شور جوانی

علی رستگار- روزنامه نگار

هر مسیری که از رویکردهای   روسای جمهور اسبق طی شد، تأثیرش را خواه‌ناخواه بر دهه1380جشنواره فیلم فجر، به‌عنوان یک جشنواره دولتی گذاشت و نمی‌توان نقش سیاست‌های رسمی دولت اصلاحات و دولت احمدی‌نژاد را بر این رویداد نادیده گرفت.
همانطور که با شعارهای رئیس دولت اصلاحات در دوره دوم ریاست‌جمهوری او در دولت هشتم، درباره گفت‌وگوی تمدن‌ها، گسترش ارتباطات و تعامل بین‌المللی، توسعه سیاسی و فرهنگی و جامعه مدنی ادامه داشت و خروجی این نگاه را همزمان با پیشرفت تکنولوژی و هنر دیجیتال و گسترش اینترنت و فضای مجازی در سینما و در ویترین جشنواره فیلم فجر در نیمه اول دهه1380دیدیم، شعارها و برنامه‌های احمدی‌نژاد در دولت نهم، درباره محرومیت‌زدایی، مبارزه با فساد و عدالت‌گستری و ایجاد فضای آرمانی و آرمان‌خواهی در کشور، برای مقابله با معضلات فرهنگی هم در سینما و سیاست‌های جشنواره فیلم فجر در نیمه دوم دهه1380نمود داشت.
دهه1380امتداد همان فضای باز جامعه در دوران بعد از انتخابات سال1376بود. با حضور احمد مسجدجامعی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حضور محمدحسن پزشک و محمدمهدی حیدریان، به‌عنوان معاونان سینمایی در دوره دوم  دولت اصلاحات، این فضای باز در راستای گفتمان فرهنگی اصلاحات حرکت کرد و در فضای سینما و فیلم‌ها به‌وضوح خودی نشان داد. پررنگ شدن سینمای موسوم به اجتماعی، با تأکید بر رئالیسم، توجه به طبقه متوسط شهری که پیش‌تر کمتر جایی در فیلم‌ها داشتند، طرح مسائل زنان که در پاره‌ای مواقع با نگاه فمینیستی همراه بود، ساخت آثاری با نقش محسوس و مؤثر رسانه و مطبوعات به‌تبع افزایش روزنامه‌های متأثر از فضای باز جامعه، ساخت آثاری درباره تابوهایی  که پیش‌تر امکان مواجهه منتقدانه با آنها وجود نداشت، پرداختن به مسائل جوانان و نگاه معترض و منتقدانه نسل جوان در مسائل سیاسی و بازخوانی سینمای جنگ و دفاع‌مقدس در قالب‌هایی تازه و به‌دور از کلیشه دهه‌های1360و1370از نتایج سیاست‌های دولت هشتم بود که چشمه‌هایی از این آثار در جشنواره فیلم فجر در سال‌های1380تا 1384به نمایش درآمدند.

1
آینه نسل جوان
نسل جوان معترض، عاصی و یاغی هم پیرو جامعه، نماینده‌هایی در سینمای ایران و جشنواره فیلم فجر در نیمه اول دهه1380داشت. فیلم «نفس عمیق» ساخته پرویز شهبازی از فیلم‌های حاضر در بخش مسابقه سینمای ایران در بیست‌ویکمین جشنواره فیلم فجر، هوای تازه‌ای در این زمینه بود. «بوتیک» (حمید نعمت‌الله) از آثار بیست‌ودومین جشنواره فیلم فجر که سیمرغ بهترین فیلم اول را به‌دست آورد، اعتراضش به وضعیت جوانان محروم و سرگردان، اما آرزومند و در پی رؤیا، در سال‌های دهه1380را در قالب روایتی تلخ و تأثیرگذار بیان می‌کند.

2
بازخوانی جنگ
  «قارچ سمی» ساخته رسول ملاقلی‌پور که ازجمله فیلم‌های بیستمین جشنواره فیلم فجر بود، با خوانشی تازه سراغ جنگ می‌رود و به چالش تنفس و زیست آدم‌های دفاع‌مقدس در جامعه دهه1380می‌پردازد و وضعیت خیلی از رزمندگان دیروز در جهان امروز را نمایندگی می‌کند. از تغییرات زمانه و تأثیرات دهه1380بر سینما و جشنواره فیلم فجر همین بس که حتی نخستین فیلم فیلمسازی چون ابراهیم حاتمی‌کیا در دهه1380سراغ اوضاع اجتماعی پس از جنگ می‌رود و نگاه منتقدانه‌اش را در قالب طرح قصه خانواده‌ای جنگ‌زده مطرح می‌کند.

3
گفتمان مهندسی فرهنگی
  با روی کارآمدن دولت نهم، ورق فرهنگ و هنر و به‌ویژه سینما هم برمی‌گردد و به‌تدریج اثرات آن را در سینمای ایران و خاصه جشنواره فیلم فجر می‌بینیم. شعارهای احمدی‌نژاد، با بازوهای اجرایی دولت در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تبدیل به گفتمان مهندسی فرهنگی در سینما شد و به شکل محسوسی خودش را در مهم‌ترین رویداد سینمایی ایران از سال1384به بعد نشان داد. مفهوم جنگ نرم هم که برای مقابله با تهاجم فرهنگی طرح شده بود، هرازگاهی در سینما هم پیگیری و رصد می‌شد و می‌توانستیم ثمره این نگاه را در سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر و شیوه برگزاری آن ببینیم.

4
پدیده سینمای معناگرا
  یکی از پدیده‌های نوظهور دهه1380سینمای ایران که در جشنواره فیلم فجر نیز متجلی شد و حتی بخش ثابتی برای خودش پیدا کرد، سینمای معناگرا بود؛ این امر حاصل خط‌مشی فکری دولت اصلاحات و متأثر از گفتمان تعامل فرهنگی و قدمی برای جهانی‌شدن کشور بود. محمدمهدی حیدریان، معاونت سینمایی وقت در گفت‌وگو با مجله «فیلم» در توضیح سینمای معناگرا، هر اثر با نگاهی فراتر از جهان مادی و تأثیر عوامل غیرمادی بر جهان مادی باشد را معناگرا خوانده بود، اما در عمل این نگاه غالباً منجر به تولید فیلم‌های سردرگم، ریاکارانه و چه‌بسا بی‌معنایی می‌شد که طبیعتاً قدرتی هم در جذب مخاطب نداشتند.

متن کامل را در همشهری 24 بخوانید