بررسی افراد یا تیپ‌های شخصیتی در تاریخ اسلام

جریان نفاق در دل جبهه حق نیز می‌تواند زندگی و تنفس کند. مثال‌های مختلف تاریخی از این جهت جالب است. عبدالله ابن‌ابی کسی است که در دعوای میان اوس و خزرج قرار بود صاحب منصب و حاکم شود. اما در نهایت کار این حرکت به‌دست پیامبر اکرم(ص) می‌افتد. بررسی شرایط عبدالله ابن‌ابی از این جهت جالب توجه است که کاری می‌کند او در لاک نفاق فرو رود. اولا او در میان کفار هم جایگاهی نداشت. ثانیا رغبت مردم به پیامبر(ص) به قدری زیاد بود که نمی‌توانست تابلو مخالفت کند. این ترس و بی‌پایگاهی باعث شد در لاک نفاق فرو برود. نفاق او نمایشگر قدرت پیامبر اکرم(ص) و ضعف او بود. البته این نکته هم جالب است که رفتار پیامبر اکرم(ص) با او به‌گونه‌ای بود که او رسوا نشود و صحنه برای پنهان‌کردن او فراهم باشد.
یک جریان و تیپ دیگر علمای درباری هستند. مانند زهری در دوران امام سجاد(ع) که رهبر معظم انقلاب درباره او در کتاب انسان دویست‌و‌پنجاه ساله توضیح می‌دهد. این جماعت ظاهر خود را متدین و متعلق به جبهه حق نشان می‌دادند و البته در عمل تحت اراده کفر بودند؛ به‌دلیل درخواست‌ها و تمایلات دنیایی‌شان.
شخصیت ابوموسی اشعری را نیز می‌توان در میان منافقین قرار داد. با توجه به خطبه امیرالمومنین بعد از حکمیت که او و عمر و عاص را با هم توضیح می‌دهد، معلوم می‌شود او یک شخصیت ساده نبود بلکه یک شخصیت پنهان‌کار است که اتفاقا مخصوصا اراده‌اش را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که کار امیرالمومنین را خراب کند و کار معاویه را پیش ببرد. میل او به دنیا و دنیازدگی او را نیز می‌توان در میزان مال و اموالی که جمع کرده بود، مشاهده کرد.
سبک مأمون را نیز در تقابل با امام رضا(ع) بیشتر براساس سبک نفاق می‌توان توضیح داد. او به‌گونه‌ای تلاش می‌کرد در پرده نفاق طرح و حرکت امام رضا(ع) را خراب کند. روش امام رضا(ع) در تقابل با مأمون و نفاق او جالب توجه است. شهادت امام رضا(ع) نشان می‌داد که طرح مأمون کاملا به بن‌بست رسیده بود و امام هشتم توانست موفق باشد. در میان خلفای بنی‌امیه و بنی‌عباس برخی روش منافقانه‌تری دارند مثل معاویه و مأمون و برخی روش‌هایشان با پرده‌دری بیشتری است مثل یزید و متوکل.

بررسی افراد یا تیپ‌های شخصیتی در تاریخ معاصر
یکی از بهترین مثال‌ها جریان مجاهدین خلق است. حضرت امام می‌گوید از ابتدای کار از همان اول که این جماعت با او در نجف دیدار کردند، پی به نفاق آنها برده بود. روش تعامل حضرت امام با این جماعت بسیار مهم است. اینکه این جریان در همان ابتدای انقلاب رسوا شده و مجبور شدند دست به اسلحه ببرند و هویتشان را برملا کنند، بسیار مهم است. برملا‌کردن جریان نفاق بعد از انقلاب از قوت‌های بسیار مهم انقلاب ایران است. حتی حرکت پیامبر اکرم(ص) و امت اسلام در قدم‌های نخست نتوانست جریان نفاق را برملا کند. هوشیاری و فهم عمومی مردم و رشد نخبگان و مجموعه امت باعث شد روال کار به‌نحوی پیش برود که مجاهدین خلق کاملا رسوا شود. اینها انسان‌های به‌ظاهر آرمان‌جوی انقلابی بودند. حاضر بودند هزینه بدهند، اسیر شوند و کشته شوند. پیش از انقلاب نزد خیلی‌ها انقلابی‌بودن اساسا انصراف به این جماعت داشت. اینکه هویت و اراده واقعی اینها در نسبت با مردم و آرمان‌هایشان برای همه هویدا شد به جز قدرت رهبری حضرت امام(ره)، نشان‌دهنده قدرت مردم در شناخت بود.
ماجرای آقای شریعتمداری را نیز می‌توان در چارچوب کسانی که حسادتشان در اعماق وجودشان باعث می‌شد که مقابل جبهه حق بایستند، قرار داد. بسیاری از کسانی که در انقلاب اسلامی ایران وارد شدند به حاشیه رفتنشان باعث می‌شد احساس حسادت و نداشتن جایگاه اجتماعی‌شان به‌دلیل قوت حضرت امام در مردم آنها را مقابل امام و در خدمت دشمن قرار دهد.
مخفی‌شدن می‌تواند برای خیلی از جریانات مختلف به‌عنوان یک راهبرد قلمداد شود. چه‌بسا کسانی که فهم غلط و متفاوتی با امام جامعه دارند و نمی‌توانند رودررو این فهم را در جامعه بیان کنند و پیش ببرند. آن را مخفی می‌کنند که بتوانند آزادانه عمل کنند و از این طریق طرح رهبران انقلاب را خراب کنند. مهدی هاشمی را می‌توان در این دسته قرار داد. البته میل منتظری و لجاجت او نیز عواملی بود که باعث می‌شد او در پشت ظاهر انقلابی‌اش پازل دشمن را تکمیل کند و مقابل اراده امام جامعه بایستد. جریان نفاق در جامعه دینی بعدها به‌صورت‌های مختلف بروز و ظهور کرد که در جریان دوم خرداد و 88 و امثالهم خود را نشان می‌داد. در ماجرای دوم خرداد میل به مورد‌پسند عموم بودن در خاتمی و یا لجاجت در میرحسین موسوی کار را به جایی رساند که کاملا در خدمت اراده دشمن در مقابل اراده رهبر قرار گرفتند. اینها تلاش می‌کردند شعارهایشان را حفظ کنند اما در میان مردم عملا رسوا شدند.