جفت بلژیکی برای تنهاترین پرنده ایران

محمد باریکانی-روزنامه‌نگار

15سال است که «امید» تنها بازمانده از جمعیت گله غربی منقرض شده درناهای سیبری در مسیر 5هزار کیلومتری مهاجرت از سیبری به آفریقای جنوبی، در ایران بر زمین می‌نشیند و همچنان تالاب‌های فریدونکنار را برای زمستان‌گذرانی در مسیر مهاجرت انتخاب می‌کند. همشهری پیش‌تر در گزارشی از امید نوشته بود که نخستین‌بار زمستان سال٨۶ بود که ۳درنای سپید سیبری در ‎تالاب فریدونکنار بر زمین نشستند. سال۱۳۵۳ البته نخستین درناهای سیبری در ایران مشاهده شده بودند. اما آنها از جمعیت درنای سپید نبودند. در همان سال۸۶ یکی از ۳ درنا توسط شکارچیان تلف شد و دیگری که «آرزو» همسر امید بود، سال۸۷ تلف شد. از آن سال تاکنون امید، این تک درنای باقیمانده گله غربی سیبری برای زمستان‌گذرانی به ایران می‌آید. امید تاکنون توانسته است از میان گلوله‌های سرگردان شکارچیان غیرمجاز در آسمان و دام‌های فریبکارانه بر آبگیرهای مازندران در امان بماند و یک سال دیگر نیز در تالاب‌های فریدونکنار زنده بماند. سن تخمینی امید به تخمین‌ پرنده‌شناس‌ها، ۳۵سال است و درصورت مناسب‌بودن شرایط این پرنده می‌تواند تا ۷۰سال زنده بماند. تنهاترین پرنده جهان 160سانتی‌متر طول دارد و وقتی بال‌هایش را می‌گشاید بیش از 2متر از فضای آسمان را می‌گیرد. زمستان‌گذرانی امید در ایران نیز از ابتدای آبان‌ماه تا پایان بهمن‌ماه طول می‌کشد. این پانزدهمین سالی است که «امید» این پرنده مشهور تنها در جهان به ایران آمده است و حالا سازمان حفاظت محیط‌زیست در پانزدهمین حضور این درنای تنهای سیبری برایش جفت بلژیکی تدارک دیده است تا شاید امسال امید از تنهایی خارج شود و در نگاهی خوش‌بینانه با درنای بلژیکی بتواند نسل گله غربی منقرض‌شده درنای سیبری را احیا‌ کند. سازمان حفاظت محیط‌زیست همچنین تلاش کرده است با واردات یک درنای ماده از بلژیک، امید این تک‌درنای سیبری را از مهاجرت تنها نجات دهد و یار پرواز برایش مهیا کند. اما آیا این اقدام قادر به نجات نسل منقرض‌شده امید و حتی بیرون آوردن این تنهاترین پرنده جهان از خلوت پرواز در مسیر مهاجرت خواهد بود؟

تکرار تجربه شکست‌خورده
علیرضا هاشمی-کارشناس ارشد تنوع‌زیستی: 15سال قبل تجربه احیای درنای سیبری در پروژه حفاظت از این گونه زیرنظر صندوق پروژه‌های خرد سازمان ملل (GEF) آزموده شد. آن زمان تعداد درناهایی که به ایران آمدند، 10بال بود. برای این پروژه یک میلیون دلار کمک نقدی سازمان ملل و یک میلیون دلار کمک غیرنقدی ایران گذاشته شد، اما پروژه موفقیت‌آمیز نبود. سازمان حفاظت محیط‌زیست حالا نیز همان مسیر را در پیش گرفته‌ است. هرگز نمی‌توان با یک جفت از درناهای سیبری جمعیت این گونه را احیا کرد. حتی درصورت موفقیت هم بعدتر به‌دلیل اختلال ژنتیک این گونه، مشکلات زیادی برای آن به‌وجود می‌آید. دلیل اینکه چرا در پروژه قبلی احیای درنای سیبری موفق نبودیم و جوجه‌هایی که به ایران آوردیم همگی از بین رفتند، ناامنی مسیر مهاجرت درناها در ایران بود. بیش از 10سال است که سازمان‌های مردم‌نهاد و سازمان‌های بین‌المللی فریاد می‌زنند زیستگاه اصلی درنای سیبری در فریدونکنار ناامن است.سالانه میلیاردها تومان به جیب مافیای صید و شکار پرندگان مهاجر در فریدونکنار می‌رود و در این وضعیت آوردن جفت برای تک درنای سیبری نه‌تنها به احیای این گونه کمک نمی‌کند، بلکه فاجعه صید بی‌رویه پرندگان مهاجر در فریدونکنار را هم پنهان می‌کند. سازمان حفاظت محیط‌زیست ‌بر زیستگاه اصلی درنای سیبری اشراف و کنترل ندارد.پس تا زمانی که امنیت زیستگاه فریدونکنار برای پرندگان مهاجر ازجمله «امید» فراهم نشود، نه‌تنها درنای سیبری حفاظت نمی‌شود که گونه‌های دیگر پرندگان مهاجر را نیز از دست می‌دهیم. چون تالاب‌های فریدونکنار همچنان به‌عنوان سیاهچاله پرندگان مهاجر شناخته می‌شوند. درنا رفتار خاصی در جفت‌یابی دارد و معلوم نیست جفتی که کنار امید می‌گذارند برایش بماند. روی گونه‌ای دست گذاشته‌اند که پیش‌تر 6مرتبه برای احیای آن آزمون و خطا و میلیون‌ها دلار خرج شده اما شکست خورده است. تا زیستگاه این پرنده امن نشود، آوردن درنای بلژیکی برای احیای جمعیت و همراهی با امید، بی‌فایده ‌است. اصلا چه تضمینی وجود دارد که درنای جدید با «امید» مهاجرت کند؟ حافظه مهاجرتی درنایی که از بلژیک آمده، برای این مسیر نیست. ضمن آنکه باید ببینیم آیا اصلا امید با این پرنده همراه می‌شود؟ پیش‌تر که 10پرنده آمده بود امید داشتیم تک درنای سیبری با یکی از آنها در فصل مهاجرت و زادآوری همراه شود ولی این اتفاق نیفتاد. تضمینی هم وجود ندارد درنای تازه‌وارد در مسیر مهاجرت تلف نشود.

امید به پرواز مشترک
عطاءالله کاویان-مدیرکل محیط‌زیست استان مازندران: با پیگیری و تلاش سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و پیگیری‌های اداره کل محیط‌زیست مازندران یک بال درنای سیبری از مرکز تکثیر و حفاظت درنا در کشور بلژیک از مسیر هواپیمایی این کشور به قطر و از آنجا به فرودگاه بین‌المللی امام خمینی‌(ره)‌ انتقال یافت و صبح پنجشنبه گذشته با طی مراحل تشریفاتی و گمرکی برای رهاسازی در منطقه تالاب بین‌المللی فریدونکنار اعزام شد. مجموعه همکاران ما در طول 2ماه گذشته بسیج شدند و مجموعه سازه موقت در محل تالاب زمستان‌گذرانی درنای امید را آماده‌سازی کردند و پروتکل‌ها انجام و این پرنده با علائم کامل زیستی در محل سازه موقت حضور دارد. بعد از طی یک دوره کوتاه در سازه موقت احتمال دارد این پرنده به محیط طبیعی اطراف منتقل شود. هدف از این انتقال نیز ادامه تلاش‌های ۲۵‌سال گذشته برای حفظ و تقویت کریدور پروازی و مهاجرتی درنای سیبری از گله غربی است. «‌امید» حدود ۱۵‌سال است که به‌صورت انفرادی مهاجرت می‌کند و تلاش ما بر این است بتوان درناهای دیگری را در این مسیر مهاجرتی همراه این پرنده کنیم. از دی‌ماه‌۱۳۸۵ تاکنون بعد از اینکه گله غربی تک درنای خود را به تالاب فریدونکنار فرستاد، باعث شد مجامع مختلف بین‌المللی به ما کمک کنند و مرکز بلژیک نیز این همکاری را با ما داشت. انتظار دوستداران حیات‌وحش این بود که برنامه‌هایی برای رهاسازی و تقویت مسیر پروازی داشته باشیم که این اتفاق بعد از سال‌ها افتاد. انتظار داریم درنای جدید در یک فضای آرام با تامین امنیت در 3هفته ابتدایی، کنار امید قرار بگیرد و در زمان مهاجرت بتوانند با یکدیگر پرواز کنند. لازمه این امر تامین امنیت برای درنای تازه‌وارد به کشور است، بنابراین حضور نیافتن در منطقه‌ای که درنا در آن اسکان داده شده، امری ضروری است. سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز برای حفظ امنیت در حال پایش منطقه است تا پروتکلی که از طرف کشور بلژیک داده شده اجرایی شود.