بخشش 650 زندگی

محمد جعفری-روزنامه‌نگار

«هرچند عزیزم را از دست داده‌ام اما برای رضای خدا قاتلش را می‌بخشم.» این جمله را که بارها شنیده‌ایم، حسن ختام بسیاری از پرونده‌های جنایی است و پایانی شیرین بر حادثه‌ای تلخ و غم‌انگیز. تلاش برای گرفتن رضایت از اولیای دم‌ کار خیری است که این روزها خیرین زیادی در آن نقش دارند اما در برخی ایام سال کارهای خیر رونق بیشتری دارد؛ مثل‌ماه مبارک رمضان. این روزها که با شب‌های پرفیض قدر مصادف شده خیلی‌ها با تاسی به امام علی(ع) گذشت می‌کنند و به عشق مولا از حق مسلم‌شان می‌گذرند. در این گزارش به گفت‌وگو با چند نفر که واسطه بخشش افراد زیادی شده‌اند و همچنین بررسی چند پرونده بخشش می‌پردازیم.

گفت‌و‌گو
 از 7سالگی واسطه بخشش شدم

نامش شیخ علی زبید و از اهالی شهرستان اندیمشک واقع در استان خوزستان است. او که به «زعیم شیخ علی بن ناصر آل نبهان» معروف است، پدرش از بزرگان عرب منطقه و مادرش نیز از طایفه بزرگ لر بود. به همین دلیل در جنوب کشور فردی سرشناس است و آنطور که می‌گوید از همین شهرت و اعتبار برای واسطه شدن در 559پرونده قتل استفاده کرده است.

اولین مرتبه چطور شد دست به میانجیگری زدید؟
پدر من از بزرگان عرب بود و افرادی که با یکدیگر دچار اختلاف می‌شدند سراغ پدرم می‌آمدند تا بین آنها میانجیگری کند. یادم می‌آید زمانی که فقط 7سال داشتم 2خودرو با یکدیگر تصادف کرده بودند. آن زمان مثل حالا به بیمه خودرو و گواهینامه زیاد اهمیت داده نمی‌شد. در این تصادف یک راننده که لر بود با خودروی یکی از اهالی خوزستان تصادف کرده بود و ضمن وارد کردن خسارت باعث مصدومیت طرف مقابل هم شده بود. آنها برای پرداخت خسارت و دیه اختلاف داشتند و به خانه ما آمده بودند اما آن روز پدرم در خانه نبود. به همین دلیل مادرم من را همراه آنها فرستاد و من به خانه بزرگ طایفه‌ای که دچار خسارت شده بود رفتم. بزرگ آنها وقتی من را دید شناخت و به احترام پدرم از فردی که خسارت دیده بود خواست تا از شکایتش صرف‌نظر کند و او هم همین کار را انجام داد و این نخستین موردی بود که با حضور من یک اختلاف به صلح و سازش ختم شد. چند سال بعد پدرم فوت شد و بعد از او من راهش را ادامه دادم و در اختلافات مردم واسطه صلح و سازش شدم.
در این سال‌ها در چند پرونده برای صلح و سازش واسطه شده‌اید؟
از سال‌های دور که این راه را شروع کردم تاکنون در 559پرونده قتل میانجیگری کرده‌ام. من در پرونده‌هایی وارد می‌شوم که قتل عمدی نیست و نقشه قبلی نباشد و برای افرادی پادرمیانی انجام می‌دهم که نادم و پشیمان باشند و اصلاح شده باشند. من به هیچ وجه به پرونده افراد جنایتکار، قتل‌های ناموسی یا تجاوز و... وارد نمی‌شوم. علاوه بر پرونده‌های قتل افرادی که دچار اختلافات ملکی، خانوادگی، مالی و... هستند هم سراغ من می‌آیند که به لطف خدا در بیشتر موارد اختلافات به صلح و سازش ختم شده است.
در بین پرونده‌های قتلی که در آنها میانجیگری کرده‌اید کدام موارد برجسته‌تر بوده است؟
هرکدام از این پرونده‌ها ماجراهای خاص خود را دارد. مثلا پرونده‌ای بود که من به لطف خدا موفق شدم درحالی‌که فقط 24ساعت از وقوع قتل می‌گذشت از اولیای دم رضایت بگیرم. در این پرونده 2نفر که با یکدیگر فامیل بودند بر اثر اختلافات خانوادگی با یکدیگر درگیر شده و یکی دیگری را خفه کرده بود. وقتی از این ماجرا با خبر شدم وارد پرونده شدم و همان موقع ابتدا قاتل را تحویل دادم و در ادامه چون قتل در یک لحظه و به شکل ناخواسته رخ داده بود اولیای دم حاضر به بخشش شدند. اما متهم برای مجازات از جنبه عمومی جرم در اختیار پلیس و قوه قضاییه قرار گرفت. پرونده دیگری هم که برایم به یادماندنی است مربوط به فردی می‌شود که 25سال قبل مرتکب قتل شده بود و این همه سال در زندان بود. او در درگیری با یکی از همسایگانش او را به قتل رسانده بود. در این سال‌ها افراد زیادی پادرمیانی کرده و به نتیجه نرسیده بودند تا اینکه به لطف خدا حرف‌های من بر اولیای دم اثر کرد و آنها قاتل را بعد از 25سال بخشیدند. به جز این موارد در چند پرونده هم که طرفین حتی ایرانی نبودند واسطه شده‌ام.
چند مورد از پرونده‌هایی که یکی از طرفین آنها خارجی بودند را توضیح دهید.
به‌دلیل اینکه در سال‌های اخیر در خوزستان و شهرهای جنوبی کشور در حوزه صلح و سازش شناخته شدم افراد زیادی سراغم می‌آیند. مثلا برای پیگیری پرونده‌ها به کشورهای عراق، قطر، ترکیه، بحرین و... رفته‌ام. اخیرا فردی از اتباع افغانستان یکی از هموطنان‌مان را به قتل رسانده بود که واسطه بخشیده شدن او شدم. برعکس این ماجرا هم اتفاق افتاده و یکی از هموطنان‌مان یک مرد افغان را به قتل رسانده بود که از اولیای دم مقتول رضایت گرفتم.
در ایام‌ماه رمضان وضعیت صلح و سازش چطور است؟
در این ایام مردم با یکدیگر مهربان‌تر هستند. اصلا خدا به دل آنها می‌اندازد که ببخشند تا خودشان هم بخشیده شوند.

زنی که واسطه بخشش بیش از 40قاتل شد

جلب رضایت اولیای دم کاری دشوار و طاقت‌فرساست. افرادی که برای بخشیده شدن فردی که مرتکب قتل شده واسطه می‌شوند باید صبر زیادی داشته باشند و انتظار روبه‌رو شدن به هر برخوردی را داشته باشند. یکی از افرادی که در سال‌های اخیر توانسته واسطه بخشش بیش از 40قاتل شود زنی جوان به نام مریم کارگر دستجردی است. او که ساکن اهواز است برای بخشیده شدن افرادی که ناخواسته مرتکب قتل شده‌اند به شهرهای زیادی سفر کرده و آنطور که خودش می‌گوید با وجود همه سختی‌هایی که این کار برایش دارد اما وقتی تلاشش به ثمر می‌نشیند و فردی که در یک قدمی چوبه دار است به زندگی بازمی‌گردد خستگی همه آن تلاش‌ها از تنش بیرون می‌رود. او درباره راز موفقیتش و اینکه چطور می‌تواند اولیای دم را راضی به بخشش کند می‌گوید: هنگام رضایت گرفتن باید به اولیای دم هم حق داد. آنها عزیزشان را از دست داده‌اند و داغدار هستند. باید آنها را درک کرد. من چند مرتبه می‌روم و فقط حرف‌هایشان را گوش می‌کنم تا کمی سبک شوند. بعد تلاش می‌کنم آنها را آرام کنم و سپس درباره بخشش و فضیلت‌هایش صحبت می‌کنم. از طرفی من برای پرونده‌های قتلی که در شرایط خاصی اتفاق افتاده تلاش می‌کنم. مثلا فردی در سن کم مرتکب قتل شده یا اینکه بر اثر حادثه مرتکب خطا شده و.... من اول نزدیکان خانواده مقتول را واسطه می‌کنم تا با اولیای دم صحبت کنند و در نهایت با لطف خدا بخشش به‌دست می‌آید. او درباره یکی از سخت‌ترین پرونده‌هایی که تابه حال در آن حضور داشته می‌گوید: سخت‌ترین پرونده مربوط به جوانی بود که بر اثر یک حادثه تیراندازی، مرتکب قتل برادرش و دوست او شده بود. این حادثه ناخواسته اتفاق افتاده بود اما اولیای دم، چه مادر قاتل و چه اولیای دم دومین مقتول حاضر به بخشش نبودند و قرار بود متهم قصاص شود. در این‌باره تلاش‌های زیادی انجام شد تا اینکه در آخرین روزها، مادر قاتل او را بخشید و توانستیم با پرداخت مبلغ 500میلیون تومان رضایت اولیای دم دومین مقتول را هم جلب کنیم تا یکی از سخت‌ترین پرونده‌ها پایان شیرینی داشته باشد. در برخی پرونده‌ها با وجود صرف‌نظر کردن اولیای دم از قصاص قاتل اما آنها درخواست دریافت دیه می‌کنند و تهیه مبالغ سنگین دیه کاری دشوار و گاهی هم غیرممکن است. در این شرایط چطور دیه فراهم می‌شود. کارگر دستجردی در این‌باره می‌گوید: بعضی خانواده‌ها حاضر می‌شوند برای رضای خدا قاتل را ببخشند، اما در تعداد زیادی از پرونده‌ها اولیای دم مبالغ سنگینی را به‌عنوان دیه تعیین می‌کنند. در یکی از پرونده‌های قتل که مربوط به استان خوزستان است اولیای دم جوانی که در یک درگیری به قتل رسیده بود حاضر به بخشش قاتل نبودند و برای اجرای حکم قصاص اصرار می‌کردند اما در نهایت حاضر به دریافت دیه شدند و اعلام کردند 8میلیارد تومان دیه می‌خواهند. برای تامین این پول هنگفت همه اقوام محکوم به قصاص، زمین‌هایشان را فروختند و خیران زیادی هم مشارکت کردند تا در نهایت توانستیم دیه درخواستی اولیای دم را فراهم کنیم. جلب رضایت اولیای دم و ایجاد صلح و سازش در برخی از ماه‌های سال اما رونق بیشتری دارد و شاکیان به‌دلیل فضای معنوی راحت‌تر حاضر به گذشت از حق‌شان می‌شوند. مثل‌ماه مبارک رمضان. زن خیر در این‌باره می‌گوید: در ‌ماه رمضان انگار که قلب همه رئوف و مهربان‌تر می‌شود. به همین دلیل است که خیلی از پرونده‌ها در این ایام به نتیجه می‌رسد. امسال من پرونده قتلی در ‌ماه مبارک رمضان ندارم اما تا به حال چند مورد گلریزان داشته‌ایم و برای آزادی فردی که به پرداخت دیه محکوم شده بود گلریزان کردیم و با کمک خیران مبلغ قابل‌توجهی جمع‌آوری شده و این فرد در آستانه آزادی از زندان قرار دارد.

گپ
صلح و سازش کار من است
روایت مردی که در 2 سال باعث بخشش 50قاتل شده است

کارمند سازمان زندان‌هاست؛ اما کارهایی که انجام می‌دهد فراتر از کارهای یک کارمند ساده است. او که عضو شورای حل اختلاف زندان بندرعباس است تاکنون واسطه بخشش حدود 50زندانی محکوم به قصاص شده است. شاید به همین دلیل باشد که سال گذشته به‌عنوان یکی از کارمندان نمونه قوه قضاییه از او تقدیر شد. گفت‌وگوی ما با کاظم شاهرخ‌نیا را درباره چگونگی بازگشت 50محکوم به قصاص از چوبه دار در ادامه می‌خوانید.

شما و همکاران‌تان برای بخشیده‌شدن چه گروه از زندانیان محکوم به قصاص تلاش می‌کنید؟
هر زندانی شرایط بخشیده شدن را ندارد. مثلا برای افرادی که مرتکب جنایت‌های ناموسی شده‌اند یا اینکه قتلی که مرتکب شده‌اند با طرح و نقشه قبلی باشد و... برای این افراد که مجرمان حرفه‌ای هستند نمی‌توانیم کاری انجام دهیم. ما بیشتر روی قتل‌هایی که ناخواسته هستند کار می‌کنیم. افرادی که سابقه‌ای ندارند و بر اثر یک حادثه مرتکب قتل شده‌اند. در همین حال ما در زندان رفتار زندانیان را زیرنظر داریم و برای نجات افرادی که پشیمان هستند و در زندان اصلاح شده‌اند تلاش می‌کنیم و به لطف خدا در 2 سال گذشته آمار خوبی در زمینه جلب رضایت اولیای دم در پرونده‌های قصاص داشته‌ایم.
در این مدت واسطه بخشش چند نفر شده اید؟
در بندرعباس در 2 سال گذشته حدود 100نفر به اتهام قتل دستگیر و به قصاص محکوم شده بودند که در این مدت با تلاش همکارانم موفق شدیم رضایت اولیای دم حدود 50پرونده را جلب کنیم. به این معنا که از هر دو قاتل یکی بخشیده شده است و این موفقیت بزرگی برای من و همکارانم در دادگستری و سازمان زندان‌های استان هرمزگان است.
کاری که شما انجام می‌دهید سختی‌های زیادی دارد و مدام با پرونده‌هایی که در آنها اتفاقات ناگواری رخ‌داده سر‌و کار دارید. آیا اگر باز هم به گذشته برگردید همین کار را انتخاب می‌کنید؟
من حدود 16سال است که کارمند سازمان زندان‌ها هستم. از 2سال قبل به زندان بندرعباس منتقل و عضو شورای حل اختلاف زندان شدم و از همان زمان کارم را برای ایجاد صلح و سازش در پرونده‌های قتل آغاز کردم. در حقیقت صلح و سازش کار من است. این کار با وجود همه سختی‌هایی که دارد اما من به آن علاقه زیادی دارم و برکاتش را در زندگی‌ام لمس می‌کنم. نمی‌دانید تلاش برای نجات اینکه فردی که بر اثر یک اشتباه سال‌ها در زندان بوده چه لذتی دارد. کمک به چنین افرادی برای من و همکارانم مثل این می‌ماند که دنیا را به ما داده‌اند. البته هرچه که هست به لطف خدا است و ما فقط واسطه هستیم.
افرادی که مرتکب قتل شده‌اند معمولا چه شرایط و ویژگی‌هایی دارند؟
در 90درصد پرونده‌های قتلی که در جنوب اتفاق می‌افتد معمولا افراد بر اثر یک حادثه و اتفاق مرتکب قتل شده‌اند و ذاتا افراد خلافکار و شروری نیستند. به همین دلیل است که می‌شود برای‌شان پیشقدم شد و برای جلب رضایت اولیای دم تلاش کرد.
وضعیت صلح و سازش در ایام‌ماه رمضان چطور است؟
خیلی از صلح و سازش‌ها در‌ماه رمضان، به‌خصوص شب‌های قدر اتفاق می‌افتد. در این ایام تلاش ما هم برای جلب رضایت اولیای دم بیشتر می‌شود و آنها هم به لطف شرایط معنوی که این شب‌ها دارد اغلب حاضر به بخشش می‌شوند. امیدوارم که امسال هم بتوانیم به لطف خدا افرادی را که از سر اشتباه و ناخواسته مرتکب جرم شده‌اند یا اینکه مرتکب جرائم مالی شده‌اند و توانایی پرداخت دیون‌شان را ندارند با کمک خیران و با بخشش شاکیان از زندان آزاد کنیم.

سال گذشته هیات‌های صلح و سازش  روزهای پرکاری را پشت سر گذاشتند
650 بخشش در یک سال
در سال1401 بالغ بر 650محکوم به قصاص با تلاش خیرین و هیات‌های صلح و سازش از مجازات قصاص نجات یافتند. در این میان سهم شوراهای حل اختلاف در نجات محکومان به قصاص 354نفر بود و بقیه توسط اقشار مختلف جامعه، خیرین و گروه‌های نجات، از مجازات مرگ رهایی یافتند. در این میان آمار برخی از استان‌ها به شرح زیر است.