مترو، شهری برای کتاب

سیدمحمد فخار
مترو با توجه به جمعیت انبوهی که از آن استفاده می‌کنند از معدود فضاهای شهری است که هر مسئولی برای اثرگذاری بر فضای یک شهر آن را مد نظر قرار می‌دهد. هیچ فضای شهری‌ای در حد و اندازه‌های مترو نیست. روزانه میلیون‌ها سفر شهری در فضای محدود و شلوغ مترو صورت می‌گیرد و طبیعی‌است که هر نهادی برای اثرگذاری بر شهروندان در چنین فضایی برنامه مفصلی داشته باشد. به این ایده فکر کنید که 3میلیون شهروند یک شهر هر روز در مسیرهای زیرزمینی، حاضر شوند و دقایقی را در این مسیر ایستاده و نشسته بمانند. این فرصت برای اثرگذاری کافی است. اگر هر یک از مسافران مترو، یک دقیقه از وقتش را به موضوعی خاص اختصاص دهد به آسانی 3میلیون دقیقه به آن موضوع اختصاص یافته که می‌تواند نتیجه شگفت‌انگیزی داشته باشد. ایده گسترش کتابخوانی در متروی تهران نیز بر همین اساس طراحی شده است؛ ایده‌ای مؤثر برای چند میلیون مسافر روزانه مترو که می‌تواند سرانه مطالعه کشور را به میزان قابل‌توجهی ارتقا دهد.



آمارها چه می‌گوید؟

میزان سرانه مطالعه در ایران البته آن‌قدر که باید، دقیق نیست اما آماری که کتابخانه ملی کشور در پایان سال 96 اعلام کرد نشان می‌دهد آمار سرانه مطالعه در ایران ۷۵ دقیقه و ۳۴ثانیه محاسبه شده است. از این عدد، ۱۵‌دقیقه و ۱۷ثانیه به کتاب، ۲۱دقیقه و ۳۱ثانیه به قرآن و ادعیه، ۳۲دقیقه و ۳۶ثانیه به روزنامه و 5دقیقه و ۴۲ثانیه به نشریه‌خوانی اختصاص پیدا کرده است. البته در جهان، سرانه مطالعه فقط با کتاب سنجیده می‌شود و دیگر سرانه‌ها کنار گذاشته می‌شوند. بر این اساس در کشور ما سرانه واقعی مطالعه، 15 دقیقه و 17ثانیه است. این عدد را مقایسه کنید با سرانه مطالعه در هند با 112 دقیقه یا ژاپن با ۹۰ دقیقه و روسیه با 61دقیقه. بدین‌ترتیب کشور ما در میان کشورهای جهان، رتبه مناسبی از نظر مطالعه کتاب ندارد و باید برنامه‌ریزی دقیقی برای ارتقای آن داشت. بخشی از این برنامه‌ریزی باید در فضاهای شهری انجام شود؛ نظیر آنچه چند ماهی است در متروی تهران همه‌گیر شده است.



رها از شلوغی‌ها

حتما شما هم سوار متروی تهران شده‌اید و دیده‌ایدکه بسیاری از مسافران مترو با گوشی‌های‌شان سرگرم هستند اما آیا همه آنها در شبکه‌های اجتماعی و دنیای بازی‌ها هستند. بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد بخشی از این موبایل به دست‌ها، کتاب می‌خوانند. البته در کنار طرفداران موبایل به دست کتاب‌های الکترونیکی، کسانی هم دیده می‌شوند که خود را با کتاب‌های کاغذی از فضای شلوغ مترو جدا می‌کنند.



کتابخوانی ۵۰هزار مسافر

بیش از۵۰هزار مسافر مترو در نخستین ماه اجرای طرح «کتابخانه‌ای به وسعت یک شهر» که از اسفند ۱۳۹۶ آغاز شده، کتاب خوانده‌اند. طرح کتابخانه‌ای به وسعت یک شهر در متروی تهران به‌همت محمدعلی نجفی- شهردار وقت پایتخت- آغاز به کار کرد. در این طرح، دسترسی رایگان مسافران مترو به یکی از سامانه‌های مجازی کتاب توسط گوشی هوشمند یا تبلت فراهم شد و آمار‌ها در اسفند ۱۳۹۶ نشان داد که ۵۰ هزار و ۸۲۶ مسافر از آن استفاده کرده‌اند.



کتابخوانی در مترو؛ ‌چگونه؟

«فیدیبو» نخستین و بزرگ‌ترین سامانه دانلود قانونی کتاب الکترونیک و صوتی در ایران است که با هدف کمک به فرهنگ کتابخوانی و فراهم کردن راهی آسان و ارزان برای کتاب‌خواندن، ایجاد شده است. مسافران مترو در ایستگاه‌هایی که فیدیبو در آن نصب شده است می‌توانند به‌مدت یک ساعت از کتاب‌های این نرم‌افزار به‌صورت رایگان استفاده کنند و اگر نتوانستند کتاب را تمام کنند جای هیچ‌گونه نگرانی نیست چون این امکان وجود دارد که در سفر بعدی آن را تا آخر بخوانند. در حال حاضر امکان استفاده رایگان از این نرم‌افزار در ۲۲ ایستگاه مترو وجود دارد که بیشترین استقبال از طرح کتابخوانی مجازی به‌ترتیب در ایستگاه‌های تئاترشهر، شادمان و میدان انقلاب اسلامی صورت گرفته است. پرمخاطب‌ترین کتاب‌ها نیز به‌ترتیب «ملت عشق»، «رفتیم بیرون سیگار بکشیم 17 سال طول کشید»، «برتری خفیف: تبدیل اقدامات منظم ساده به موفقیت و خوشبختی نامحدود»، «زندگی‌تان را در 7روز تغییر دهید»، «تانگ‌فو: روش برخورد با افراد دشوار» بوده است.



چرا مترو؟

به گواه آمار، هر مسافر متروی تهران برای رسیدن به مقصد خود، به‌طور متوسط حدود 35دقیقه در قطار حضور دارد و این زمان می‌تواند برای توسعه کتابخوانی و افزایش میزان مطالعه استفاده شود. اگر چنین شود و 20 دقیقه از وقت هر مسافر در مترو صرف خواندن شود روزانه 60میلیون دقیقه به سرانه کتابخوانی ما افزوده می‌شود و این یعنی ارتقای سطح فرهنگی جامعه به میزان یک‌میلیون‌ساعت مطالعه روزانه!



تجربه‌های ناموفق گذشته

بحث کتابخوانی در متروی تهران از سال‌ها پیش مطرح بوده است. برای نمونه در سال 1385 طرح «کتاب مسافر» در این شهر زیرزمینی اجرایی شد که طی آن کتاب‌های مختلف به‌صورت رایگان در اختیار مسافران قرار می‌گرفت. بعد‌ها نیز طرح‌های مختلف دیگری به‌منظور نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی در این ناوگان حمل‌ونقل ریلی درون‌شهری اجرایی شد که از آن میان می‌توان به طرح دورهم‌خوانی کتاب اشاره کرد که با حضور هنرمندان در مناسبت‌های مختلف برگزار می‌شد تا مسافران شهر زیرزمینی لذت مطالعه کتاب و کتابخوانی را در کنار چهره‌های مطرح و مردمی تجربه کنند.

همچنین روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌های مختلفی در ایستگاه‌های خطوط مترو برای مطالعه شهروندان وجود دارند که از آن میان می‌توان به روزنامه همشهری اشاره کرد. اما باوجود این طرح‌ها هنوز هم  توجه مسافران مترو در کشورمان به کتابخوانی کم‌رنگ است. شاید باید اقدام جدی‌تری برای ترغیب مسافران مترو به کتاب و کتابخوانی صورت گیرد. از دیگر اقدامات ناموفق سال‌‌‌های گذشته برای توسعه کتابخوانی در مترو، تقلید از کمپین جهانی جاگذاشتن کتاب بود. این کمپین نخستین‌بار در سال 2001 توسط «رون هورنبیکر» با عنوان «کتاب در گردش» شکل گرفت. در این کمپین افراد آثاری را که مطالعه می‌کردند در مکان‌های عمومی جا می‌گذاشتند تا افراد بیشتری از آنها استفاده کنند. اما در متروی تهران جاگذاشتن به معنی فرهنگ ترویج نبود و بسیاری دنبال صاحب کتاب می‌گشتند یا مامور مترو را خبر می‌کردند.



یک تجربه جدید

«کتاب بخون، راهت‌و کوتاه کن»؛ این شعاری است برای اهالی کتاب در متروی تهران. برخی سراغ راه سنتی کتاب‌دست‌گرفتن می‌روند و برخی با دنیای فیدیبو از تجربه کتابخانه آنلاین استفاده می‌کنند. در این نرم‌افزار، دسترسی رایگان به محتوای 24 هزار کتاب در متروی تهران وجود دارد. اپلیکیشن کتابخانه فیدیبو کار مخاطبان را برای کتاب‌ خواندن راحت کرده و در راستای فرهنگ‌سازی کتابخوانی یک گام جلوتر رفته است. در این طرح کافی است اپلیکیشن فیدیبو را روی گوشی هوشمند خود نصب کنید و با اسکن QR کد اختصاصی خود در مدت یک ساعت هر کتابی را که می‌خواهید مطالعه کنید. در صفحه نخست سایت فیدیبو نوشته: 24هزار کتاب رایگان، 500ناشر و 2میلیون‌بار دانلود نرم‌افزار کتابخوانی. مجید قاسمی- مدیر فیدیبو- در این‌باره می‌گوید: «این طرح نمونه‌ای در دنیا ندارد و فیدیبو برای نخستین‌بار در دنیا در ایستگاه‌های مترو تهران قرار گرفته تا با ارائه رایگان کتاب‌های الکترونیکی، مخاطبان را به کتابخوانی ترغیب کند. نزدیک‌ترین سیستم شبیه به فیدیبو در متروی شهر نیویورک قرار دارد که با چسباندن 20 کد QR مردم می‌توانند نسخه Sample (چند صفحه اول) یک کتاب الکترونیکی را دانلود کنند. امیدواریم بتوانیم به‌زودی فیدیبو را در مترو شهرهای دیگر ایران قرار دهیم. در قدم بعدی هم قصد داریم مکان‌هایی که افراد در آنها مجبورند ساعت‌ها به انتظار بنشینند، مانند مطب پزشکان و بیمارستان‌ها را به فیدیباکس مجهز کنیم». او ادامه می‌دهد: «همه‌چیز درباره آینده کار فیدیباکس به استقبال مردم برمی‌گردد ولی اعتقاد دارم که این دستگاه آینده تبلیغات بازار ناشران و کتاب است. قصد داریم در آینده طرح‌های جالبی پیاده کنیم، به‌عنوان مثال کتاب‌های قابل دسترس در فیدیباکس هرازچندگاهی به مناسبت‌های مختلف تغییر پیدا می‌کند و به‌صورت پکیج‌های مختلف درمی‌آید؛ مثلا یک ماه کتاب ناشر X  یا کتاب‌های ژانر یا کتاب‌های نویسنده‌ای خاص  در کتابخانه مخصوص فیدیباکس قرار خواهد گرفت».



چطور از فیدیبو  استفاده کنیم؟

نسخه آخر فیدیبو را از اپ‌استور دانلود و نصب کنید. وارد اپلیکیشن شوید و علامت QR code (گوشه بالا سمت راست نمایشگر) را لمس کنید. روی تولید کد اختصاصی کلیک کنید تا برای شما یک کد اختصاصی ساخته شود. کد را مقابل چشم الکترونیک دستگاه فیدیبو بگیرید. حالا وارد «کتابخانه مترو» می‌شوید و یک زمان‌سنج به‌مدت یک ساعت برای شما فعال می‌شود. فراموش نکنید تنها یک ساعت زمان دارید و کتابخانه شما به اندازه ۵ کتاب فضا دارد. فیدیبو آخرین صفحه‌ای را که خوانده‌اید به خاطر می‌سپارد. بعد از تمام شدن زمان یک ساعته، اگر کتاب را دوست داشتید می‌توانید آن را با ۲۰درصد تخفیف ویژه بخرید و به کتابخانه همیشگی‌تان اضافه کنید. کتاب‌های فیدیبو را می‌توانید هربار از همانجایی که خوانده‌اید روی اپلیکیشن موبایل و تبلت یا نرم‌افزار فیدیبو روی کامپیوتر شخصی‌تان مطالعه کنید.




در جهان، سرانه مطالعه فقط با کتاب سنجیده می‌شود و دیگر سرانه‌ها کنار گذاشته می‌شوند. بر این اساس در کشور ما سرانه واقعی مطالعه، 15 دقیقه و 17ثانیه است. این عدد را مقایسه کنید با سرانه مطالعه در هند با 112 دقیقه یا ژاپن با ۹۰ دقیقه و روسیه با 61دقیقه. بدین‌ترتیب کشور ما در میان کشورهای جهان، رتبه مناسبی از نظر مطالعه کتاب ندارد و باید برنامه‌ریزی دقیقی برای ارتقای آن داشت. بخشی از این برنامه‌ریزی باید در فضاهای شهری انجام شود؛ نظیر آنچه چند ماهی است در متروی تهران همه‌گیر شده است