صادرات نانویی ایران به ۵ قاره

عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار

گزارش‌های ستاد توسعه فناوری نانو نشان می‌دهد که تا پایان آذر1401 تنوع محصولات نانوساخت ایران به 1266محصول رسیده است. این محصولات که در حوزه‌های مختلف ازجمله کشاورزی، پزشکی،  خودروسازی و محیط‌زیست کاربرد دارند اکنون به حدی از کارآمدی و بلوغ رسیده‌اند که به سراسر دنیا صادر می‌شوند. اگرچه کشورهای آسیایی واردکننده‌های اصلی محصولات و تجهیزات نانوساخت ایران به شمار می‌آیند، اما سایر قاره‌ها هم از این محصولات استقبال می‌کنند. ایران در زمینه تولید علم نانو در جایگاه چهارم دنیا قرار دارد، اما بدیهی است که کشورهای پیشرو فعلا سهم بیشتری از بازار محصولات نانو را به‌خود اختصاص داده‌اند. یکی دیگر از نکات جالب آخرین گزارش ستاد توسعه فناوری نانو افزایش شرکت‌های فعال در این فناوری است.

کشورهای وارد کننده
براساس گزارش ستاد نانو کشورهای لبنان، ترکیه، عراق، پاکستان، گرجستان و افغانستان، ۶کشوری هستند که از محصولات نانوساخت ایران در حوزه‌های مختلف استفاده کرده‌اند. گزارش بازار محصولات نانوساخت ایران در سال گذشته نشان می‌دهد که در حوزه ساخت‌وساز، عراق، ترکیه و لبنان بیشترین مقاصد صادراتی محصولات نانویی ایرانی بوده و پس از آن، گرجستان و افغانستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در بخش الکترواپتیک هم عراق به‌عنوان مقصد اصلی صادرات محصولات نانوساخت ایرانی قرار دارد. در بخش نساجی اما به‌ترتیب عراق، پاکستان و افغانستان قرار دارند و این در حالی است که در حوزه دارو، بهداشت و سلامت، ترکیه و سوریه واردکننده اصلی محصولات ایرانی بوده‌اند و عراق در رتبه سوم قرار دارد. بعد از عراق، افغانستان بیشترین محصولات نانو ساخت ایرانی را در حوزه دارو دارد. با این حال، در حوزه خودرو ترکیه بیشترین سهم نانو محصولات صادراتی ایرانی را به‌خود اختصاص داده است. همچنین سهم صادرات محصولات نانو ایران به تفکیک قاره‌ها، آسیا را دارای بیشترین سهم با 97درصد می‌داند. پس از آن، اروپا 1.6درصد، آفریقا 0.7درصد، آمریکا 0.6درصد و اقیانوسیه 0.1درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

مسیر رو به توسعه
سعید سرکار، دبیر وقت ستاد توسعه فناوری نانو در گفت‌وگو با همشهری به زنجیره تبدیل توسعه علمی، تبدیل علم به فناوری، تبدیل فناوری به محصول و درنهایت تجاری‌سازی محصول و همچنین تربیت 40هزار نیروی متخصص اشاره می‌کند. سرکار چنین توسعه‌ای را «رشد انفجاری» می‌داند و می‌گوید: این در حالی است که وارد آمدن چند شوک به این تکنولوژی، روند توسعه آن را از چند سال پیش با کندی روبه‌رو کرده است.
آخرین گزارش ستاد نانو هم گویای همین مطلب است، به‌طوری که روند روبه رشد تولید محصولات و تجهیزات نانوساخت ایران نشان می‌دهد که تعداد 171 محصول و تجهیزات در سال1392 اکنون به 1266محصول تا پایان1401 رسیده است. این در حالی است که تعداد تجهیزات تولید شده نانوساخت ایران از 76عدد در سال1392 به 226عدد در پایان1400 رسیده است.
در این مسیر تعداد شرکت‌های تولیدی فناوری نانو از 104شرکت در سال1394 به 324شرکت تا پایان1400 رسیده است. از این میزان 263شرکت تولیدکننده محصولات نانو و 61شرکت سازنده تجهیزات نانو بوده‌اند. این اعداد به این معنی است که طی 6سال گذشته، تعداد شرکت‌های فعال در حوزه نانو رشدی بیش از 210درصد را تجربه کرده‌اند. همچنین  فروش 792میلیارد ریالی ایران در سال1392 اکنون به 203هزارو462میلیارد ریال در سال 1400رسیده است. ارزش دلاری فروش محصولات هم از 24میلیون دلار در سال1392 به 888میلیون دلار در سال1400 رسیده است.

بیشترین محصولات و تجهیزات
ساخت‌وساز، اپتوالکترونیک، نساجی و دارو را می‌توان به‌عنوان 4حوزه اصلی دانست که بیشترین صادرات محصولات نانوساخت ایران را شامل می‌شوند.
 نساجی با حجم صادرات نزدیک به 4میلیون دلار بیشترین تنوع را از نظر کشورهای مقصد صادرات دارد و محصولات نانو در این حوزه به بیش از ۲۰کشور صادر شده‌اند.
پس از نساجی بیشترین تنوع در مقاصد صادراتی در صنعت تجهیزات نانو مشاهده می‌شود ولی در حوزه‌های اپتوالکترونیک، خودرو و نفت و گاز کشورهای مقصد صادرات به یک یا 2کشور محدود هستند.