قرارداد سفید کشاورزان شمالی

گروه ایرانشهر

امروز تقویم، ما را به یاد کارگران می‌اندازد؛ بازوان توانمندی که چرخه اقتصاد و تولید را می‌چرخانند. به همین مناسبت، امروز سراغ وضعیت کارگران در استان‌های شمالی کشور رفته‌ایم؛ درحالی‌که بیشترشان این روزها در شالیزارها مشغول کشت نشا و در مزارع چای، مشغول برداشت چای هستند. دبیر اجرایی خانه کارگر مازندران مدعی است که در استان‌های شمالی 90درصد کارگران قرارداد سفید امضا دارند؛ قراردادی که کارگر هیچ اطلاعی از بندهای قرارداد ندارد و به نوعی برگه «من هیچ حقی ندارم» را امضا می‌کند. این در حالی است که اتحادیه کارگران چند سال پیش اعلام کرده بود 20درصد کارگران کل کشور قرارداد سفید امضا دارند. تعداد اندک واحدهای صنعتی در استان‌های شمالی و پررنگ بودن بخش کشاورزی و استخدام کارگر روزمرد ازجمله دلایلی است که این اتفاق را رقم زده است.

امنیت شغلی  
کارگران استان‌های شمالی این روزها در فصل کشت نشا و برداشت چای، حسابی مشغول کارند، اما پای صحبت‌شان که می‌نشینی از مشکلاتی می‌گویند که بارها عنوان کرده‌اند. پایین بودن حقوق و دستمزد، قراردادهای سفید امضا، نبود امنیت شغلی، نبود بیمه و سابقه کار و ایمن نبودن محیط کار فقط بخشی از مشکلات آنان است. در این میان اما قراردادهای سفید امضا بیش از همه برای آنان آزاردهنده است و دیگر انگیزه‌ای برای ادامه کار برایشان نمی‌گذارد. دبیر اجرایی خانه کارگر مازندران از وجود 90درصد قراردادهای سفید برای کارگران استان‌های شمالی خبر می‌دهد. این رقم بالا در استان‌های شمالی نگرانی‌هایی را برای کارگران رقم زده‌ است. نصرالله دریابیگی به همشهری می‌گوید که 90درصد از کارگران در قالب قراردادهای سفید امضا مشغول کار هستند. متأسفانه کارگران در حال استثمار شدن هستند و حقوق و بیمه آنها به موقع پرداخت نمی‌شود. دریابیگی، یکی از مطالبات جامعه کارگری از مسئولان را تامین امنیت شغلی می‌داند و ادامه می‌دهد: قراردادهای ۱۵روزه و یک‌ماهه و موقت ‌مهم‌ترین مشکل و چالش فراروی کارگران است که امنیت و آرامش را از این جامعه گرفته است.
او تأکید می‌کند این موضوع از سوی اتحادیه‌های کارگری در حال پیگیری است، اما عزم جدی مقامات اجرایی را می‌طلبد.

زنان کارگر
مشکل کارگران در استان‌های دیگر‌ که با رونق کشاورزی همسو هستند نیز کم و بیش وجود دارد. درست مثل خوزستان که قطب کشاورزی کشور است. در خوزستان نیز زنان کارگر پابه‌پای مردان کار می‌کنند و اغلب با دستمزد پایین‌تر. آنجا هم هزینه‌ بالای بیمه و حق‌الزحمه پایین زنان باعث می‌شود اراده‌ای برای بیمه کردن نباشد. به‌گفته قاسم آل‌کثیر، فعال اجتماعی، متأسفانه هنوز سازوکار دقیقی هم برای رسیدگی به وضعیت بیمه‌ کارگری این زنان اتخاذ نشده‌است. سیدکریم حسینی، نماینده خوزستان می‌گوید: خوزستان از نظر بیکاری رتبه دوم بعد از سیستان‌وبلوچستان را در کشور دارد و بخشی از بانوانی که مشغول به کارهایی مثل کارگری فصلی و روزمزد سر زمین‌های کشاورزی یا دستفروشی شده‌اند، در خانه خود مردان و پسران بیکاری دارند که اگر برایشان فرصت اشتغال پیدا می‌شد، با چنین شرایط سختی تن به‌کار نمی‌دادند.

جای خالی صنایع تبدیلی
زمین‌های کشاورزی، شالیزار و مزارع چای بزرگ‌ترین بازار کار برای کارگران روزمرد در گیلان و مازندران است. کارفرمایان همان صاحبان مزارع و زمین‌های کشاورزی هستند که ترجیح می‌دهند کارگر روزمزد داشته باشند که نه بیمه‌ای بخواهد و نه امنیت شغلی داشته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در استان‌های شمالی، بیشترین متوسط مزد روزانه را کارگر نشاکار و کمترین متوسط مزد روزانه را کارگر «بیل زن باغ» دریافت می‌کند. این در حالی است که زنان در مازندران، گیلان و گلستان هم پا به پای مردان در شرایط سخت روی زمین‌های کشاورزی کار می‌کنند و در برخی موارد بیشترین کار روی دوش آنان است؛ مثل پرتقال چینی که 70درصد توسط زنان انجام می‌شود. مزد زنان کارگر به ‌مراتب کمتر است.
 در گلستان نیز اوضاع کارگران بر همین منوال است. استانی که صنعت در آن رونق ندارد، کارگرانش در بخش کشاورزی و خدمات مشغول کارند. حدود 13هزار نفر‌ ‌عضو خانه کارگر هستند که کارت شناسایی و کد عضویت دارند که فقط حدود 10درصد جامعه، کارگران استان را تشکیل می‌دهند. این آمار را دبیر اجرایی خانه کارگر گلستان به همشهری می‌گوید. غلامرضا طالبا در توضیح بیشتر اضافه می‌کند: کشاورزی در استان گلستان پررنگ است و بیشتر کارگران در این حوزه مشغولند، درحالی‌که اگر صنایع بزرگ و صنایع تبدیلی در استان پا بگیرد، هم انتخاب شغل برای کارگران میسر است و هم درآمد سرانه کشاورزی بالا می‌رود.
طالبا درباره امنیت شغلی کارگران به نبود قرارداد دائم اشاره می‌کند و می‌گوید: بی‌شک باید بگوییم که 98درصد کارگران استان قراردادی هستند و این یعنی نبود امنیت شغلی، قراردادهایی که هر کدام برای خودش سازوکاری دارد و از سوی شرکت‌های پیمانکاری مطرح می‌شود و از همه ناایمن‌تر قراردادهای سفید امضاست. دبیر اجرایی خانه کارگر گلستان، آگاه بودن کارگران از حق و حقوق خود را مؤثر می‌داند و تأکید می‌کند: کارگران کم‌وبیش آگاه هستند، اما مطالبات را در چارچوب قوانین پیگیری می‌کنند.

درمان و بیمه 
بحث بیمه و هزینه‌های درمانی کارگران با قراردادهای سفیدی که روبه‌رویشان است و در واقع می‌گوید که من حق هیچ‌چیز را ندارم، چه می‌شود؟ این موضوع را نماینده اتحادیه کارگری مازندران اینطور پاسخ می‌دهد: کارگرانی که بیمه می‌شوند، حق بیمه‌های مختلف ازجمله 2 درصد بیمه بازنشستگی و بیمه تکمیلی و سایر موارد از حقوق آنها برداشت می‌شود، اما کارگرانی که قرارداد ندارند از این حق محروم‌اند و ما برای برخورد با غیرعادلانه بودن برخورد با جامعه کارگری، بیش از ۵۰هزار شکایت برای دیوان ارسال کرده‌ایم و امیدواریم دولت در سال‌جاری  در جهت اجرای عدالت و رفع مشکلات جامعه کارگری گام مؤثری بردارد.

اصل ماجرا
قرارداد سفید امضای کارگری چیست؟
 قرارداد سفید امضا بدون هیچ توضیحی احتیاج ندارد. بیراه نیست اگر بگوییم اسم دیگرش برگه «من هیچ حقی ندارم» است. برگه قراردادی که روبه‌روی کارگران قرار می‌گیرد تا نشان از حق و حقوقی باشد، اما دریغ که هیچ حقی را الزام نمی‌کند. اصل ماجرا این است که با در اختیار گرفتن برگه سفید امضا شده، کارفرما می‌تواند تمامی موارد مدنظر خود را در قرارداد وارد کند. مواردی که ممکن است شرایطی سخت را به کارگر تحمیل کند. شرایطی مانند مدت زمان قرارداد، ساعات کاری و حتی عدم‌بیمه کارگر از سوی کارفرما، ازجمله مواردی هستند که کارفرما آنها را به نفع خود در قرارداد ذکر می‌کند. پرداخت شدن دستمزد پیش از انجام کار و بدهکار بودن کارگر به کارفرما نیز از دیگر مواردی هستند که به‌طور خلاف واقع در قرارداد آورده می‌شوند. در قرارداد سفید امضا کارگر هیچ اطلاعی از بندهای تنظیم شده در قرارداد ندارد. او تنها زمانی از آنچه ناخواسته امضا کرده ‌است باخبر می‌شود که به‌دلیلی بخواهد به‌کار خود پایان دهد. طبق قانون مجازات اسلامی سوء‌استفاده از سفید‌ امضا یا سفید‌ مهر جرم است. همچنین تا 3 سال حبس نیز به‌عنوان مجازات چنین جرمی در قانون پیش‌بینی شده است.