رمزها در رمضان است

علی‌الله سلیمی-روزنامه‌نگار

کتاب«اسرار‌ماه مبارک رمضان و مراقبات و مناسک آن همراه با آداب انس با قرآن کریم» به قلم محمدتقی فیاض‌بخش، کتاب سوم از مجموعه کتاب‌های«ادب حضور» است که موضوع کتاب، همانطور که از عنوان آن پیداست، به مراقبات و مناسک و آداب‌ماه مبارک رمضان و نیز موضوع کلیدی انس با قرآن کریم اختصاص یافته است. این کتاب، عصاره دستورات اخلاقی و عبادی و همچنین معارف توحیدی پیرامون‌ماه رمضان، بنا بر مکتب تربیتی علامه طباطبایی رحمه‌الله است. ویژگی مهم این کتاب آن است که مولف برخی لطایف و ظرایفی که خود از محضر استادان اخلاق و سیروسلوک، به‌ویژه مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور دریافت کرده، در اینجا ذکر کرده است. «ادب حضور، اسرار‌ماه رمضان» سومین جلد از مجموعه 6 جلدی ادب حضور است. مولف در تدوین این کتاب از 2 کتاب گرانقدر «المراقبات» اثرِ میرزا جوادآقا ملکی تبریزی و «اقبال الاعمال» اثرِ سیدبن طاووس بیش از دیگر منابع بهره‌برده‌ است.

مجموعه کتاب‌های«ادب حضور» که کتاب«اسرار‌ماه رمضان و مراقبات و مناسک آن همراه با آداب انس با قرآن کریم» جلد سوم آن محسوب می‌شود، مجموعه 6 جلدی است که به آداب و مراقبات مهم‌ترین ایام سال نزد اهل معنا می‌پردازد؛ اوقاتی که در فرهنگ اهل‌بیت علیهم السلام فرصتی ویژه برای سیر و سلوک توحیدی معرفی شده‌اند. این ایام عبارتند از: 3ماه ارجمند رجب، شعبان و رمضان، اربعین موسوی (یعنی‌ماه ذی‌القعده، دهه اول ذی‌الحجه) و ایام سوگواری حسینی علیه‌السلام در محرم و صفر.

در فصل اول کتاب «اسرار‌ماه رمضان و مراقبات و مناسک آن همراه با آداب انس با قرآن کریم» به جایگاه و مرتبه روزه‌داران پرداخته شده است. مخاطب با مطالعه این فصل، کارکردهای روزه را می‌فهمد و همچنین درباره آثار بودن‌ماه رمضان در زندگی سالانه هر یک از ما مطالبی را می‌خواند. مخاطب در ادامه به افعال و فضیلت‌هایی می‌رسد که در این‌ماه می‌تواند شامل حال روزه‌داران شود. همچنین در این بخش مطالبی درباره مراتب روزه ارائه شده و در انتهای فصل درباره غنیمت‌شمردن این‌ماه از زبان رسول خدا(ص) مطالبی ارائه شده است.

فصل دوم کتاب با توصیه‌های غذایی شروع کرده و بعد از توضیحاتی 3‌صفحه‌ای، نویسنده سراغ توصیه‌های سلوکی رفته است. او همچنین به بیان روش‌هایی برای محاسبه نفس و رفتار و حالات قبل از‌ماه مبارک و حین اجرای اعمال خاصه آن پرداخته است. مخاطب در این فصل 10 گام سلوکی را می‌خواند که بخش اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد و شاید بتوان گفت، بیشترین یافته را هم برای مخاطب به‌دنبال خواهد داشت.

مـولف در کـتــــاب «اســرار‌ماه مبارک رمضان و مراقبات و مناسک آن همراه با آداب انس با قرآن کریم» پیرامون موضوع اثر به تشریح سخن می‌گوید و معتقد است: «وقتی شب اول‌ماه رمضان می‌شود، پروردگار مَلَک رضوان را که خازن بهشت است خطاب قرار می‌دهد. پس او می‌گوید: بلی، گوش به فرمانم. پس خداوند به او می‌فرماید: بهشت مرا بیارای و آن را برای روزه‌داران از امّت محمد(ص) زینت کن (یعنی اعمال و طاعات را برای بندگان من بیارای) و درهای آن را روی ایشان مبند، تا وقتی که‌ماه مبارک رمضانشان سپری گردد.»

در بخشی از کتاب اسرار‌ماه رمضان آمده است:« مرحوم استاد سعادت‌پرور به نقل از مرحوم علامه طباطبایی، بر دعای مباهله (دعای سحر) تأکید می‌نمودند و می‌فرمودند که مناسب است این دعا در همه سحرهای‌ماه مبارک خوانده شود و اگر در قنوت نماز و قبل از دیگر دعاها خوانده شود بهتر است، زیرا در آن قسم به اسمائی است که قرین استجابت است. امام باقر(ع) در ارزش این دعا می‌فرمایند که اگر قسم بخورم که اسم اعظم الهی در آن پیچیده است، کلام حقی است و اگر مردم به ارزش این دعا آگاه بودند، برای یادگیری آن از هم سبقت می‌‌گرفتند. در این دعا از 2 جهت می‌توان به درگاه الهی مسئلت برد: اول آنکه خداوند را به این اسماء قسم بدهیم و سپس دعاهای خود را بیان نماییم؛ چنان ‌که از ظاهر دعا نیز این مطلب برمی‌آید و دوم آنکه از درگاه الهی تلبس در تحت همین اسماء را درخواست کنیم.

اشاره به مفهوم و اهمیت«شب قدر» از ویژگی‌های مهم کتاب«اسرار‌ماه رمضان» است و مولف می‌نویسد:« قدر در لغت به کمیت و اندازه ای از هر چیز اطلاق شده. هرچند این لغت ابتدائاً در امور مادی که دارای کمّیت است به‌کار رفته، ولی بعداً معنای آن تعمیم داده شده و «قدر» در امور مادی و معنوی هر دو به‌کار رفته است؛ چنان که خداوند درباره خود می‌فرماید: خدا را آنگونه که باید بشناسند نشناختند که خدا توانا و نیرومند است. یعنی هرگز حق عظمت الهی را به جا نیاوردند. بر همین اساس، شب قدر یعنی شب تعیین کمیت و کیفیت امور عالم دنیا و مراد همان شب تقدیر امور عالم و وضعیت انسان‌ها تا سال آینده است. البته صاحب مقیاس برای قدر، معانی دیگری نیز بیان کرده؛ از قبیل کنه و نهایت از هر چیز. بر این اساس، شب قدر یعنی شب ظهور کنه اشیاء که همانا حقیقت ولایت و توحید است و همه عالم بر مدار آن می‌گردد؛ چنان که آیات سوره مبارکه قدر به این معنا اشاره دارد. درباره شب قدر و مقام و منزلت آن بحث‌های نظری فراوان شده است و مرحوم سیدبن‌طاووس در اقبال و میرزا جوادآقا در المراقبات و مرحوم علامه در المیزان به مناسبت پیرامون آن مطالب ارزشمندی را بیان نموده‌اند.

مولف کتاب«اسرار‌ماه رمضان»، محمدتقی فیاض‌بخش در سال 1332در تهران به دنیا آمد. ایشان تحصیلات متوسطه را در مدرسه علوی به پایان رسانید و در سایه تربیت مرحوم کرباسچیان و استاد رضا روزبه، شخصیت دینی و اخلاقی ایشان شکل استدلالی و ثابتی به‌خود گرفت. استاد فیاض بخش در همان ایام و از طریق مدرسه با مرحوم استاد علامه جعفری و استاد شهید مطهری و آیت‌الله دکتر بهشتی آشنا شد و این آشنایی تا سال‌های بعد از دبیرستان و تا پایان عمر آن بزرگواران ادامه یافت. وی در رشته عمران دانشگاه تهران ادامه تحصیل داده است.