سقوط حمل‌ونقل هوایی با اهرم قیمت‌گذاری

ایرلاین‌ها سالانه 18میلیون مسافر در کشور جابه‌جا می‌کنند و بخش عمده مشتریان آنها، مدیران و اقشار برخوردار جامعه هستند؛ اما باوجود سهم اندک از حمل‌ونقل مسافر و خاص بودن مشتریان، بازهم مشمول قواعد سخت‌گیرانه قیمت‌گذاری دستوری هستند به‌گونه‌ای که طبق ادعای انجمن شرکت‌های هواپیمایی، میانگین قیمت فروش بلیت معادل 50درصد هزینه تمام‌شده آن است. به گزارش همشهری، قیمت‌گذاری دستوری به بهانه حمایت از مصرف‌کننده، مسئله‌ای است که به توزیع نابرابر یارانه‌ها در کشور دامن زده است به‌گونه‌ای که افراد برخوردار به‌واسطه بالاتر بودن میزان مصرف، سهم بسیار بالاتری از یارانه‌های توزیع شده یا قیمت‌گذاری دستوری کسب می‌کنند. در مورد حمل‌ونقل هوایی، سال‌هاست که باوجود مبنای قانونی آزادسازی نرخ‌ها، بازهم قیمت‌گذاری دستوری اعمال می‌شود و همین مسئله به بروز مشکلات بسیار جدی در صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور و ایرلاین‌ها منجر شده است.

ایرلاین‌های زیان‌ده و ناوگان زمین‌گیر
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی با تشریح وضعیت نامساعد ناوگان هواپیماهای مسافری کشور، می‌گوید: در شرایط فعلی از مجموع ۳۳۰‌هواپیمای ایرلاین‌های داخلی ۱۷۵ فروند عملیاتی است و مابقی زمین‌گیر هستند؛ چراکه بیشتر شرکت‌ها زیان‌ده هستند و باوجود تلاش‌ها، قادر به نوسازی یا افزایش ناوگان نیستند. مقصود اسعدی سامانی می‌افزاید: متعادل نشدن نرخ بلیت باعث می‌شود که شرکت‌ها امکان سرمایه‌گذاری و نوسازی نداشته باشند و اگر این روند ادامه یابد، تابستان آینده همین ناوگان را نخواهند داشت؛ درحالی‌که اگر فشاری که روی قیمت‌گذاری وجود دارد برداشته شود و نرخ‌ها تابع عرضه و تقاضا باشد و شرکت‌ها بتوانند خودشان را بازسازی کنند، باعث افزایش ناوگان و افزایش سهم حمل‌ونقل هوایی از کل حمل‌ونقل کشور خواهد شد. او در پاسخ به چگونگی افزایش ناوگان در شرایط تحریمی، اعلام کرد: شرکت‌ها تلاش می‌کنند که این کار را انجام دهند و راهکارهایی وجود دارد که شرکت‌ها با دور زدن تحریم‌ها بتوانند هواپیما وارد کنند.

دخل‌وخرج ایرلاین‌ها
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی درباره هزینه شرکت‌های هواپیمایی می‌گوید: از ابتدای سال تعرفه گمرکی قطعات و موتور هواپیما از ۴۲۰۰ تومان به نرخ ارز ETS که ۲۴ هزار تومان بود افزایش یافت. از سوی دیگر بیش از ۶۰ درصد هزینه‌های ایرلاین‌ها ارزی است و با افزایش بیش از ۳۰ درصدی میانگین قیمت قطعات وارداتی و حمل آنها هزینه مضاعفی به شرکت‌های هواپیمایی وارد شده است. اسعدی سامانی می‌افزاید: افزایش تورم جهانی قطعات هواپیما به‌گونه‌ای بوده است که به‌عنوان نمونه، قیمت لاستیک هواپیما از ۱۲۰۰ دلار در سال گذشته به 2700دلار در سال‌جاری افزایش پیدا کرده است درحالی‌که در داخل نیز با تورم بالای ۴۰ درصدی مواجه بوده‌ایم. او با انتقاد از اصرار متولیان حوزه حمل‌ونقل بر تداوم قیمت‌گذاری بلیت هواپیما، اعلام می‌کند: هزینه تمام‌شده هر ساعت صندلی برای شرکت‌های هواپیمایی ۴۰ دلار است؛ اما اکنون فقط حدود ۲۰ دلار از مسافران گرفته می‌شود و مابقی یارانه‌ای است که به‌اجبار باید از سوی شرکت‌ها تقبل شود. به‌گفته اسعدی سامانی، در نتیجه این فشارها، هم‌اکنون ۵۰ درصد از ناوگان هوایی به‌دلیل کمبود سرمایه در گردش زمین‌گیر است و از مجموع ۳۳۰ هواپیمای مسافری کشور فقط ۱۷۵ فروند عملیاتی است.

تعلیق افزایش 30درصدی قیمت بلیت
طبق قانون برنامه پنجم توسعه نرخ بلیت حمل‌ونقل هوایی آزاد شده و تابع عرضه و تقاضاست و تخفیف‌های تکلیفی که برای شرکت‌های هواپیمایی اعمال شده بود برداشته شده و شرکت‌ها مجاز هستند که نرخ را تعیین کنند؛ همچنین مطابق ماده ۵۳ قانون برنامه ششم آزادسازی نرخ بلیت جزو تکلیف دولت است.
 باوجوداین تکالیف قانونی و در شرایطی که شیوع کرونا به زمین‌گیری شرکت‌های هواپیمایی انجامید، قیمت‌گذاری دستوری قیمت بلیت هواپیما در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفت و فشار برخی از نمایندگان مجلس نیز مزید بر علت شد تا درخواست‌های انجمن شرکت‌های هواپیمایی معلق بماند. اتفاقی که همزمان به افزایش تخلفات در فروش بلیت منجر شد. در ادامه، طی رایزنی‌های شرکت‌های هواپیمایی با وزارت راه و شهرسازی مقرر شد این شرکت‌ها نیز مشمول حمایت‌ها و تسهیلات دوره کرونا شوند که البته شواهد از عدم‌تحقق آنها حکایت دارد. آنگونه که دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی می‌گوید در ماه‌های اخیر، این انجمن افزایش ۴۷ درصدی قیمت بلیت را پیشنهاد داد که ۳۰ درصد آن به تصویب رسید و مقرر شد بعد از اربعین عملی شود؛ اما بازهم این افزایش قیمت معلق ماند.

مکث
عرضه و تقاضای سفر هوایی
آمارهای دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی درباره عملکرد این شرکت‌ها حاکی است در سال گذشته 25درصد ظرفیت هواپیماها در پروازهای داخلی و 31درصد ظرفیت هواپیماها در پروازهای خارجی خالی بوده است. بنا بر این آمارها، شرکت‌های هواپیمایی در سال ۱۴۰۰ در پروازهای داخلی ۱۷۰ هزار و ۱۲۵ پرواز با زمان ۲۷۷ هزار و ۷۱۰ ساعت انجام داده‌اند که مشتمل بر ۲۱ میلیون و ۷۶ هزار و ۶۸۶ صندلی بوده و ۱۵ میلیون و ۶۵۰ هزار و ۲۲۸ مسافر از این طریق جابه‌جا شده‌اند. به‌عبارتی، ضریب اشغال هواپیماها در سفرهای داخلی ۷۵ درصد بوده و ۲۵ درصد پروازها خالی بوده است. همچنین در پروازهای خارجی نیز شرکت‌های ایرانی ۲۵ هزار و ۲۵ پرواز با 4 میلیون و ۵۵۶ هزار و ۲۳۷ صندلی انجام داده‌اند که ضریب اشغال آن 69درصد بوده و 3 میلیون و ۲۵۷ هزار و ۹۸۳ مسافر با آن جابه‌جا شده‌اند.