نیمه پنهان زندگی شهید چمران

به ‌تازگی چاپ هشتم کتاب «مرد رؤیاها» اثر سیدمهدی شجاعی در 388صفحه رقعی از سوی نشر نیستان وارد بازار کتاب شد. شجاعی در این کتاب نگاهی متفاوت دارد به زندگی شهید مصطفی چمران. در ادامه مروری کوتاه داریم بر این کتاب.

نوشتن درباره افرادی که امروز در میان ما زندگی نمی‌کنند و در عین حال به‌دلیل موقعیت اجتماعی خود بسیار در معرض دید جامعه پیرامون خود بوده‌اند، کار ساده‌ای نیست؛ چون به‌طور قطع، کثرت منابع و آثار تولید شده درباره چنین افرادی، راه را بر خلق اثری جذاب و بکر می‌بندد و به ‌احتمال زیاد هر آنچه در مورد او می‌بایست بیان می‌شده، تا پیش از این گفته شده است. شهید مصطفی چمران، ازجمله چنین افرادی در زمانه ماست که به‌طور عمده در ایران به ‌دلیل نوع حضورش در سال‌های دفاع ‌مقدس در جبهه‌های غرب و نیز اطلاعاتی مختصر از حضورش در لبنان شناخته شده است، اما سیدمهدی شجاعی در تازه‌ترین اثر خود که در قالب فیلمنامه یک‌سریال ۱۳‌قسمتی و درباره او نوشته شده است، سراغ نیمه پنهان زندگی چمران رفته است و به راحتی تمامی مصایب موجود پیرامون نوشتن از چنین افرادی را پشت سر گذاشته است. به‌عبارت ساده‌تر «مرد رؤیاها» که امروز پیش از تصویری شدن، خوانده شده است، داستانی است از زندگی شهید چمران در آمریکا، لبنان و مصر که تا پیش از این کمتر درباره آن صحبتی به‌میان آمده است.

شجاعی در «مرد رؤیاها» با درک اقتضای تحمل مخاطب، نه به‌ سوی خلق یک اثر اکشن و پرکشش و زد و خورد رفته است و نه سراغ خلق یک ملودرام عاشقانه از زندگی یک مجاهد و شهید ملی. او در «مرد رؤیاها» سعی کرده به دور از احساسات، پیش از هر چیز به خلق یک ساختار واقعی از شخصیت مردی رؤیایی دست پیدا کند؛ فردی که در عین عملگرایی و فعالیت براساس اصول و شیوه‌های مبارزه سیاسی و نظامی چریکی، عاشق‌پیشه نیز هست و روابط عاطفی زندگی را نیز فراموش نمی‌کند. به‌عبارت دیگر چمران از نگاه شجاعی، فردی به‌شدت معتدل است و این اعتدال یعنی رعایت همه جوانب و ظواهر زندگی فردی و اجتماعی توأم با هم، مبارزه و گسیختن از دنیا در عین وابستگی‌های عاطفی و زمینی.

«مرد رؤیاها» با روایت پرکشش و کمتر شنیده شده از آشنایی شهید چمران با همسرش در آمریکا آغاز می‌شود و روایتی جذاب و در عین حال عفیف از ابراز علاقه همسر چمران به وی را به تصویر می‌کشد. داستان اما در ادامه به ماجرای اعتراض شهید چمران و برخی از هم‌فکرانش در آمریکا به جنایات ساواک و زندان‌های رژیم پهلوی در سازمان ملل بازمی‌گردد. تحصن چمران در معبد مجاور با سازمان ملل و نیز اعتراض وی و دوستانش در مقابل سفارت ایران در آمریکا و ماجرای ورود جسورانه آنها به سفارت یا ماجرای ساماندهی راهپیمایی 50 مایلی جوانان ایرانی در آمریکا در اعتراض به شاه و واکنش آمریکایی‌ها به آن و نیز چگونگی تلاش چمران برای لغو اعطای مدرک دکترای افتخاری به شاه در آمریکا نیز از بخش‌های جذاب تاریخی این متن است که تا پیش از این کمتر درباره آن سخنی به میان آورده شده است.

روایت این اثر، زمانی جذاب می‌شود که لابه‌لای آن شجاعی نقبی نیز به گذشته‌های چمران و دوران نوجوانی او می‌زند و خاطراتی جذاب از آن دوران را در قالب گفت‌وگوی او با همسرش پروانه، پیش چشم مخاطبانش می‌گذارد. بخش دوم داستان نیز به ماجرای حضور چمران در مصر در دوران زمامداری جمال عبدالناصر و حضور در دفتر وی و دریافت کمک‌های نظامی از او برای آموزش نیروهای چریکی و نیز آشنایی با امام موسی صدر و مهیا شدن حضور چمران در لبنان اختصاص دارد. حساسیت شجاعی در بیان جزئیات و حضور بدون پرده بسیاری از چهره‌های تاریخی فعال در مبارزات ضد‌رژیم پهلوی در خارج از کشور – به دور از دسته‌بندی‌های سیاسی آنها در سال‌های پس از پیروزی انقلاب – و نیز استفاده از ادبیاتی صمیمی و عامیانه برای نوشتن دیالوگ‌های این اثر نیز از مهم‌ترین مواردی هستند که بر جذابیت این متن افزوده‌اند.