گزارش
شهر آجیلی اینجاست!
چراغ آجیل‌فروشی‌های شهرستان فاروج، پایتخت آجیل ایران، شبانه‌روز روشن است
راحله عبدالحسینی- روزنامه‌نگار
شهرستان مرزی فاروج در خراسان شمالی با داشتن روستاها و آثار باستانی دیدنی که ثبت ملی شده، یکی از جاذبه‌های گردشگری شمال شرقی به‌حساب می‌آید. اما فارغ از این، فاروج به عنوان شهر آجیل و خشکبار ایران نیز شهرت دارد و دادوستد در مغازه‌های آجیل‌فروشی فاروج شبانه‌روزی برقرار است. از زمانی که نخستین آجیل‌فروشی در فاروج دایر شد تا امروز که در آستانه نوروز، حدود 100 نفر برای کار به این شهر می‌آیند، حدود 8دهه می‌گذرد. روایت پا گرفتن نخستین آجیل‌فروشی در این شهرستان را از زبان قدیمی‌های این حرفه، در آستانه نوروز که کماکان بازار آجیل‌فروشان گرم است، جویا شدیم.
بازار کار نوروزی
بازار آجیل‌فروشان فاروج این روزها پویاتر از همیشه است. اینطور که مجتبی نقدی، رئیس اتحادیه آجیل‌فروشان شهرستان فاروج به همشهری می‌گوید حدود 150نفر در این صنف مشغول کارند و در اسفند‌ماه حدود 100نفر دیگر هم از شهرستان‌های دور و نزدیک برای کار در بازار آجیل‌فروشی به فاروج می‌آیند.
مجتبی نقدی ادامه می‌دهد: «تبدیل شدن فاروج به شهر آجیلی یا پایتخت آجیل و خشکبار ایران، قدمت 80ساله دارد و به زمانی برمی‌گردد که زائران حرم امام رضا(ع) برای رسیدن به مشهد مقدس از فاروج می‌گذشتند.»
میزبانی از زائران
در جست‌وجوی یکی از موسپیدکرده‌های این صنف به سهراب دلاوری می‌رسیم که کرکره مغازه آجیل‌فروشی‌اش را دهه60در فاروج بالا داد. دلاوری به همشهری می‌گوید: «آن زمان کسب‌وکار ما فقط با تخمه آفتابگردان و نخودچی می‌گذشت، ولی الان انواع و اقسام خشکبار را داریم.» پای خاطراتی که دلاوری از قدیمی‌ها شنیده می‌نشینیم و بیشتر با تاریخچه فاروج آشنا می‌شویم. روزگاری که هنوز جاده‌ها و مسیر ارتباطی برای رسیدن به مشهد مقدس به شکل امروزی درنیامده بود، زائران امام رضا باید از محور فاروج حرکت می‌کردند. چون جاده سمنان از مسیر کویری عبور می‌کرد و سایر مسیرها از کیفیت آسفالت مناسبی برخوردار نبودند. در نتیجه بهترین جاده از دل شهرستان فاروج عبور می‌کرد. در آن دوران نیز در شهرهای بین‌راهی هم از امکانات خبری نبود. اما در فاروج یک کبابی سعدی بود و یک مسجد صاحب‌الزمان(عج). به همین‌خاطر اتوبوس‌ها باید در این شهر توقف می‌کردند. فاروجی‌ها برای میزبانی از زائران، کم‌کم دکه‌های کوچکی از تنقلات و آجیل کنار مسجد برپا کردند. اینطور که قدیمی‌ها می‌گویند اسم شیرعلی قلی‌پور و حسینعلی حاجی‌پور به‌عنوان نخستین آجیل‌فروشان فاروجی هنوز هم در ذهن اهالی مانده‌است.
حفظ شیوه سنتی
رئیس اتحادیه آجیل‌فروشان شهرستان فاروج در توضیح نخستین آجیلی که در این شهر فروخته می‌شد، می‌گوید: «تخمه آفتابگردان و تخمه کدو جزو نخستین آجیل‌هایی بود که فروخته می‌شد و طرفداران زیادی هم داشت. علت طرفدار داشتن آن هم نوع تفت دادن یا به‌اصطلاح شورکردن تخمه توسط فاروجی‌ها بود.»
به روش تفت دادن تخمه «خال نمک» می‌گفتند و به این ترتیب بود که اول تخمه‌ها تفت داده و بعد داخل سبد گذاشته می‌شد. سپس با دسته الیافی شبیه جارو به نام جارو سیخی، روی آن را با نمک آغشته می‌کردند. این روش به قدری در خوشمزه شدن آجیل و تخمه تأثیر داشت که سنگ بنای شهر آجیلی را گذاشت و کم‌کم خشکبار دیگری هم در دکه‌ها فروخته شد. دکه‌ها به مغازه تبدیل شدند و کم‌کم تعدادشان بیشتر شد. نقدی درباره صنعتی شدن کار و کسب آجیل‌فروشان فاروج می‌گوید: «همه رونق و اهمیت آجیل‌فروشان فاروج و تفاوت‌شان در این است که به‌صورت سنتی کار می‌کنند و همان شیوه را حفظ کرده‌اند و درواقع صاحبان این حرفه تمایلی به صنعتی شدن ندارند.» سهراب دلاوری بیشتر توضیح می‌دهد: «با اینکه در تبریز آجیل‌فروشان صنعتی کار می‌کنند و آجیل را بو می‌دهند، ولی حفظ شیوه سنتی و تأثیر آن در طعم خشکبار، باعث شده تا فاروج طرفداران زیادی داشته باشد و از همه جای ایران برای خرید عمده به فاروج بیایند.» به‌گفته دلاوری در فاروج تخمه ژاپنی به تخمه فاروجی معروف است.
مکث
فاروج؛ دروازه شرقی کشور
شهرستان فاروج با مساحت هزار و ۷۳۶ کیلومترمربع، دروازه شرقی خراسان شمالی است و حدود 18هزار نفر در این شهر ساکن هستند. باغات فراوان، رونق کشاورزی، زنبورداری، دامداری و صنف آجیل‌فروشی باعث شده تا اهالی به کسب‌وکاری مشغول باشند. زبان مردم فاروج فارسی و ترکی است و به زبان کردی نیز سخن می‌گویند. تپه یام به‌عنوان یکی از کهن‌ترین و گسترده‌ترین استقرارگاه‌های باستانی خراسان شمالی، بقایایی از قلعه دوره ساسانی، قلعه تاریخی علی‌آباد در دوره صفوی، آرامگاه باباحسین و بی‌بی در دوره تیموری، مسجد جامع و حمام دوره قاجار در روستای استاد ازجمله اماکن تاریخی و دیدنی فاروج است. سوغات فاروج علاوه بر آجیل شامل قالی، گلیم، جاجیم، زعفران، زرشک و نان فطیر می‌شود.
