از خلوت اینترنت به شلوغی خیابان‌ها

حمیدرضا خطیبی|مترجم:

لیلیت پطروسیان در سن 26سالگی تجارب بسیاری را پشت ‌سر گذاشته است. او مدرک کارشناسی‌ارشد با گرایش اصلی جامعه‌شناسی و گرایش فرعی آموزش‌وپرورش دارد؛ همچنین شغلی که آن را دوست دارد، توسعه قابلیت‌های PicsArt است؛ یک اپلیکیشن موفق در سطح جهان که در واقع با کمک آن می‌توان تصاویر روی رسانه‌های اجتماعی را دستکاری کرد.

با این حال، والدین لیلیت همواره او را به درپیش‌گرفتن راهی تشویق کرده‌اند که دهه‌هاست والدین ارمنی فرزندان‌شان را به ورود به آن ترغیب می‌کنند؛ آنها موفقیت را در گروی به‌دست‌آوردن گرین‌کارت آمریکا می‌دانند یا گرفتن ویزای مهاجرت از جایی و رفتن!

خانم پطروسیان درحالی‌که در اتاق کار روبازش در ایروان ـ پایتخت ارمنستان ـ نشسته است، در این‌باره می‌گوید: «همیشه گفته‌ام که نه! نمی‌خواهم در کشور دیگری زندگی کنم؛ بیشتر، مایلم به تغییر کشورم به سوی شرایط بهتر کمک کنم».

طی یک ماه اخیر سرانجام فرصتی که لیلیت به دنبالش بود، دست داد. او به صدها هزار معترضی پیوست که در نهایت، حزب حاکم ارمنستان را از اریکه قدرت به زیر کشیدند.

ارمنی‌های زیر 30سال ـ موسوم به نسل استقلال (نسلی که پس از جدایی این کشور در سال1991 از اتحاد شوروی به دنیا آمده‌اند) ـ ستون فقرات اعتراضات اخیر را تشکیل می‌دادند. در میان این جوانان، افراد شاغل در بخش تکنولوژی این کشور، کارایی و تأثیرگذاری چشمگیری در پیگیری و ادامه تظاهرات و اجتماعات اعتراضی داشتند.

این گروه با بهره‌گیری از اپلیکیشن‌هایی مانند تلگرام، مبادرت به هماهنگ‌کردن اعتراضات کردند. آنان با سازماندهی حلقه‌های بی‌پایان عابران پیاده در تقاطع‌های فاقد چراغ راهنمایی، راهبندان ایجاد می‌کردند. آنها همچنین هزینه تأمین چیزهای ساده‌ای را مانند بلندگو و آب آشامیدنی در میدان جمهوری ایروان، مرکز تجمعات اعتراضی پرداختند.

نیروهای شاغل در بخش تکنولوژی با پیوستن به اعتراضات، موجب شدند که نظرات رایج درباره استفاده گروهی از تجهیزات و امکانات، تغییر یابد. آنان دریافتند که در صورت متحد و هماهنگ عمل‌کردن، ممکن است بتوانند در نهایت به سلطه خفقان‌آور دولت تک‌حزبی و اقتصادی که در واقع از اتحاد شوروی به ارث برده بودند، پایان دهند.

آرسن گوورگیان ـ 44ساله و از بنیانگذاران یک شرکت تولید نرم‌افزار موسوم به SFL ـ می‌گوید: «نسل جدید هرگز کمونیسم را ندیده‌اند. آنها هیچ‌گاه با تصاویر لنین، استالین یا برژنف بزرگ نشده‌اند. نسل جدید فعال‌تر است. آنان اینترنت را دیده‌اند، اروپا را دیده‌اند و دمکراسی را دیده‌اند».

طی سال‌های پس از فروپاشی اتحاد شوروی، کشورهای تشکیل‌دهنده آن، شاهد «انقلاب»های بسیاری بوده‌اند. در این میان، به‌خصوص اوکراین و گرجستان، بیش از یک بار کوشیده‌اند نظم قدیمی را کنار بزنند؛ زمانی که می‌دیدند غالبا به تشویق کرملین، باز به گذشته کشانده می‌شوند.

تنها تا چند سال پیش، شمار افراد شاغل در بخش تکنولوژی ارمنستان آن‌قدر نبود که چنین تفاوتی ایجاد کند اما اینک با حضور دست‌کم 10هزار نفر نیروی فعالی که درآمد خوبی در این بخش شکوفای اقتصاد کشور دارند ـ آن هم در اقتصادی راکد ـ این افراد باور دارند که از نفوذ و تأثیرگذاری لازم برای پی‌گرفتن مطالبات‌شان در زمینه دمکراسی، شفافیت و مسئولیت‌پذیری، برخوردارند.

ماریا تیتیزیان ـ سردبیر EVN Report؛ یک مجله آنلاین ـ در این‌باره می‌گوید: «این بخش به حمایت از دیگرانی آمد که با خود می‌گفتند وقتی افراد شاغل در بخش تکنولوژی بیرون می‌زنند، چرا ما باید همچنان پشت حصارها بنشینیم؟».

آمارها در ارمنستان ـ این کشور کوچک واقع در جنوب قفقاز ـ غیردقیق است؛ هرچند همین آمارها نشان می‌دهد که طی یک دهه گذشته، دست‌کم 370هزار نفر از این کشور مهاجرت کرده‌اند. بر اساس آخرین سرشماری، در سال 2011 ـ زمانی که شمار ساکنان ارمنستان کمی بالاتر از 8/2میلیون نفر جمعیت امروز بود ـ حدود 45درصد جمعیت، زیر 30سال داشتند.

شور مقابله با دولت، میان جوانان شاغل در بخش تکنولوژی، غیرمنتظره بوده است؛ چون معمولا تصور می‌شود که این افراد بیش از واقعیات، روی جهان مجازی متمرکزند. علاوه بر این، توجیه‌کردن ترک کار برای حضور در تجمعات اعتراضی، کار چندان راحتی نیست؛ چراکه شرکت‌های واقع در مناطق دیگر جهان پروژه‌های خود را به آنان محول کرده‌اند.

واهه اوویان ـ 30ساله، کارشناس فیزیک و برنامه‌نویس کامپیوتر ـ در این‌باره می‌گوید: «مثل این بود که به آنها (شرکت‌های خارجی کارفرما) می‌گفتیم ببینید! بیرون، انقلاب در جریان است و ما نمی‌توانیم این هفته کار کنیم».

اما همچنان که تظاهرات اعتراضی به اوج خود می‌رسید، بسیاری از دست‌اندرکاران بخش تکنولوژی دریافتند که این موقعیت، همان لحظه «حالا یا هیچ‌وقت» است.

آرمینه هاکوپیان ـ 26ساله و  متخصص بازاریابی دیجیتال در شرکت SFL ـ می‌گوید با خودش فکر کرده که اگر شرایط در ارمنستان به همین منوال باقی بماند، فرزند هجده‌ماهه‌اش چه نوع زندگی‌ای در پیش خواهد داشت؛ «[انقلاب] از خیابان آغاز نشد. چیزی در ذهنتان رخ می‌دهد و به این نتیجه می‌رسید که باید به آینده‌تان اهمیت بدهید».

اینکه پای الیگارشی حاکم، هنوز به بخش تکنولوژی باز نشده است، به پیش‌بردن تحولات، کمک کرد. ارمنستان سرزمین انحصارات است و دولت، کنترل انحصاری بسیاری از کسب‌وکارها را [به افراد و چهره‌های مدنظر خود] محول می‌کند اما قدرت سنتی در این کشور از ابزار اندکی برای فشار‌آوردن بر بخش تکنولوژی برخوردار بود.

در کنار این موارد، خشم و نارضایتی جاری میان جوانان، طی سال‌ها ایجاد و روی هم انباشته شده بود.

بسیاری از معترضان به 2سال پیش و لحظه‌ای سرنوشت‌ساز اشاره می‌کنند؛ در واقع پس از جنگی چهارروزه با کشور همسایه، یعنی آذربایجان؛ آخرین فصل در مناقشه آزاردهنده دو کشور بر سر سرزمین محصور ناگورنو ـ قره‌باغ.

الیگارش‌های حاکم بر ارمنستان به مردم قبولانده بودند که برای ایجاد ارتشی قوی نیاز به ازخودگذشتگی هست؛ ازجمله پذیرش فقر و کیفیت پایین راه‌های مواصلاتی و جاده‌ها.

پس از آن، ارمنستان در جنگ سال2016 این قلمرو را از دست داد؛ درحالی‌که طبق گزارش‌هایی، سربازان ارمنی فاقد اقلام اساسی مانند گلوله و جعبه کمک‌های امدادی بودند.

سامول مکرچیان ـ 24ساله و مهندس کنترل کیفیت در Inomma (یک شرکت کوچک نوپا) ـ در این‌باره می‌گوید: «دولت هر چیزی را که تصور می‌شد برای تدارکات ارتش لازم است بلعیده بود».

درحالی‌که نسل جوان امروز با نگاه نقادانه‌تری هیأت حاکمه را ارزیابی می‌کرد، دریافت که حزب حاکم جمهوریخواه، تا چه حد منعکس‌کننده همان حزب قدیمی کمونیست است. حزب حاکم جمهوریخواه نیز مثل حزب کمونیست، کنترل دادگاه‌ها و نظام آموزشی کشور را در دست داشت و هر کس برای آنکه در هر جایی مشغول به‌ کار شود، ‌باید عضو این حزب می‌بود.

بخش تکنولوژی همچنین بهار امسال، خود را به‌نوعی، تجدید ساختار کرده بود. نیکول پاشینیان- رهبر معترضان-  بر دوری از خشونت تأکید داشت و اعتراض به شیوه قدیمی‌اش را رد می‌کرد؛ اینکه چند سخنرانی معمولی در سالن اپرای میدان آزادی صورت گیرد و معترضان در نهایت مقابل پارلمان راهپیمایی کنند! او در مقابل، خواهان نافرمانی مدنی در هر جایی شد و اهل تکنولوژی، این ایده را به زبان اینترنت برگرداندند. آنان این استراتژی را با بلاک‌چین (Blockchain) مقایسه می‌کردند؛ یک تکنولوژی فراگیر در حیطه واحدهای پولی آنلاین که هدف آن، دورماندن این واحدهای پولی از کنترل دولت‌هاست و نیز مقابله با حمله به خدمات این واحدهای پولی، وقتی وب‌سایت‌های ارائه‌دهنده این خدمات، در پی ازدحام کاربران در یک موقعیت زمانی، از کار می‌افتد.

مکرچیان در این‌باره می‌گوید: «ما برای ناهار بیرون می‌رفتیم و بازنمی‌گشتیم. ما در خیابان ‌می‌ماندیم».

دولت ارمنستان نیز با واکنش‌های ناشیانه‌اش به بالاگرفتن جنبش اعتراضی که از 17آوریل آغاز شد کمک کرد؛ به این ترتیب که سرژ سرگسیان ـ رئیس‌جمهور ارمنستان از سال2008 تا همین اواخر ـ کوشید با تصاحب پست نخست‌وزیری (قانون اساسی جدید ارمنستان، بیشتر قدرت سیاسی در این کشور را در اختیار مقام نخست‌وزیری قرار می‌دهد) محدودیت شرکت بیش از 2بار را در انتخابات ریاست‌جمهوری، دور بزند. این در حالی بود که وی پیش از آن، قول داده بود پست نخست‌وزیری را نپذیرد. با شروع اعتراضات به این اقدام سرگسیان، وی به شکل ناخوشایندی نسبت به تکرار وقایع اول مارس سال2008 هشدار داد. در آن زمان، شماری از مردم که اعتبار انتخابات ریاست‌جمهوری را زیر سؤال برده بودند و آن را مخدوش می‌دانستند (انتخاباتی که منجر به ریاست‌جمهوری سرگسیان شد)، با هدف اعتراض به خیابان آمدند اما نظامیان به روی آنها آتش گشودند و 10نفر جان باختند. آن واقعه برای لیلیت پطروسیان و بسیاری از همنسلان او، ضربه‌ای روحی بود. حال با تهدید سرگسیان مبنی بر تکرار آن واقعه در صورت ادامه اعتراضات، پطروسیان خشمگین و بسیاری از همتایانش، مصمم شدند که دامنه اعتراضات خود را گسترش دهند.

وی در این باره می‌گوید: «از همان روز اولی که به خیابان رفتم، فهمیدم اتفاق قدرتمندی در حال روی‌دادن است. ما همگی دریافتیم که دیگر بحث بر سر کاشت یک درخت یا ادامه احداث یک خیابان نیست، بلکه دولت‌مان تا حد زیادی عقب‌مانده و منسوخ‌شده است و نیاز داریم آن را تغییر دهیم».

شرکت PicsArt کارفرمای پطروسیان (جایی که متوسط سنی 350نیروی شاغل در آن 24سال است و نیمی از آنان را زنان تشکیل می‌دهند) همواره شرکتی نمونه محسوب می‌شده است و علاوه بر سایر اقدامات، مبالغی را به‌صورت یارانه برای تحصیل محرومان می‌پردازد. مدیریت این شرکت و شرکت‌های مختلف، اعم از بزرگ و کوچک، با دیدن میزهای خالی کارکنان‌شان در جریان اعتراضات، به‌ناچار شرایط را پذیرفتند.

در 19آوریل، شرکت SFL به ایجاد یک چت‌روم در تلگرام کمک کرد؛ فضایی که به بررسی تاکتیک‌های مشترک [معترضان] اختصاص یافت. تا پایان همان روز، این چت‌روم دارای 800عضو شده بود که بعضا نماینده 20شرکت فعال ارمنی در حیطه تکنولوژی بودند و برنامه مسدودکردن خیابان‌ها را به صورت همزمان در ساعت 11صبح روز بعد ریختند.

شرکت‌های بزرگی مانند Synopsys و PicsArt با شمار بالای نیرو، همچون سایر شرکت‌های کوچک‌تر به کارکنان‌شان مرخصی دادند. مدیران این شرکت‌ها ابراز داشتند [حضور در تظاهرات] گزینه‌ای فردی و شخصی است و اگر کسی شرکت نکند، کنار گذاشته نخواهد شد.

کسی مطمئن نبود که جنبش اعتراضی به نتیجه برسد. مهر سرگسیان ـ 28ساله و مهندس نرم‌افزار ارشد در شرکت SFL ـ در این باره می‌گوید: «ابتدا ما مطالبات این جریان را به طور کامل درک نمی‌کردیم یا نمی‌دانستیم این جریان به کجا خواهد رسید اما من واقعا می‌خواستم اینجا باشم و نهایت تلاشم را برای تغییر همه‌‌چیز انجام دهم».

چنین احساساتی محدود به کارکنان بخش تکنولوژی نمی‌شد و خیابان‌های سراسر شهر توسط شمار قابل‌توجهی از سایر معترضان مسدود می‌شد. نسل جوان ـ به‌ویژه درصد بالاتر زنان حاضر در اعتراضات ـ از اینکه کارشان به نتیجه رسیده خوشحال‌ هستند و بسیاری از آنان می‌گویند که می‌خواهند با اقدامات داوطلبانه، احساس قوی و پرخروش تغییر بالقوه را در خود حفظ کنند.

بیشتر آنها، دیگر تمایلی به رفتن ندارند

وقتی تظاهرات اعتراضی شروع می‌شد، ویگن ‌سرگسیان ـ 37ساله و یک توسعه‌دهنده برنامه‌های کامپیوتری در شرکت Inomma ـ در میانه مسیر ارائه مدارک و پیگیری امور اداری مهاجرتش به کانادا قرار داشت. وی سپس به جمع معترضان پیوست و ازجمله در یک مورد با خودروی ژیگولی مدل1994 خود (یک سواری کوچک ساخت روسیه) خیابانی را مسدود کرد. اینک او برنامه مهاجرتش را متوقف کرده است؛ «حالا همه‌‌چیز تغییر کرده است. می‌خواستم کشورم جایی باشد که دوست دارم در آن زندگی کنم؛ حالا و در حقیقت، ما به این هدف رسیده‌ایم».

منبع: نیویورک‌تایمز، 19می2018