سیسی در گرداب بحران

رضا عمویی- روزنامه‌نگار

عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر، با همان سرعت که در کودتای سال 2013 قدرت را در دست گرفت، در حال از دست دادن موقعیت خود است. بحران‌های مالی در مصر به اوج خود رسیده و همین، پایه‌های حاکمیت سیاسی او را در قاهره با تهدید روبه‌رو می‌کند. سیسی امیدوار بود که وام 3میلیارد دلاری صندوق بین‌المللی پول (IMF) در اواخر سال میلادی گذشته مرهمی بر بخشی از زخم‌های اقتصادی مصر باشد، اما فقط یک‌سوم از مبلغ این وام محقق شد و تزریق همین مقدار هم به اقتصاد مصر فقط باعث شد تا بدهی جدیدی به بدهی‌های قبلی دولت اضافه شود و خبری از بهبود اوضاع اقتصادی هم نباشد.
این در حالی است که دولت مصر برای دریافت این وام حداقل 10ماه با مقامات صندوق بین‌المللی پول به مذاکره پرداخت و در نهایت با پذیرش شروط صندوق بین‌المللی پول، ازجمله شناور شدن نرخ ارز، این وام را دریافت کرد. اما شناورشدن نرخ ارز در مصر سقوط ارزش پول ملی مصر را سرعت بخشید و براساس گزارش وب‌سایت نیوعرب، پوند مصر در ‌ماه جاری میلادی با سقوط 32درصدی در برابر دلار، پایین‌ترین سطح ارزش خود را طی 10سال گذشته تجربه کرد و این سقوط پول ملی همزمان تورم مصر را به بالاترین سطح 5سال اخیر یعنی 21درصد کشاند.
از سوی دیگر دولت سیسی در برابر پرواز قیمت دلار، راهی نداشت جز آنکه دسترسی به دلار را در بازار آزاد محدود کند. اعمال محدودیت بر دسترسی به دلار نیز ترخیص کالا در بنادر مرزی و گمرک‌ها را دچار بحران کرد و حداقل ۹میلیارد دلار کالا در بنادر مصر نتوانست ترخیص شود. بحران عدم‌ترخیص کالا از گمرک به نوبه‌خود به کمبود کالا و تورم در بازار مصرفی منجر شد و بار اضافی را به دوش اقتصاد بحران‌زده مصر انداخت. هم‌اکنون دولت مصر چهره یک سرمایه‌دار ورشکسته و به‌شدت بدهکار را دارد که حداقل نیمی از بودجه سالانه خود را صرف پرداخت بدهی‌های خارجی می‌کند. این بدهی‌ها به‌طور عمده ناشی از دریافت 4وام از صندوق بین‌المللی پول است که دریافت آنها از اواخر 2016 شروع شده و تا به امروز نه‌تنها هیچ‌کدام تسویه نشده، بلکه بر حجم بازپرداخت‌شان هم افزوده شده است.

بی‌اعتمادی بین‌المللی به سیسی
شروط دشوار صندوق بین‌المللی پول برای پرداخت وام به مصر حکایت از بی‌اعتمادی به دولت قاهره دارد. براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، مصر برای دریافت وام از این نهاد مالی بین‌المللی، تعهداتی ازجمله خصوصی‌سازی‌ کلی یا جزئی بسیاری از شرکت‌های دولتی داده است. این تعهدات حتی دامن شرکت‌های نظامی دولتی را نیز گرفته و از دولت قاهره خواسته شده تا با خصوصی‌سازی‌، شرایط اقتصاد رقابتی را ایجاد کند، اما بعید است حداقل در کوتاه‌مدت سیسی بتواند گام مؤثری در این خصوص بردارد.
از سوی دیگر، حتی نزدیک‌ترین متحدان منطقه‌ای مصر نیز دیگر مانند گذشته حامی تمام‌قد دولت سیسی نیستند. از زمان به قدرت رسیدن سیسی، کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، به‌ویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت، کمک‌های مالی قابل‌توجهی به قاهره کردند. این حمایت‌ها به اشکال مختلف ازجمله سپرده‌گذاری در بانک مرکزی مصر و سرمایه‌گذاری‌ها و تملک برخی شرکت‌ها و مؤسسات مصری از سوی حامیان عربی قاهره در خلیج‌فارس انجام شد. این کشورها همچنین در سال‌های گذشته به نهادهای مالی بین‌المللی ضمانت‌هایی ارائه کردند تا شرایط دریافت وام برای مصر تسهیل شود، اما این کشورها سال گذشته هیچ ضمانتی برای دریافت وام مصر از صندوق بین‌المللی پول ارائه ندادند. خلیل العنانی، کارشناس مرکز عربی تحقیقات و مطالعات سیاسی در واشنگتن در یادداشت خود در وب‌سایت میدل‌ایست‌آی می‌نویسد که ناتوانی سیسی در مدیریت بحران اقتصادی مصر، عرب‌ها را هم از او ناامید کرده است. حتی برخی سیاستمداران در کشورهای عربی مخالفت شدید خود را با هرگونه کمک اقتصادی به مصر اعلام کرده‌اند. اسامه الشاهین، نماینده پارلمان کویت‌ ماه گذشته از دولت این کشور خواست تا از هرگونه پرداخت مالی به دولت سیسی خودداری کند.

مردم ناراضی
سیسی در داخل نیز با مردمی به‌شدت ناراضی مواجه است. نیوعرب در گزارش خود به این مسئله اشاره دارد که خود سیسی نیز نارضایتی‌های فزاینده داخلی مصر را درک کرده و اگرچه در گذشته عادت داشت تا مشکلات اقتصادی را به نوع زندگی مصری‌ها در خانواده‌های پرجمعیت و کم‌کاری آنها مرتبط کند، اما در سخنرانی‌های اخیر خود به مشکلات کمرشکن اقتصادی اذعان می‌کند و تلاش دارد با مردم همدردی کند. اما به‌نظر نمی‌رسد که همدردی سیسی به‌تنهایی گرهی را از مشکلات معیشتی مصری‌ها بگشاید.
مشکلات معیشتی، مشروعیت دولت سیسی را بیش از پیش تحت‌الشعاع قرار داده است. برخی چهره‌های حامی دولت با هدف خنثی کردن فشارهای سیاسی به حرف درمانی برای مردم روی آورده‌اند و در سخنان خود از تأثیر پایان جنگ اوکراین بر بهبود اوضاع اقتصادی مصر و رونق گردشگری در سال‌های آینده سخن می‌گویند، بدان امید که شهروندان ناراضی را امیدوار نگه دارند. با این حال احتمال خیزش دوباره مردم، خطری است که این روزها پایه‌های دولت سیسی را تهدید می‌کند؛ با این حال، سیسی در قبال شورش‌های خیابانی پاسخی جز سرکوب و زندان نخواهد داشت.

مکث
بحران اعتماد در مصر
اکونومیست در گزارشی درباره وضعیت معیشتی در مصر نوشته که برای شهروندان عادی رفتن به بازار اکنون یک مصیبت است. کیسه‌های خرید آنها سبک‌تر و همزمان اعداد اسکناس‌ها بزرگ‌تر و بزرگ‌تر شده‌اند. طبقه متوسط مصر اکنون باید بین هزینه خودرو، شهریه مدرسه و مواد غذایی فقط یکی را انتخاب کند. تولیدکنندگان مصری با مشکلات ارزی دست و پنجه نرم می‌کنند، تولید کارخانه‌ها به‌شدت افت کرده و همین کاهش تولید به تورم در بازار دامن زده‌است. دولت مصر اعتراف می‌کند که 30درصد از جمعیت، زیر خط فقر قرار دارند، اما درصد واقعی جمعیت زیر خط فقر بسیار بیشتر است. در سال2016 خط فقر معادل 55دلار در‌ماه بود، اما امروز درآمد طبقه متوسط به زحمت به 29دلار می‌رسد. مصری‌ها معتقدند که کشور در دام بدهی‌ها گرفتار شده و سیسی نیز اوضاع را رها کرده است. این وضعیت باعث شده  بسیاری از شهروندان اعتماد خود را به دولت از دست بدهند. اکنون علاوه بر بحران اقتصاد، دولت مصر با بحران اعتماد روبه‌روست.

تحلیل
مشکلات مصر ریشه داخلی دارد

کریم الجوهری، خبرنگار تلویزیون دولتی آلمان: طبق آمار بانک مرکزی مصر  بدهی‌های دولت این کشور در سه‌ماهه سوم سال2022 بالغ بر 155میلیارد دلار بوده است. درحالی‌که دولت قاهره بحران اقتصادی خود را به عوامل خارجی مانند جنگ اوکراین نسبت می‌دهد، بسیاری از اقتصاددانان تأکید دارند که این بحران تحت‌تأثیر وضعیت داخل مصر شکل گرفته است. پروژه‌های گران‌قیمتی مانند ساخت پایتخت جدید و مدرن مصر که هنوز ناتمام مانده و به 50درصد پیشرفت فیزیکی هم نرسیده، باعث شد تا ذخایر ارزی مصر به‌شدت کاهش یابد. از سوی دیگر ارتش مصر فرصت را از بخش خصوصی گرفته و تبدیل به پیمانکار انحصاری و جایگزین بخش خصوصی شده است. سخت است که بدون اصلاح عوامل داخلی، بتوان به بهبود اوضاع امید داشت. شاید سیسی باید برنامه‌های خود را برای عبور از بحران از درون دولت خود آغاز کند. با این حال برای او اصلاح ساختار ارتش بسیار دشوار است، چون ارتش همان نهادی است که پایگاه اصلی قدرت سیسی را تشکیل می‌دهد.