تجربه تاریخی مردم ایران از رفتار ارتجاعی

انتقادات ارتجاعی و پاسخ‌های ارتجاعی، دولبه‌ یک قیچی هستند؛ قیچی‌ای که به انفعال می‌انجامد. درطول تاریخ ایران هم بسیار این موارد را داشته‌ایم. مردم ایران در دوره‌های تاریخی مختلف به وضوح شاهد این مسئله بوده‌اند که انتقادات چگونه به راهکارهای انفعالی منجر شده است. برای نمونه در دوران پهلوی همین بی‌توجهی به انتقادات و به‌عبارت دقیق‌تر پاسخ‌های ارتجاعی موجب نارضایتی مردم در آن برهه شده بود. این نارضایتی بعضا توسط روشنفکران ابراز می‌شد، اما با اشد مجازات پاسخ داده می‌شد. مثلا پرویز ثابت یرا که اخیرا علنی شده در زمان تصدی ریاست ساواک پرونده بلندبالایی در سرکوب منتقدان پهلوی داشته، در همین رابطه مواجهه وی با انتقادات جلال آل‌احمد قابل‌توجه است. آل‌احمد که در دهه‌40 با آثار خود به مبارزه و مقابله با جریان غرب‌گرایی برخاست، در 18شهریور‌1348 به طرز مشکوکی درگذشت. وی خاطراتش از مواجهه با ثابتی را اینگونه نقل کرده است: «این آقای ثابتی که مغز متفکر ساواک بود یک عینک سیاه زده بود، من هم عینک سیاه زدم، در اتاق هر دو عینک تاریک زده بودیم. ثابتی قبل از آل‌احمد، امیرحسین آریان‌پور را احضار کرده بود و به او فحش داده بود که کشور درحال پیشرفت است و جلوی پیشرفت کشور را می‌گیرید. مرحوم آریان‌پور هم خیلی جا زده بود، ولی آل‌احمد هرچه او گفته بود، دو تا بیشتر جواب داده بود. بعد ثابتی گفته بود که آقا‌جان شما در این کشور زیادی هستی، بیا برو هند. گفته بود من تبعید اختیاری نمی‌روم، به‌زور مرا بفرستید. گفته بود بیا برو پاریس و خودم خرجت را می‌دهم. یارو گفته بود فکر نکنی سید که ما تو را می‌گیریم و زندانی می‌کنیم تا قهرمان ملی شوی، شبی نصف‌شبی یک کامیون زیرت کند بمیری شش‌ماه حبس دارد.» بیشتر از ایرادات ساختاری، این شیوه مواجهه با منتقدان بود که اعصاب جلال آل‌احمد را به هم می‌ریخت.

راه‌حل‌ها هم نباید ارتجاعی و غیردقیق باشد
راه‌حل‌های ارتجاعی، عموما ایده جدیدی ندارند بلکه پاسخ‌هایی غیردقیق به مجموعه مسائل کشور هستند. قشری که در مواجهه با ایرادات بدون ریشه‌یابی، پاسخ‌های کلی و بدون ارزیابی صحیح می‌دهد و به‌دنبال مقصریابی است، در همین راستا حرکت می‌کند. حداعلای چنین رویکردی را شاید بشود در رضا پهلوی دید که ایرادات ساختاری را بنا داشت با بی‌حجابی و کلاه پهلوی حل کند. در میان واژگان انتقادی کسانی‌که از مفاهیم رادیکال بهره وافری می‌برند، واژه وطن غریب است؛ واژه غریبی که در میان راه‌حل‌های غیردقیق با واژگان انتزاعی و غیر‌واقع‌بینانه گم شده‌ است.