایگزین حبس، خرید و اهدای کتاب به ارزش بیش از 735میلیون ریال به کتابخانه‌های این استان بوده است. در این احکام که توسط قضات حوزه‌های قضایی ارومیه، محمدیار، خوی، ماکو، پیرانشهر، شوط و سیمینه صادر شده، متهمان زیادی به جای تحمل حبس و زندان، کتابخانه‌های شهرستان‌های خود را تجهیز کردند و از محل صدور این احکام 744نسخه کتاب خریداری شده، در اختیار کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های استان آذربایجان‌غربی قرار گرفته است.
اهدای گل
1388
حکم اولیه: 3ماه و یک روز زندان
حکم جایگزین: اهدای گل و عدم‌استعمال دخانیات
4سال پیش از آنکه قانون احکام جایگزین حبس به تصویب برسد، یکی از دادرس‌‌های دادگاه‌های خانواده استان فارس با استفاده از استقلال عملی که به قضات این دادگاه‌ها داده شده بود، حکم کرد که متهمی به جای تحمل 3ماه و یک‌روز حبس، به همسرش سالانه ۱۰روز گل هدیه بدهد! این مرد با اتهام رها کردن زندگی مشترک و ترک نفقه و ضرب و شتم همسرش مورد تعقیب قرار گرفته بود و دادگاه پس از رسیدگی، او را به 3ماه و یک روز حبس محکوم کرد، اما قاضی با توجه به نداشتن سابقه کیفری متهم برای تحکیم زندگی مشترکش محکومیت او را به‌مدت 3سال معلق کرد؛ مشروط بر اینکه زوج دستورات زیر را انجام دهد: ۱- پرداخت بموقع نفقه زوجه و حسن معاشرت با وی، ۲- هدیه دادن 10شاخه گل در هر سال؛ به‌طوری که پایان نوبت دهم، سالگرد ازدواج زوجین باشد، ۳- استفاده از نصایح یکی از علمای مذهبی به تشخیص دادستان در سالروز ازدواج در هر سال و ۴- خودداری زوج از استعمال سیگار و دخانیات.
مجازات کشتن الاغ
1388
حکم اولیه: 50ضربه شلاق
حکم جایگزین:آموختن حدیث درباره مهربانی
در سال1388 فقط در دادگاه خانواده استان فارس از احکام جایگزین حبس استفاده نشده و در یکی از پرونده‌های زیست‌محیطی این استان هم احکام جایگزین حبس تعیین شد. این حکم به تخلف یکی از کشاورزان استان فارس مربوط می‌شد که با آتش زدن عمدی، یک رأس الاغ زنده را کشته بود.
این کشاورز ۵۳ساله الاغی بلاصاحب را که وارد مزرعه کاهوی او شده و به مزرعه‌اش خسارت زده بود با ریختن بنزین به آتش کشیده بود؛ به همین دلیل یکی از شعب دادگاه‌های استان فارس که حسب کیفرخواست دادستان به پرونده رسیدگی می‌کرد، او را مجرم اعلام کرد و حکم بر محکومیت او به تحمل ۵۰ضربه شلاق صادر کرد. در ادامه جریان پرونده، دادگاه به‌دلیل وضعیت خاص و فقدان پیشینه کیفری و همچنین سوابق مثبت این کشاورز مجرم از اجرای حکم شلاق خودداری و براساس رأی دادگاه محکوم مکلف شد به جای تحمل شلاق، ۲۰حدیث از معصومین(ع) با مضامین مهربانی با حیوانات و رفتار شایسته با حیوانات را بیاموزد و از یک رأس الاغ بلاصاحب به‌مدت 3ماه نگهداری کند.
مجازات‌های زیست‌محیطی
1394
حکم اولیه: 6ماه حبس
حکم جایگزین: پاکسازی تالاب شادگان
پس از تصویب قوانین جایگزین حبس، بعضی از دادرس‌ها برای مجازات افرادی که محیط‌زیست را آلوده کرده بودند، از این قانون استفاده کردند. قاضی عسکری فیروزجانی یکی از این قضات بود که یک شکارچی غیرمجاز را به پاکسازی طبیعت محکوم کرد. این قاضی مجازات شکارچی غیرمجاز را که به استناد ماده۱۰ قانون شکار و صید به 6ماه حبس محکوم شده بود، به ۱۰ساعت پاکسازی تالاب شادگان زیر نظر اداره محیط‌زیست تبدیل کرد.
در پرونده دیگری هم 2جوان که به برداشت ۲۰کیلوگرم مرجان از سواحل بوشهر متهم بودند، بنا بر حکم قاضی پرونده به جای زندان و جریمه نقدی، به‌مدت 3ماه روزهای جمعه ساحل بوشهر را از میدان رئیسعلی دلواری تا گمرک پاکسازی کردند. این متخلفان به استناد ماده‌یک لایحه قانونی مجازات صید غیرمجاز از دریای خزر و خلیج‌فارس مجرم شناخته شده بودند و دادرس پرونده با هدف آشنایی آنها با چگونگی حفاظت محیط‌زیست این حکم را صادر کرد.
در میان سیل‌زدگان
1398
حکم اولیه: 45روز حبس
حکم جایگزین:امدادرسانی به سیل‌زدگان آق‌قلا
دستگاه قضایی استان گلستان در سال‌های 95 تا 98 در صدور احکام جایگزین حبس رکورددار بوده است. یکی از احکامی که در سال1398 در این استان صادر شد، امدادرسانی به سیل‌زدگان آق قلا به‌عنوان مجازات جایگزین حبس عامل بهره‌برداری غیرمجاز از منابع آب بوده است. متهم که به بهره‌برداری غیرمجاز از منابع آب با حفر چاه غیرمجاز اقدام کرده بود، در ابتدا علاوه بر آنکه به بازگردان چاه آب به شرایط گذشته مکلف شده بود، به ۴۵روز حبس تعزیری نیز محکوم شد، اما قاضی دادگاه کیفری۲ شهرستان گالیکش به‌دلیل سن پایین و متاهل بودن متهم و نداشتن سابقه کیفری، او را مستحق اعمال مجازات جایگزین حبس دانست.
بر این اساس، متهم به انجام خدمات عمومی رایگان از طریق امدادرسانی به سیل‌زدگان آق قلا به‌مدت ۲۰۰ساعت با نظارت جمعیت هلال‌احمر و اجرای احکام کیفری جایگزین حبس تعزیری محکوم شد.
رانندگان متخلف تنبیه شدند
1395
یک‌ماه حبس
حکم جایگزین:100ساعت خدمات عمومی رایگان
قانون مصوب سال1392 برای متنبه کردن رانندگان خاطی بارها مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از موارد در سال1395 برای یک راننده اهل استان گلستان اتفاق افتاد که با بی‌احتیاطی در رانندگی سبب مصدومیت فرد دیگری شده بود. راننده خاطی در ابتدا به یک‌ماه حبس از جنبه عمومی جرم محکوم شد، اما قاضی گالیکشی برای متهم حکم جایگزین حبس صادر کرد که براساس آن متهم مکلف به ارائه خدمات عمومی رایگان در زمینه آموزشی و فرهنگی به‌مدت ۱۰۰ساعت شد. براساس این حکم، متهم با همکاری پلیس راهنمایی و رانندگی مکلف به آموزش قوانین به همیاران پلیس در مدارس شد. این قاضی راننده بی‌احتیاط دیگری را که باعث مصدومیت فردی شده بود، به پاکسازی حاشیه جنگل گلستان و بهسازی و مرمت چشمه‌ها مکلف کرد.
پا به پای پلیس
1392
حکم اولیه:حبس
حکم جایگزین:همیار پلیس شدن
در سال1392 به‌علت شکایت راهنمایی و رانندگی شهرستان زرقان از 2فرد به اتهام توهین و سرپیچی از دستور مأمور راهنمایی و رانندگی حین انجام وظیفه، رئیس دادگاه عمومی بخش زرقان این دو نفر را به مجازات آموزش به‌جای حبس محکوم کرد. این 2نفر مکلف شدند تا هر‌ماه و به‌مدت 6ماه به سرپرست راهنمایی و رانندگی زرقان مراجعه و گواهی حسن اخلاق و برخورد با مامورین راهنمایی و رانندگی اخذ و تقدیم دادگاه کنند. همچنین در یک دوره آموزش مقررات و قوانین راهنمایی و رانندگی شرکت کرده و گواهی گذراندن این دوره آموزشی را ارائه کنند. براساس احکام دادگاه هر یک از متهمان موظف شدند با پوشیدن لباس مخصوص همیار پلیس با راهنمایی و رانندگی زرقان همکاری و گواهی آن را تقدیم دادگاه کنند تا درصورت حسن اجرای احکام، مجازات آنها از سوابق کیفری‌شان پاک شود.
باز هم کتاب
1398
حکم اولیه: حبس
حکم جایگزین:خرید کتاب
در سال1398 فرهاد غفاری، رئیس دادگاه عمومی بخش ارداق قزوین، 2متهم را که به جرائم مختلف محکوم به حبس بودند، به خرید کتاب و اهدای این کتاب‌ها به کتابخانه عمومی الغدیر ارداق مکلف کرد.
طی این حکم، هریک از آنها به‌جای تحمل حبس بیش از ۴۰نسخه کتاب را خریداری و در اختیار این کتابخانه قرار دادند. خلاصه‌نویسی از کتاب و چاپ بنر از احادیث، خطبه‌ها و کلمات قصار حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه و نصب در سطح شهر از دیگر اقدامات فرهنگی بود که توسط دادگاه عمومی بخش ارداق به‌عنوان حکم جایگزین حبس برای محکومان تعیین شد. غفاری هدف از تعیین این نوع احکام فرهنگی را توسعه فرهنگ مطالعه و ترویج اقدامات فرهنگی عنوان کرد.
حبس‌زدایی با اقدامات فرهنگی
1401
حکم اولیه: حبس
حکم جایگزین:مطالعه کتاب آیین دادرسی کیفری
در سال‌های اخیر حبس‌زدایی و مجازات‌های جایگزین حبس در سیاستهای قضایی دستگاه قضایی کشور جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده و این احکام با جدیت بیشتری دنبال میشود. یکی از این احکام در سال1401 در دادگستری استان سیستان و بلوچستان صادر شده است. در این حکم قاضی پرونده‌ای مطالعه کتاب «نکات در قانون آیین دادرسی کیفری» را به‌عنوان مجازات جایگزین حبس تعیین کرده، اما به‌دلیل عدم‌اجرای دستورات مقام قضایی از سوی مجرم، قرار و حکم وی، به حالت تعلیق درآمده است. همچنین در شهرستان سرباز سیستان و بلوچستان، شخصی که متهم به تشویش اذهان عمومی از طریق فضای مجازی بوده، به انجام خدمات عمومی رایگان به‌مدت ۲ماه محکوم شده است. براساس این حکم، مجرم در روزهای پنجشنبه هر هفته به‌مدت 2ساعت به تعمیر و بازسازی کتابخانه عمومی شهرستان راسک پرداخته است. متهم دیگری نیز که از اهالی شهر زاهدان بوده و به‌دلیل نشر اکاذیب از طریق سامانه‌های یارانه‌ای مجرم شناخته شده، علاوه بر گذراندن یک دوره خاص آموزشی اخلاق به شرکت در جلسات اخلاقی یکی از علمای شهرستان زاهدان ملزم شده است.
در همینه زمینه :
