آیا گرانی سیگار مصرف آن را کم می‌کند؟

متخصصان حوزه بهداشت و سلامت مدت‌هاست که نسبت به روند افزایشی سرطان در کشور هشدار می‌دهند. آنها می‌گویند آمار ابتلای سالانه از 130هزار نفر در حال رسیدن به 160هزار نفر است که عامل اصلی آن مصرف دخانیات است. رئیس جامعه اورولوژی ایران هم دیروز اعلام کرد ابتلا به سرطان مثانه در مردان به‌دلیل مصرف سیگار و در زنان به‌دلیل استفاده از قلیان افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که برخی افراد همواره بر افزایش نرخ سیگار و درست اجرایی شدن قانون مالیات به‌عنوان جدی‌ترین اقدام پیشگیرانه برای کاهش مصرف تأکید می‌کنند که البته طی این مدت هم قیمت سیگار افزایش پیدا کرده و هم بالاخره سال گذشته مالیات نخی سیگار از سوی مجلس تصویب شد، اما به‌نظر نمی‌رسد که همین‌ها هم منجر به حذف یا کاهش مصرف شده باشد یا حتی در آینده محقق شود. آن هم درحالی‌که سیگار در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به‌دلیل افزایش مالیات قیمت بسیار بالایی دارد اما برخی مطالعات به‌طور قاطع اعلام کرده‌اند که قیمت‌های بالاتر منجر به مصرف کمتر نشده است. اصل ماجرای اینکه چرا گرانی دخانیات نه‌تنها منجر به کاهش مصرف نشده بلکه به‌گفته دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات سن آن به ۱۲سال هم رسیده، چیست؟
 
سیگار کشیدن با وجود دسته‌بندی در رفتارهای پرخطر اکنون به یک مسئله عادی حتی برای زنان و گروه‌های سنی نوجوان بدل شده است. چندی پیش علیرضا شریفی‌یزدی، عضو پژوهشکده خانواده در این‌باره به همشهری‌آنلاین گفته بود که قبح اجتماعی سیگار در اروپا بیشتر از ایران است. برخی آمارها حاکی از آن است که حدود 15میلیون نفر در کشور سیگار مصرف می‌کنند و سالانه حدود ۵۵ تا ۶۰میلیارد نخ سیگار مصرف می‌شود. بر این اساس با وجود اینکه قانونگذاران با افزایش قیمت سیگار به‌دنبال کاهش سرانه مصرف در جامعه، کمک به بهداشت عمومی و جلوگیری از اتلاف سرمایه بوده‌اند، اما چنین چیزی محقق نشده چون به تأکید جامعه‌شناسان برای این افزایش‌ قیمت‌ها، جایگزینی اعلام نشده و یا فکری برای عواقب این گرانی با افزایش گرایش به دخانیات تقلبی و آلوده یا مواد‌مخدر ارزان‌تر هم نشده است. پژوهشگران این حوزه تأکید می‌کنند مصرف سیگار از جنبه‌های مختلفی باید ‌بررسی می‌شد و به‌راحتی نمی‌توان با برخی ابزارهای بازدارنده مثل افزایش قیمت خرید یا مالیات آن را کنترل کرد.
 
بسیاری از کشورها اقدامات پیشگیرانه و آموزشی را همراه با مالیات‌ و افزایش قیمت‌ها برای دخانیات به‌ویژه سیگار درنظر گرفته‌اند، اما به‌نظر نمی‌رسد این اقدامات در ایران چندان پررنگ باشد. وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه‌گر با وجود اینکه بیشترین هزینه را برای درمان‌ بیماری‌های ناشی از سرطان پرداخت می‌کنند اما پوشش حمایتی آنها در این‌باره مطلوب نیست یا به‌نوعی در مبارزه با مصرف دخانیات از سوی دیگر سازمان‌های متولی این حوزه حمایت نمی‌شود. به همین دلیل نه‌تنها افزایش قیمت که برنامه‌های فعلی هم نمی‌تواند منجر به کاهش مصرف سیگار در جامعه شود. همسو با چنین قوانین سلبی‌ای، اعمال سیاست‌های تشویقی و اقدامات فرهنگی و آموزشی هم مهم‌ترین مسئله‌ای است که باید از طریق نهادهای ذیربط در اولویت قرار بگیرد. در این‌باره پژوهشگران اعلام کرده‌اند هزینه سرطان در دنیا حدود 25تریلیون دلار است و حتی کشورهای پیشرفته هم توان پوشش این هزینه را ندارند، به همین دلیل سراغ پیشگیری رفته‌اند. آنها برای دخانیات که عامل اصلی سرطان است، مالیات‌های سنگین درنظر گرفته‌اند اما هم‌زمان تبلیغات و طرح‌های تشویقی اجتماعی و اقتصادی را برای کاهش مصرف دخانیات اجرا می‌کنند.
 
در حالی نیاز به اجرای چنین طرح‌های فرهنگی‌ای برای کاهش مصرف سیگار در کشور ضرورت دارد که مثال واضح آن برخورد سلبی و جبری با مسئله اعتیاد طی سال‌های گذشته بوده که چندان موفق نبوده است. جامعه‌شناسان تأکید می‌کنند که با رویکردهای سلبی و جبری نمی‌توان حوزه فرهنگی و اجتماعی را مدیریت و مردم را به رعایت ارزش‌ها و هنجارها وادار کرد. در هیچ‌جای جهان نمی‌توان یک معضل اجتماعی نظیر سیگار کشیدن را به صفر رساند، بنابراین باید اطلاعات و آموزش‌هایی که در رسانه‌های جمعی ارائه می‌شود، به تغییر نگرش مردم منجر شده و تمایل آنها را به مصرف سیگار کاهش دهد. از سوی دیگر، چه درست و چه غلط این باور در افراد سیگاری تثبیت شده که برای رهایی از مشکلات سیگار، مُسکن مناسبی است و برای تغییر آن فرهنگسازی ضرورت دارد. فرهنگسازی‌ای که باید از همان دوران کودکی و نوجوانی با استفاده از تمام ظرفیت‌ها، برای اجرای برنامه‌های پیشگیرانه و آموزشی آغاز شود و ادامه داشته باشد.