به زمین خوردن دلقک

برآوردها از آمار قربانیان جنگ در اوکراین متفاوت است، اما به‌نظر می‌رسد تا به اینجا، یعنی یک سال پس از آغاز جنگ، بیش از 200هزار کشته و بیش از 13میلیون آواره روی دست دو طرف مانده باشد؛ وضعیتی که اگر سیاسیون اندکی برای آن اهمیت قائل بودند، می‌توانست رخ ندهد. یک پای این جنگ مرگبار، «ولادیمیر پوتین» است که سربازان روس در نخستین ساعات روز پنجشنبه 24فوریه 2022(5اسفند 1400) از خطوط ناآرام مرزی عبور کردند و وارد خاک اوکراین شدند. پای دیگر این بحران اما «ولودیمیر زلینسکی» است که اکنون در آستانه یک سالگی جنگ خونین اوکراین، می‌توان اثرگذاری او را هم قضاوت کرد. گلوله‌های روسی به دستور پوتین بر سر مردم بی‌دفاع اوکراین فرود آمدند، اما بدون شک، زلینسکی می‌توانست مانع آن شود. از چند‌ماه قبل، رفته‌رفته تجمع نیروهای نظامی روسیه پشت مرزهای شرقی و شمالی اوکراین افزایش پیدا می‌کرد. همه‌‌چیز از آغاز قریب‌الوقوع یک جنگ تمام عیار، از زمین، هوا و دریا علیه اوکراین خبر می‌داد. در کی‌یف اما کمدینی که از حدود 3سال قبل به کرسی ریاست‌جمهوری رسیده بود، گویی اصرار داشت این صف‌آرایی را نبیند یا جدی نگیرد. او نگاهش به غرب بود و همچنان بر عضویت کشورش در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) تأکید داشت؛ همان خواسته‌ای که روسیه از ماه‌ها قبل نسبت به آن هشدار داده بود. جنگ که آغاز شد، زلینسکی در برابر اروپایی‌هایی که برای استقامت او هورا می‌کشیدند، خواسته‌ای دیگر را هم مطرح کرد. خواسته دیگر او پذیرش فوری اوکراین در اتحادیه اروپا بود. این در حالی بود که اوکراینی‌ها به‌خاطر سیستم به‌شدت فاسد سیاسی و اقتصادی‌شان، پشت درهای این سازمان نگه داشته‌ شده‌ بودند. یک سال از آن روزها گذشته، بخش اعظم زیرساخت‌های اوکراین نابود شده، صدها هزار نفر کشته شده‌اند اما کی‌یف نه در ناتو و نه در اتحادیه اروپا هنوز صاحب هیچ کرسی نشده است.
تکلیف عضویت در اتحادیه اروپا را دوستان اروپایی اوکراین خیلی زودتر از ناتو مشخص کردند. 3‌ماه پس از آغاز جنگ، وزیر وقت امور اروپای فرانسه به کانال «رادیو جی» این کشور گفت که هرگونه تلاش برای پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا حداقل 15تا 20سال طول می‌کشد. کلمنت بوون جزو معدود سیاستمداران اروپایی بود که آن زمان بدون تعارف با اوکراینی‌ها سخن گفت. او گفت: «باید صادق باشیم. اگر بگوییم اوکراین تا 6‌ماه یا یک یا 2 سال دیگر به اتحادیه اروپا می‌پیوندد، دروغ گفته‌ایم؛ این روند خیلی بیشتر از اینها طول می‌کشد.» کلمنت بوون که تا سال 2022در این سمت بود، آن زمان به تأکید گفت که نمی‌خواهد به اوکراینی‌ها وعده بی‌جا بدهد و دروغ بگوید.
این رویکرد صادقانه وزیر فرانسوی را اما بسیاری از دیگر سیاستمداران اروپایی نداشتند. در خلال جنگ، رهبران اروپایی‌ ازجمله رئیس شورای اروپا و کمیسیون اروپا بارها به کی‌یف سفر کردند، اما در تعاملات خود با اوکراینی‌ها، به موضع‌گیری‌های دیپلماتیک بسنده کرده و این تصور را همچنان حفظ کردند که اوکراین قرار است به‌زودی به عضویت اتحادیه اروپا در‌آید. شاید تصور خیلی‌ها در جهان هم همین بود؛ اینکه حالا که اوکراینی‌ها به نیابت از غرب، قربانی یک جنگ تمام‌عیار با روس‌ها شده‌اند، عضویت در اتحادیه اروپا کمترین چیزی است که اروپایی‌ها می‌توانند به اوکراین هدیه بدهند؛ اقدامی که می‌توانست مردم این کشور را لااقل به آینده اقتصادی بهتر امیدوار کند. این اقدام اما هرگز رخ نداد.
عضویت در ناتو اما مسئله پیچیده‌تری بود که رئیس‌جمهور اوکراین کمی دیرتر درخواست رسمی آن را مطرح کرد. 7‌ماه پس از آغاز جنگ، زمانی که مسکو نیروهای خود را بر جنگ در مناطق شرقی اوکراین متمرکز و 4منطقه دونتسک، لوهانسک، خرسون و زاپوریژیا را رسما به روسیه الحاق کرد، ولودیمیر زلینسکی درخواست عضویت در ناتو را مطرح کرد. این درخواست با استقبال کشورهای اروپای شرقی عضو ناتو روبه‌رو شد، اما اعضای اصلی ازجمله آمریکا اعلام کردند که درخواست زلینسکی به بررسی‌های بیشتر نیاز دارد. دست‌کم 4دلیل می‌توان برای استقبال سرد غرب از خواسته کی‌یف برشمرد. اول اینکه اوکراین اکنون درگیر یک جنگ است. براساس ماده 5پیمان ناتو، اگر یک کشور عضو مورد حمله قرار گیرد، دیگر اعضا باید به کمک متحد خود بروند. این بدان معناست که اگر اوکراین به عضویت ناتو درآید، این سازمان و کشورهای عضو عملا وارد جنگ با روسیه شده‌اند؛ مسئله‌ای که می‌تواند به راحتی جهان را وارد جنگ جهانی سوم کند. دوم، غربی‌ها خود می‌گویند که اوکراین در شرایط کنونی به عضویت در ناتو نیازی ندارد؛ چرا که ناتو عملا متعهد به حمایت از اوکراین است و طی ماه‌های گذشته با ارسال سلاح و تجهیزات و همچنین حمایت اطلاعاتی از یگان‌های رزمی این کشور، این تعهد خود را اجرایی کرده است. سوم، اوکراین براساس ضوابط ناتو، هنوز آمادگی عضویت در این سازمان را ندارد؛ آمادگی‌ای که شامل اجرای استانداردهایی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی است. چهارم، عضویت اوکراین در ناتو نیازمند رأی مثبت تمامی 30عضو این سازمان است؛ موضوعی که به هیچ وجه نمی‌توان از عملی شدن آن اطمینان داشت. دست‌کم رأی مجارستان به عضویت اوکراین در ناتو منفی است. 2 کشور همسایه سال‌هاست که با یکدیگر دارای اختلافات عمیق بر سر اقلیت مجارهای ساکن اوکراین هستند. غیر از این، مجارستان جزو معدود کشورهای اروپایی است که همچنان روابط خوبی با روسیه دارد.

اوکراینی‌ها قربانی بی‌تدبیری سیاسی
«ولودیمیر الکساندرویچ زلینسکی» در سال ۱۹۷۸ از پدر و مادری یهودی در شهر کریفیی ریه، در شرق اوکراین متولد شد. او از دانشگاه اقتصاد ملی کی‌یف در رشته حقوق فارغ‌التحصیل شد، اما به عرصه تولیدات برنامه‌های تلویزیونی کمدی وارد شد. او برای شبکه خصوصی متعلق به ایگور کولومویسکی، میلیاردر اوکراینی و استاندار سابق استان دنیپروپتروفسک کار می‌‌کرد؛ فردی که بعدا در جریان رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری از او حمایت مالی کرد.
ورود زلینسکی به صحنه سیاست به نوعی تقلید زندگی واقعی از دنیای هنر بود. او در سال ۲۰۱۵ به‌عنوان بازیگر کمدی با بازی در سریال تلویزیونی «خادم ملت» در نقش رئیس‌جمهور اوکراین ظاهر شد و به شهرت رسید. او در این سریال محبوب، نقش معلم مدرسه‌ای را بازی می‌کرد که تصادفی رئیس‌جمهور ‌شد. این نقش اما بعدا جدی شد و زلینسکی با تاسیس یک حزب سیاسی با نام «خادم ملت» و با شعار مبارزه با فساد وارد انتخابات ریاست‌جمهوری شد. بسیاری ابتدا نامزدی او را در انتخابات سال ۲۰۱۹ شوخی تلقی می‌کردند، اما زلینسکی 41ساله با کسب ۷۳ درصد آرا پیروز انتخابات شد. او وعده صلح در مناطق شرق اوکراین را هم داده بود، اما بی‌درایتی او در مدیریت امور سیاسی و استراتژیک اوکراین در همین مناطق، یک کشور 43میلیون نفری را به کام جنگ فرو برد. غیر از ماجرای انتخابات، زلینسکی یک‌بار دیگر هم خوش درخشید؛ زمانی که موشک‌‌های روسی یکی پس از دیگری در پایتخت فرود می‌آمد و آقای رئیس‌جمهور برخلاف تصور بسیاری در ساختمان ریاست‌جمهوری ماند و از کشور فرار نکرد. زلینسکی مقابل پوتین ایستاد و به قهرمان غرب تبدیل شد. او غیر از این، دستاوردهای دیگری نیز داشته است. یک سال است که سیاسیون غربی، به‌خصوص آمریکایی، ایستاده برای او کف می‌زنند و رسانه‌ها در غرب هر روز او را در صدر اخبار نگه داشته‌اند. ایستادن مقابل روس‌ها، چیزی است که آمریکایی‌ها بسیار به آن علاقه دارند. هرچه باشد آنها در جریان جنگ سرد، شعارشان این بود: «آدم بهتر است بمیرد تا اینکه کمونیست شود.» زلینسکی یک قدم هم فراتر رفته است. درست است که روسیه امروز، دیگر آنقدرها کمونیست نیست و بیشتر ویژگی‌های جهان سرمایه‌داری را دارد، اما او مردم و سربازان کشورش را مقابل روسیه قربانی کرده است تا به غرب بگوید که اوکراین دیگر اوکراین کمونیستی نیست.
دلقک برنامه‌های تلویزیونی اوکراین در سال 2019 بر کرسی ریاست‌جمهوری این کشور نشست تا 3سال بعد، با بی‌کفایتی تصمیم‌های بزرگ سیاسی بگیرد. بی‌کفایتی او در مصاحبه‌ای که 6‌ماه بعد از حمله روسیه به اوکراین با روزنامه واشنگتن‌پست داشت عیان است. در این مصاحبه از او پرسیده می‌شود که با توجه به اینکه از چندین‌ماه قبل، از برنامه روسیه برای حمله به اوکراین خبر داشت، چرا آن را با مردم در میان نگذاشت. او پاسخ می‌دهد: «اگر با مردم درباره این حمله قریب‌الوقوع سخن می‌گفتم، بسیاری از کشور فرار می‌کردند؛ اتفاقی که می‌توانست اقتصاد اوکراین را نابود کند و این به‌معنای ماهی 7میلیارد دلار ضرر مالی بود. به علاوه، اگر شهرها خالی می‌شد، روسیه خیلی زود می‌توانست شهرهای اوکراین را تصرف کند.» یک سال از آن تصمیم می‌گذرد و اقتصاد اوکراین طبق برآوردهای اولیه بیش از 150میلیارد دلار آسیب دیده است. صدها هزار نفر هم قربانی شده‌اند و حدود یک پنجم از خاک این کشور تحت اشغال دشمن خارجی است.