ایران و روسیه؛ از همکاری استراتژیک تا شراکت راهبردی

ابوالفضل ظهره‌وند؛ دیپلمات پیشین و کارشناس مسائل بین‌الملل

حضور رئیس دومای فدراسیون روسیه در تهران و برگزاری سومین نشست «کمیسیون عالی مشترک پارلمانی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» با رویکرد توسعه همکاری‌های دوجانبه، آن‌هم در شرایط کنونی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از اراده تهران و مسکو با هدف گسترش روزافزون همکاری‌ها در حوزه‌های متنوع حکایت دارد.
پس ‌از آغاز به‌کار دولت‌سیزدهم و در اولویت قرار گرفتن رویکرد «دیپلماسی منطقه‌ای» و «نگاه به شرق» در سیاست‌خارجی جمهوری‌اسلامی، روابط ایران و روسیه تحولات مهمی را تجربه کرد که نشان‌دهنده عزم جزم دوجانبه به‌منظور تقویت مناسبات فی‌مابین است. دیدارهای مستمر چهره به چهره و تلفنی روسای‌جمهور 2کشور و سفرهای متعدد مقام‌های ارشد دولتی میان ایران و روسیه در ماه‌های اخیر، نشان می‌دهد رهبران سیاسی 2کشور در شرایط متحول ساختار نظام بین‌الملل، از آمادگی لازم برای ایفای نقش مؤثر در تحولات جهانی برخوردارند و حوزه‌های متکثری را نیز در این عرصه تعریف کرده‌اند. باید درنظر داشت امروز در مقطعی از تحولات جهانی قرار گرفته‌ایم که ساختار نظام بین‌الملل درحال تجربه کردن «گذار» از نظم تک‌قطبی به ساختار متکثری است که بازیگران جدیدی در آن به ایفای نقش می‌پردازند. درچنین شرایطی است که گسترش همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه سبب شده این دو کشور هم‌اکنون به‌عنوان 2بازیگر محوری در عرصه تحولات نظام جهانی مطرح شوند. از این منظر سفر اخیر رئیس دومای روسیه به تهران دارای اهمیت ویژه‌ای است؛ همچنان‌که در هفته‌های اخیر دستیار ویژه رئیس‌جمهور روسیه نیز به ایران آمد تا در رایزنی با مقام‌های کشورمان، مسیرهای تسریع و تسهیل اجرای توافق‌های دوجانبه مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
نکته اینجاست که تحولات جاری میان تهران-مسکو نشان می‌دهد 2کشور در شرایط کنونی از سطح «همکاری‌های راهبردی» به «شراکت راهبردی» وارد شده‌اند و به هم‌راستایی در فرصت‌ها و تهدیدها رسیده‌اند. بر همین اساس هم هست که با شکل‌گیری اراده مشترک، برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای برای ساماندهی فصل جدیدی در مناسبات دوجانبه انجام شده‌است. در این میان نوع رفتار دولت‌های غربی نیز بر تعمیق روابط تهران-مسکو اثر محوری برجا گذاشته است. نوع مواجهه غرب با روسیه در بحران اوکراین و اعمال تحریم‌های گسترده علیه این کشور از یک‌سو و رویکرد خصمانه آنها در تعامل با ایران از سوی دیگر سبب شده تهران و مسکو چشم‌انداز شفاف‌تری از همکاری‌های دوجانبه داشته باشند. در ماه‌های اخیر به‌دنبال برخی ناآرامی‌ها در ایران، آمریکا و دولت‌های اروپایی نشان دادند نه‌تنها برای پیشبرد تعامل مثبت با ایران آماده نیستند، بلکه با درپیش گرفتن رویکردهای خصمانه در قالب اعمال تحریم‌های جدید و سوءاستفاده از سازوکارهای بین‌المللی برای تحت‌فشار قرار دادن جمهوری‌اسلامی، قصد ندارند مناسبات با تهران را در مسیری عادی و با رعایت مصالح دوجانبه پیش ببرند.
آخرین پرده از این نمایش ضدایرانی را در روزهای اخیر شاهد بودیم؛ اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران در نشست شورای وزرای امورخارجه اتحادیه اروپا و تصویب قطعنامه در پارلمان اروپا به‌منظور گنجاندن نام سپاه‌پاسداران در فهرست ادعایی «سازمان‌های تروریستی» اتحادیه ‌اروپا بار دیگر نشان داد تعمیق همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه رویکرد مناسبی است که در شرایط کنونی می‌تواند منافع قابل‌توجهی را برای هر دو کشور به‌همراه داشته باشد.
باتوجه به این موضوع، نباید فرصت را از دست داد و باید به گام‌های توسعه‌محور در روابط دوجانبه سرعت بخشید. تهران و مسکو در شرایط کنونی دارای اشتراکات متعددی هستند که گسترش همکاری‌های فی‌مابین را گریزناپذیر کرده‌ است. هر دو کشور دارای مزیت‌های نسبی در عرصه‌های مختلف هستند که می‌تواند در رفع بسیاری از چالش‌های مبتلابه راهگشا باشد.
هم‌افزایی شکل گرفته میان ایران و روسیه، به‌ویژه در عرصه‌های اقتصادی، بازرگانی، صنعتی، مالی-بانکی، سیاسی و دفاعی-امنیتی می‌تواند به تبدیل این دو کشور به اضلاع قدرت جهانی در نظم جدید درحال شکل‌گیری در عرصه جهانی منتهی شود.