سایه روابط سیاسی بر الواح هخامنشی

ایران -  آمریکا؛ روابطی با بیش از 40سال تنش که حالا دامان اشیای تاریخی متعلق به ملت ایران را هم گرفته است. الواح هخامنشی به خط عیلامی و هخامنشی با رأی دادگاه عالی آمریکا باید تا قطعه آخر به ایران بازگردانده شوند، اما حالا 17هزار لوح باقیمانده از 30هزار لوح و کتیبه‌ای که در دوران رضاخان برای مطالعه و رمزگشایی به مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به امانت داده شد، قربانی بازی سیاسی در آمریکا شده است. نزدیک به یک قرن از خروج الواح هخامنشی از ایران گذشته و به‌رغم آنکه دادگاه عالی آمریکا رأی به استرداد اموال فرهنگی متعلق به ملت ایران داده است، آمریکایی‌ها از صدور ویزا برای مسئولانی که باید باقیمانده الواح هخامنشی را به کشور بازگردانند خودداری می‌کنند. در این شرایط موضوع بازگشت 17هزار لوح باستانی متعلق به باروی تخت‌جمشید بلاتکلیف مانده و علی دارابی، معاون میراث‌فرهنگی کشور 3روز قبل اعلام کرد این الواح  در آمریکا گرفتار شده‌اند.سه‌شنبه 9مهرماه 1398سومین  و بزرگ‌ترین محموله الواح هخامنشی به‌عنوان دارایی فرهنگی ایرانیان در قالب 1783لوح به‌طور کاملا سری به ایران رسید و یک‌روز بعد با حضور کریستوفر وودز، رئیس مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو و پروفسور متیو استولپر، خواننده الواح هخامنشـی در این مؤسسه، در ویترین‌های موزه ایران‌باستان رونمایی شد.این محموله امانتی بود که مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو خود را ملزم به بازگرداندن آنها به ایران می‌دانست و بسته‌بندی آنها را پیش از صدور رأی دادگاه عالی آمریکا به نفع ایران انجام داده بود. سری بودن ورود این محموله به ایران بنا به اعلام مقامات وقت وزارت میراث فرهنگی به 2 دلیل بود؛ یکی نگرانی از ‌تلاش 2خانواده یهودی-  آمریکایی که حراج آنها را در دوران ترامپ برای جبران خسارات ناشی از آسیب دیدن اعضای خود در انفجاری در سرزمین‌های اشغالی درخواست کرده بودند و موفق نبودند، احساس می‌شد و دیگری احتمال تغییر موضع دولت آمریکا و بازگرداندن هواپیمای حامل الواح و جلوگیری از استرداد!کریستوفر وودز، رئیس مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو اما در روز رونمایی از الواح هخامنشی در موزه ملی ایران به همشهری گفت: «کاخ سفید کاری به ارسال الواح هخامنشی به ایران نداشت چون مجوز ورود الواح هخامنشی به ایران از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا صادر شده بود.»

بازگشت الواح هخامنشی چگونه ممکن است؟

راهکار بازگرداندن 17هزار لوح باقیمانده در آمریکا چیست آیا بازگشت این الواح در شرایطی که روابط ایران و آمریکا در بالاترین سطح تنش قرار دارد، امکانپذیر است؟ محمدرضا کارگر، رئیس سابق اداره کل موزه‌ها و مشاور فعلی علی دارابی، معاون میراث‌فرهنگی در این‌باره به همشهری گفته است: 2راه برای بازگرداندن باقیمانده الواح هخامنشی از آمریکا به ایران در شرایطی که آمریکایی‌ها ویزای حضور هیأت ایرانی برای استرداد الواح را صادر نمی‌کنند، وجود دارد. کارگر می‌گوید: ‌روابط ایران و آمریکا به‌طور کامل قطع است و ما هم در آمریکا کسی را نداریم که بتواند پیگیر باقیمانده الواح از مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو شود. بنابراین بهترین پیشنهاد آن است که وزارت میراث فرهنگی به نمایندگی ایران در سازمان ملل وکالت بازگرداندن الواح هخامنشی را بدهد و این موضوع را در نامه‌ای به مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو ‌اعلام کند تا آنها با ایرلاین‌ها و بیمه‌ها و وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) مذاکره و مجوز ارسال 17 هزار لوح را دریافت کنند. مشاور معاون میراث‌فرهنگی راه‌حل دوم را استفاده از ظرفیت همکاری موزه ‌ملی ایران با موزه‌های ثالث می‌داند و می‌گوید: در این روش می‌توان از موزه لوور در فرانسه یا موزه بریتانیا در لندن درخواست همکاری کرد و می‌دانم این موزه‌ها آمادگی دارند به‌عنوان نمایندگان ایران الواح را از دانشگاه شیکاگو تحویل بگیرند و آنها را به ایران ارسال کنند؛ چون زمینه این همکاری در چارچوب همکاری‌های بین‌المللی موزه‌ها در قالب تفاهمنامه‌های همکاری با ایران وجود دارد. این دو روش مهم‌ترین و سریع‌ترین راه برای بازگرداندن باقیمانده الواح هخامنشی است که در آمریکا مانده‌اند.

گنجینه‌ای برای باستان‌شناسی ایران

الواح هخامنشی ایران بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مجموعه کهن جهان است که در آن نه‌تنها مراودات مالی و شیوه پرداخت حقوق و دستمزد در دوران باستان و اقتصاد خرد و کلان دوره هخامنشی مکتوب شده که نشان و آدرس شهرها و روستاهای باستانی ایران در دوره هخامنشی نیز ذکر شده که می‌تواند منبع خوبی برای آغاز پژوهش‌های باستان‌شناسی کلان برای یافتن روستاها و شهرهای باستانی ایران دوران هخامنشی در عصر حاضر شود. پروفسور عبدالمجید ارفعی که در خوانش الواح هخامشی در آمریکا مشارکت داشته به همشهری گفته است: در این گل‌‌نبشته‌ها یک گروه مسافری به تعداد 1980نفر به سمت یک شهر می‌روند و بعد پیدا می‌کنید که این شهر مرکز استخراج آهن در دوره هخامنشی بوده و به کمک جغرافیای دوران اسلامی می‌توانید جای این شهر را پیدا کنید. شهر چاهک در 90کیلومتری شمال نیریز فعلی که کنار آن هم محلی به نام باغ معدن است و ابن‌بلخی می‌گوید، شمشیر چاهکی بهترین شمشیر است. پس نشان می‌دهد تا زمان ابن‌بلخی در سده هفتم هجری هنوز استخراج آهن از این معدن صورت می‌گرفته و همین حالا هم کلوخ‌های آهن ذوب‌شده را می‌توان در باغ معدن یافت. حتی شهرهای باستانی و زنده کنونی ایران را می‌توان در دل این گل‌‌نبشته‌ها یافت و اگر روزی یک تیم باستان‌شناسی خواست مسیر شوش تا تخت‌‌جمشید را بررسی کند، می‌تواند شهرهای باستانی را از روی همین گل‌نبشته‌ها بیابد. نام نزدیک به 700شهر و اسم محل در گل‌نبشته‌های هخامنشی وجود دارد.