تحقق رؤیای واکسن بیماری‌های مرگبار تا ۲۰۳۰

زهرا خلجی-روزنامه‌نگار

عصر ترس از ابتلا به سرطان و بیماری‌هایی که تا پیش از این مرگبار خوانده می‌شدند با روی کار آمدن واکسن‌های پیشگیرانه و درمان کننده، به‌زودی تمام می‌شود. درمان‌های تهاجمی علیه توده‌های سرطانی در کنار عوارض جانبی که روی سایر اندام‌ها و بافت‌های سالم اثر مخرب می‌گذارند در برخی موارد چندان مؤثر عمل نمی‌کنند. طی سال‌های اخیر محققان ازجمله دانشمندان ایرانی به‌دنبال کشف واکسنی برای مبارزه با طیف وسیعی از بیماری‌ها به‌ویژه انواع سرطان، بیماری‌های خودایمنی و امراض قلبی و عروقی بودند. واکسن‌هایی مبتنی بر روش درمانی mRNA که در بحران کووید-19 نمره قبولی گرفت. به‌گفته دانشمندان این تلاش‌ها احتمالا تا سال2030 نتیجه می‌دهد و جان میلیون‌ها انسان مبتلا به انواع بیماری‌های خطرناک با این واکسن‌ها نجات پیدا می‌کند.

کمک کووید به سرعت تولید واکسن سرطان
شرکت داروسازی پیشرو در تولید واکسن‌ها به نام مدرنا، ادعا می‌کند واکسن‌های سرطان، بیماری‌های قلبی‌عروقی، خودایمنی و سایر بیماری‌ها تا سال2030 آماده خواهند شد. محققان می‌‌گویند به لطف موفقیت در ساخت سریع واکسن کووید، سرعت ساخت واکسن‌ها برای طیف وسیعی از بیماری‌ها نیز بالا رفته است. دکتر پل برتون، مدیر ارشد پزشکی شرکت داروسازی مدرنا، معتقد است که این شرکت می‌تواند واکسن‌های درمانی را برای همه انواع بیماری در کمتر از 5سال آینده ارائه دهد. این شرکت که یک واکسن پیشرو برای کووید-19 تولید کرده است، در حال توسعه واکسن‌های سرطانی است که انواع مختلف تومور را هدف قرار می‌دهند. برتون گفت: واکسن ما بسیار مؤثر خواهد بود و می‌تواند جان صدها هزار نفر را نجات ‌دهد. من فکر می‌‌کنم که بتوانیم واکسن‌های شخصی‌سازی‌‌شده سرطان را علیه انواع مختلف تومور به مردم سراسر جهان ارائه کنیم.

درمان با روش‌های mRNA
در کنار بیماری‌های خطرناک، این واکسن‌ها می‌تواند عفونت‌های تنفسی متعدد را با یک تزریق پوشش دهد. به این ترتیب افراد آسیب‌ پذیر می‌توانند در برابر کووید، آنفلوآنزا و ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV) تنها با یک واکسن محافظت شوند. همچنین درمان‌های mRNA می‌تواند برای بیماری‌های نادری که در حال حاضر هیچ دارویی برای آنها وجود ندارد، در دسترس باشد. درمان‌‌های مبتنی بر mRNA به سلول‌ها آموزش می‌دهند که چگونه پروتئینی بسازند که پاسخ ایمنی بدن را در برابر بیماری تحریک کند. برتون گفت: من فکر می‌کنم برای بیماری‌‌های نادری که قبلا غیرقابل درمان بودند، درمان‌های مبتنی بر mRNA کار می‌کند و شاید 10سال بعد، به جهانی نزدیک شویم که در آن واقعا می‌شود علت ژنتیک یک بیماری را شناسایی و با سادگی نسبی، آن را ویرایش و با استفاده از فناوری مبتنی بر mRNA آن را ترمیم کنیم.

واکسن سرطان ایرانی در مرحله آزمایش
یکی از شرکت‌های دانش بنیان ایرانی با هدایت دکتر وحید خدامی نیز در کنار توسعه واکسنی مبتنی بر mRNA برای مبارزه با کووید-19 در حال کار روی واکسن‌هایی با همین  سیستم در سایر حوزه‌های درمانی است. به‌گفته خدامی اگرچه واکسن‌ها همیشه نقش پیشگیرانه داشته‌اند اما با این فناوری جدید می‌توان در حوزه توسعه دارو و درمان انواع بیماری‌‌های سخت علاج مانند سرطان و نقائص ژنتیک گام‌های بلندی برداشت تا نیازهای کشور و حتی منطقه در حوزه سلامت پوشش داده شود.

 جنگ پیروزمندانه mRNA با سرطان
یک واکسن سرطان مبتنی بر mRNA، سیستم ایمنی را نسبت به سرطانی که در بدن در حال رشد است، آگاه می‌کند. بنابراین می‌تواند بدون از بین بردن سلول‌های سالم، به آن حمله کرده و آن را از بین ببرد. فرایند عملکرد واکسن شامل شناسایی قطعات پروتئینی روی سطح سلول‌‌های سرطانی است که در سلول‌های سالم وجود ندارند و به‌احتمال زیاد باعث ایجاد پاسخ ایمنی می‌شود، سپس ایجاد قطعات mRNA به بدن در مورد نحوه ساخت آنها آموزش می‌دهد. برای شروع درمان، پزشکان نمونه‌‌ای از تومور بیمار می‌گیرند و آن را به آزمایشگاه می‌‌فرستند تا مواد ژنتیک آن برای شناسایی جهش‌‌هایی که در سلول‌‌های سالم وجود ندارد، توالی‌‌یابی ‌شود. سپس یک الگوریتم یادگیری ماشینی جهش‌هایی راکه مسئول رشد سرطان هستند شناسایی می‌کند. با گذشت زمان، می‌فهمند کدام بخش از پروتئین‌‌های غیرطبیعی که این جهش‌‌ها را کدگذاری می‌‌کنند، احتمالا پاسخ ایمنی را تحریک می‌‌کنند. سپس، mRNA‌ها برای امیدبخش‌ترین آنتی‌ژن‌ها ساخته و در یک واکسن شخصی بسته بندی می‌شوند. برتون گفت: اگر تابه‌حال فکر می‌‌کردیم mRNA فقط برای بیماری‌‌های عفونی یا کووید کارآمد است، اکنون شواهد نشان می‌دهد که اینطور نیست. از این پلتفرم درمانی می‌توان در همه انواع بیماری استفاده کرد. ما در حال آزمایش واکسن برای سرطان، بیماری‌های عفونی، بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری‌های خود ایمنی و بیماری‌های نادر هستیم. مطالعات ما در این زمینه تاکنون بسیار نویدبخش بوده است.‌