فناوری در مقابل زلزله

عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار

درحالی‌که فناوری در همه امور زندگی وارد شده، اکنون این موضوع مطرح می‌شود که در پیش‌بینی زلزله، کاهش خسارات و نجات بموقع انسان‌ها چه تأثیری داشته است.
 شاید ژاپن را بتوان با ساخت بناهایی که از مهندسی ویژه‌ای بهره می‌برند، در این زمینه سرآمد دانست. ژاپنی‌ها در حوزه فناوری تلاش کردند سازه‌هایی را با فونداسیون متحرک طراحی کنند. اما فناوری به اشکال مختلف می‌تواند در زمان وقوع زلزله به انسان کمک کند. به‌عبارت دیگر، می‌توان استفاده از فناوری در زلزله را به بخش‌های پیش از زلزله، حین زلزله و بعد از زلزله طبقه‌بندی کرد. این در حالی است که بعضی از اپلیکیشن‌ها هم به قربانیان زلزله تا حدودی می‌توانند کمک کنند. حتی فناوری رمزارز هم توانست در زلزله ترکیه نقش‌آفرینی کند.

پیش از زلزله
علی‌القاعده قبل از وقوع زلزله، فناوری‌هایی به‌کار گرفته می‌شود که امکان پیش‌بینی را فراهم کنند. با این حال، طراحی سازه‌های مقاوم و ویژه به‌عنوان راهکاری مطرح می‌شود که مصداق «علاج واقعه قبل از وقوع» است.
هوش مصنوعی که این روزها تبدیل به بحث داغ همه مردم شده است می‌تواند به پژوهشگران و دانشمندان کمک کند تا از تکنیک «یادگیری ماشین» بهره ببرند. این تکنیک امکان تجزیه و تحلیل تغییرات نامحسوس زمین‌‌شناسانه را فراهم می‌کند. به این ترتیب پیش‌بینی زودتر زلزله، حتی در حد 30ثانیه، می‌تواند انسان‌های بسیاری را نجات دهد.
این در حالی است که ماهواره‌های پیش‌بینی زلزله هم با پایش اختلالات الکترومغناطیسی قبل از زلزله‌ها نقش‌آفرین هستند. اگرچه هنوز گزارشی از موفقیت این ماهواره‌ها منتشر نشده، اما ماهواره دیمیتر فرانسه در دوره‌ای توانست داده‌های زلزله هائیتی و آتشفشان مراپی اندونزی را ثبت کند. این درحالی است که در ایران هم ماهواره‌ای به نام «آیات» در حال ساخت است تا از همین فناوری برای پیش‌بینی زلزله استفاده شود.

هنگام زلزله
درست در زمانی که زلزله رخ می‌دهد، بعضی از سیستم‌هایی که طی سال‌های اخیر طراحی شده می‌توانند هشدارهای لازم را از طریق موبایل به مردم اعلام کنند. تلاش همراه اول برای طراحی چنین سیستمی زمانی رسانه‌ای شد که خطای انسانی تیم تحقیق و توسعه این شرکت به اشتباه پیامی برای کاربران مبنی بر وقوع زلزله ارسال کرد. همچنین گوگل با استفاده از یک سیستم هشدار به نام ShakeAlert  گوشی کاربران را به یک دستگاه لرزه‌نگار کوچک تبدیل می‌کند. اگرچه حدود 4‌ماه پیش این سیستم توانست هشدار زلزله را 5 تا 10 ثانیه پیش از زمین‌لرزه برای کاربران آمریکایی(خلیج سانفرانسیسکو) ارسال کند، اما همین زمان کوتاه کافی بود که مردم بتوانند در هر مکانی که حضور دارند پناه بگیرند.

پس از زلزله
زمانی که زلزله رخ می‌دهد، آنچه اهمیت دارد، نجات جان انسان‌هایی است که زیر خروارها آوار به دام افتاده‌اند. در زلزله ترکیه، از دستگاهی استفاده شد که می‌تواند ضربان قلب قربانیان را آشکار کند. این دستگاه که به اندازه یک چمدان است، درواقع در نقش رادار به ردیابی انسان‌های زنده کمک می‌کند. این رادار می‌تواند یک سیگنال مایکروویو با قدرت کم(حدود یک هزارم یک خروجی تلفن همراه) را به زیر زمین و آوار ارسال ‌کند. این دستگاه در سیگنال منعکس شده به‌دنبال تغییراتی می‌گردد که از تنفس و ضربان قلب انسان ایجاد می‌شود و ضربان قلب را از عمق 10متری زیر آوار و 6متری زیر بتن تشخیص می‌دهد. روبات‌های کوچک و بزرگ هم ازجمله فناوری‌هایی هستند که پس از زلزله امکان امدادرسانی دارند. روبات‌های کوچک که گاهی به اندازه یک سوسک هستند به زیر آوار راه پیدا می‌کنند و تصویری از موقعیت افراد به دام افتاده در اختیار امدادگران قرار می‌دهند. بعضی از روبات‌ها هم می‌توانند روی سطوح ناهموار که برای امدادگران دشوار است راه بروند، از موانع دشوار عبور کنند و درصورت زمین خوردن، دوباره بلند شده و به راه خود ادامه دهند. در ضمن وزن پایین این روبات‌ها مانع از فشار آوار و به خطر افتادن جان افراد زیر آوار می‌شود. همچنین پهپادها در زلزله ترکیه به امدادگران کمک‌های موثری کردند.

نقش رمزارزها در زلزله ترکیه
یکی از فناوری‌هایی که در زلزله ترکیه و سوریه نقش‌آفرینی کرد، استفاده از رمزارز بود. اما چگونه؟ از آنجا که در زلزله، ساختمان بانک‌ها هم از آسیب  ‌گریزی ندارند، رمزارزها به‌عنوان یک جایگزین می‌توانند نیازهای مالی مردم را برآورده کنند؛ به‌عنوان مثال، در زلزله ترکیه یکی از صرافی‌های رمزارزی مشهور اعلام کرد که معادل 100دلار برای کاربرانی که در مناطق زلزله‌زده حضور دارند واریز می‌کند. همچنین 2صرافی دیگر در مجموع رقمی معادل 53هزار دلار به زلزله‌زدگان کمک کردند.