ترجمه دوباره به لطف زندانبان

حمیدرضا محمدی

«فکر می‌کنم تأثیری که نجف دریابندری نه فقط بر ترجمه ما، بر چاپ کتاب ما، بر بینش ما، بر طنز ما، بر کشف توانایی‌های زبان فارسی گذاشت، باعث شد همه ما از نجف بزرگ بهره‌ای، میراثی ببریم.»
ناصر تقوایی
«آدم‌های مختلف احساسات مختلف داشتند. من شخصاً باید بگویم که قضایا را خیلی جدی نمی‌گرفتم. خب البته حبس ابد به من دادند و پیدا بود که به این زودی‌ها آزاد بِشو نیستم. ولی خب کاری که من کردم این بود که برای خودم کتابی فراهم کردم و شروع کردم به ترجمه و نقاشی کردن. در واقع کتاب «تاریخ فلسفه غرب» اثر برتراند راسل را توی زندان ترجمه کردم و چند کار دیگر را ازجمله نمایشنامه‌های «اسکار وایلد». داستانی هم از «مارک تواین» ترجمه کردم.»
اینها را مردی گفته است که به قول حسین معصومی همدانی؛ «همه ما خیلی چیزها به او مدیونیم، حتی در جاهایی که نمی‌دانیم به او مدیون هستیم.» کسی که در ترجمه همه‌فن‌حریف بود. هم می‌توانست در ادبیات ترجمه‌ای استادانه به‌دست دهد، هم در هنر و سینما. هم در فلسفه مترجمی ممتاز بود، هم در تاریخ و سیاست. نجف دریابندری، استاد نثر بود و نقد. تسلطی که بر زبان فارسی داشت، شگفت‌انگیز بود. و البته فرانسه‌دان و انگلیسی‌دانی حیرت‌آور بود. قلم که به دست می‌گرفت غوغا می‌کرد. و همین هم هست که هرچه کرد، چیزی از آب درآمد شاهکار.
«تاریخ فلسفه غرب» اثر برتراند راسل، فیلسوف انگلیسی نمونه اعلای آن کارنامه درخشان است. دریابندری، پس از کودتای 28مرداد، به اتهام توده‌ای بودن در آبادان، به زندان افتاد، آن هم وقتی که 26سال بیشتر نداشت، پس از انتقال به زندان قصر، این کتاب را که گویا توسط صفدر تقی‌زاده،  به دستش رسیده بود را به فارسی برگرداند و عجیب‌تر از خود فعل ترجمه، آن است که وقتی زندانبان ورق‌های ترجمه را گرفت تا بخواند و دیگر پس نیاورد، او دوباره کوشید و دوباره ترجمه کرد و البته این‌بار، کاری سامان داد بی‌نظیر، و این همه از همت ستودنی‌اش می‌آمد. تلاشی که او را در زندان نه‌تنها مفتون و مغبون نکرده بود که حتی کوششی مضاعف را برایش به ارمغان آورد و نشان داد که به‌راستی فرزند خلفِ ناخدا خلف است.
 چندی پس از آنکه از محبس رهایی یافت، با همایون صنعتی‌زاده آشنا و در مؤسسه انتشارات فرانکلین مشغول شد و این کتاب 2جلدی، در سال1341 از سوی شرکت سهامی کتاب‌های جیبی منتشر شد.