نام نیکو برگزین

الهام مصدقی‌راد- روزنامه‌نگار

انتخاب نام نیکو برای فرزند، نخستین وظیفه‌ای‌ است که برعهده والدین به‌ویژه پدر گذاشته شده و دین اسلام نیز بر این موضوع تأکید بسیاری داشته است. نام، عنوانی است که همواره حتی بعد از فوت، افراد را با آن می‌شناسیم. در روایات نقل شده که در روز قیامت نیز افراد را با نام‌شان خطاب می‌کنند. بر زبان جاری کردن و خواندن افراد با نام‌های نیکو، ‌خوش‌معنا و خوش‌آوا   نه فقط اطرافیان که بیش از همه، صاحب‌نام را بر سر ذوق آورده و حس خوشایندی به او می‌بخشد به همین دلیل انتخاب نامی زیبا و خوش معنا اهمیت بسیاری دارد و نمی‌توان به‌راحتی و بدون توجه از کنار آن گذشت. کارشناسان معتقدند نام هر فرد بر روحیه و خلقیات او و حتی در شکل‌دهی نوع روابط اجتماعی‌اش و کیفیت آن اثرگذار خواهد بود. با این تفاسیر، لازم است در انتخاب نام نیکو برای فرزند مطالعه داشت و معیارهای متعددی را درنظر گرفت تا نخستین وظیفه والدگری به‌درستی انجام پذیرد.

دیدگاه اسلام در انتخاب نام
طبق فرموده پیامبر اکرم(ص) نخستین چیزی که هر فرد به فرزند خود پیشکش می‌کند نام نیکو است. اسلام نیز برای تشویق مومنین و بیان جایگاه نام نیکو این مهم را محدود به دنیا نمی‌داند و تا قیامت توصیف نام به صاحبش را یادآوری می‌کند. مرحوم ری‌شهری در کتاب میزان‌الحکمه با اشاره به حدیثی از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که رسول خدا می‌فرمایند: ‌«‌نام نیکو بر خود نهید زیرا در قیامت به این نام‌ها خوانده می‌شوید. توجه و حساسیت پیامبر بر نام‌های نامناسب آنقدر زیاد بود که اگر با فردی دارای نام نامناسب روبه‌رو می‌شد آن را تغییر می‌داد و نام نیکو جایگزینش می‌کرد. از ابن‌اثیر نقل شده که شخصی به‌عنوان نماینده اعزامی و با نام «‌بغیض» به‌معنای بسیار خشمگین خدمت رسول خدا رسید و پیامبر در همان مجلس نام او را به «حبیب» تغییر داد. تغییر نام زنی از «عاصیه» به‌معنای خلافکار به «جمیله» نیز در روایت دیگری از ابن‌عمر نقل شده است. طبق فرموده رسول خدا(ص) و دیگر امامان، انتخاب نام فرزندان از میان نام‌های ائمه و اسامی چون عبدالله و عبدالرحمن از بهترین نام‌های نیکو برای فرزندان محسوب می‌شوند.

فرایند انتخاب نام
انتخاب نام در میان همه ملت‌ها با آداب و رسومی همراه بوده و هست. هرچند طی سال‌ها بخشی از این آداب فراموش یا کمرنگ شده است. در ایران نیز در گذشته نه چندان دور انتخاب نام فرزند برعهده پدربزرگ و مادربزرگ گذاشته می‌شد و طبق رسوم در شب ششم تولد نوزاد، ‌در جمع خانوادگی این اسم اعلام می‌شد. اما رفته رفته انتخاب نام فرزند را خود والدین کودک به‌عهده گرفتند. در روایات نقل شده که بهتر است از زمان دمیده شدن روح در جسم و کالبد جنین، او را با نامش خطاب کنند. روانشناسان نیز به سخن گفتن مادر با فرزند درون رحم توصیه می‌کنند و چه نیکوست اگر این سخن گفتن با نام بردن اسم انتخابی برای او باشد. تمام این موارد ما را به انتخاب با دقت و سر حوصله اسم هدایت می‌کند و نمی‌توان این امر مهم را بدون بررسی به انجام رساند.

نقش فرهنگ در انتخاب نام کودک
نمی‌توان در انتخاب نام فرزند، ‌به معیارهای فرهنگی بی‌توجه بود و آنها را نادیده گرفت. با شنیدن برخی اسامی تقریبا می‌توان متوجه شد که فرد صاحب نام متعلق به کدام خطه و برخاسته از کدام فرهنگ است؛ و این اقدامی ارزشمند و مورد پسند در حفظ و نگهداری فرهنگ آن قومیت و سرزمین است که مقابله با آن به‌ بهانه‌های مختلف، تلاشی بیهوده است که در تقابل با فرهنگی غنی به شکست منجر خواهد شد. وقتی ملتی از مجموعه‌ای از نام‌ها برای نامیدن نسل‌های کنونی و بعد خود استفاده می‌کند، درحقیقت بر مفاهیمی تکیه کرده است که به واسطه آنها موضع خود را در برابر عدالت، زیبایی، آزادی و صدها مولفه اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی دیگر نشان می‌دهد. بنابراین با وجود تأثیر اندک نام یک نفر بر جامعه، وقتی این مسئله در بعد جمعی و اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد فرهنگ یک ملت را به نمایش می‌گذارد. پس علاوه بر یک حق و وظیفه والدینی برای انتخاب نام مناسب برای فرزند، هنگام انتخاب نام باید مسئولیت اجتماعی و فرهنگی خود را نیز در برابر تصمیمی که می‌گیریم به یاد داشته باشیم و درجهت حفظ ارزش‌های زیبای فرهنگی تلاش کنیم.

تغییر سریع برخی نام‌ها توسط ثبت احوال
سازمان ثبت احوال بعضی نام‌ها را به‌دلیل معنای نامناسب آنها به سرعت تغییر می‌دهد. این سازمان فهرستی از 3737نام پسرانه و 3812نام دخترانه ارائه داده است که هر شخصی نامش در آن باشد بلافاصله به اسم مناسب، قابل تغییر است. درصورتی که نام در فهرست ارائه شده ثبت احوال نباشد تغییر آن مسیر دشوارتری را می‌طلبد. چند مورد از نام‌های عجیب که طی چند سال اخیر در سازمان ثبت احوال برای تغییر آنها مراجعه شده است بدین گونه‌اند: یاسمین خان که نام یک مرد است. نام آمریکا برای یک خانم. ساس، نام یک مرد. گیلاس نام انتخابی برای یک خانم. قاچاق، نام انتخابی برای یک مرد و قیمتی نامی که روی یک زن نهاده شده است. آخرت، بخاره، بطری، بسته، تماشا، ترکه، چرت، چرمی، حرف ناز، خیال، دده، سبیله، سماور، شناور، طوطی، قصر، قنداب، گلدان، مسکو، مریخ، مخصوص، نتیجه، نخواسته، ویلا، هکتار و هزار تومانی نیز ازجمله اسم‌هایی بوده‌اند که شهروندان تهرانی با مراجعه به ثبت احوال خواستار تغییر آن شده‌اند.

بیشترین فراوانی اسم‌ها در سال1400
سازمان ثبت احوال کشور هرساله بیشترین اسامی انتخابی برای نوزادان را اعلام می‌کند. سال گذشته 20نام انتخاب شده برای نوزادان پسر به‌ترتیب با بیشترین فراوانی عبارت بودند از: امیرعلی، محمد، علی، ‌امیرحسین، حسین، ‌آراد، آریا، ‌ابوالفضل، ‌ایهان، سامیار، امیرعباس، ماهان، محمدحسین، کیان، محمد طاها، مهدی، علیرضا، محمدرضا، محمدمهدی و امیرمهدی. این اسامی برای دختران نیز به‌ترتیب عبارتند از: فاطمه، ‌زهرا، رستا، حلما، آوا، زینب، بهار، مرسانا، آیلین، ریحانه، رها، دلوین، یسنا، نیلا، هانا، باران، فاطمه زهرا، نفس، نازنین زهرا و سلین.

معیارهایی که باید در انتخاب اسم مورد توجه قرار گیرند
در زمان انتخاب اسم آن را با کلمه آقا یا خانم همراه کرده و میزان تناسب و آهنگ آن را بررسی کنید. برخی اسامی با خانم یا آقا ترکیب نمی‌شوند و این می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
شایسته است اسم انتخابی برای کودک برای خطاب کردن او در همه سنین مناسب باشد. صدا زدن کودکی یکساله با نام رستم، کمی نامانوس است.
بهتر است تا جای ممکن، ‌نام انتخابی کودک با نام خانوادگی او همخوانی داشته باشد.
با توجه به عصر ارتباطات بهتر است نامی برای کودک انتخاب شود که نوشتار انگلیسی آن راحت و ساده باشد.
اسامی انتخاب کنید که در آینده در تعارض با ظاهر فرد نباشد. با توجه به اندام و جثه والدین می‌توان تا حدودی جثه کودک را در آینده حدس زد. نام‌هایی همچون رشید ازجمله اسامی است که می‌تواند دارای این تعارض شود.
همانطور که انتخاب نام بزرگان و نامداران یک فرهنگ و سرزمین مورد تأکید قرار گرفته، از انتخاب نام افرادی که سابقه بد تاریخی به ذهن متبادر می‌کنند باید دوری کرد. اسامی همچون چنگیز و اسکندر در فرهنگ ایرانی ازجمله این اسامی هستند که البته از سوی سازمان ثبت احوال کشور نیز با ممنوعیت نامگذاری مواجهند.
برخی اسامی در تلفظ و آوا خوشایند هستند اما معنای نامناسبی دارند. برخی والدین نیز بدون توجه به معنی اسم و صرفا به‌دلیل داشتن آهنگ زیبا و تا حدوی رایج بودن، آن را انتخاب می‌کنند. پژمان به‌معنای افسرده و اندوهگین یکی از این اسامی است.
انتخاب نامی خاص و کمتر استفاده شده، ‌یک میل طبیعی است و نمی‌توان آن را انکار کرد.اما در سال‌های اخیر این معیار در انتخاب نام به‌شدت اوج گرفته تا جایی که مخاطب، نام را به سختی تلفظ می‌کند یا خواستار تکرار دوباره آن می‌شود تا به درستی متوجه آن شود. بهتر است در این مورد زیاده‌روی نشود.
بهتر است اسمی انتخاب شود که با شنیدن آن متوجه جنسیت بشویم. در برخی موارد نمی‌توان تشخیص داد اسم انتخاب شده متعلق به دختر است یا پسر.
از انتخاب نام‌هایی که هم متعلق به دختر و هم متعلق به پسر است دوری کنید.
در سال‌های قبل و حتی تا حدودی در یکی دو دهه اخیر، انتخاب دو اسم برای فرزندان به‌ویژه برای دختران رایج بود. در این موارد نام شناسنامه کودک معمولا اسمی مذهبی و نام متداولی که او را با آن خطاب می‌کنند اسم دیگری است. این موضوع به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. در این موارد معمولا یا والدین به تفاهم و نتیجه مشخصی نرسیده‌اند یا در ارتباط با بزرگان اقوام دچار رودربایستی شده‌اند. این کودکان معمولا با نام شناسنامه‌ای خود که از قضا در محیط‌های درسی هم مورد خطاب قرار می‌‌گیرند نامانوسند و در آینده نیز می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند.
یکی از بهترین مراجع برای انتخاب نام کودک، ‌سایت ثبت‌احوال، ‌قسمت راهنمای نام گزینی است. در این سامانه نام دختر و پسر به تفکیک، ‌همراه با معنی، ‌ریشه لغوی آن، ‌زبانی که اسم به آن تعلق دارد و همچنین تعداد افرادی در کشور که دارای این نام هستند ذکر شده است.‌

نکته
خطاب کردن فرزند با القاب پسندیده
کلمات، ‌گفتار و آهنگ و لحن کلام و حتی نوع نگاه ما در مواجهه با کودک تأثیر بسیاری در روحیه و شخصیت او دارد. جز مقوله انتخاب اسم، به کاربردن بعضی القاب و صفت‌ها در خطاب کردن کودک نیز در شخصیت او تأثیرات مثبت یا منفی بر جای خواهد گذاشت. بعضی والدین در زمان عصبانیت از کودک، القاب و صفات ناپسند و زشتی برای خطابش به‌کار می‌برند؛ آنها ‌باید تلاش کنند عصبانیت و بدزبانی خودشان را کنترل کنند. بسیاری از والدین هم در زمان قلیان احساسات و بروز عواطف در قالب کلام، ‌از صفات و القابی برای خطاب کردن کودک‌شان استفاده می‌کنند. برخی از این صفات و القاب برگرفته از اسامی حیوانات یا خوراکی‌هاست که با بیانی شیرین و مهربانانه خطاب می‌شود اما بهتر است پدر و مادر تجدیدنظری در انتخاب این القاب داشته باشند. بعضی از صفت‌ها به ویژگی‌های مثبت ظاهری کودک مربوط می‌شود. روانشناسان معتقدند این القاب به مرور موجب توجه بیش از اندازه کودک به همان ویژگی خواهد شد و پیامدهای خوبی به‌دنبال ندارد و ممکن است او را از توجه به ویژگی‌های شخصیتی‌اش باز دارد. به کاربردن القابی مانند باهوش و زرنگ نیز هرچند مثبت است اما استفاده افراطی از آنها باز هم می‌تواند دردسر‌ساز باشد. بعضی والدین از القابی چون شاهزاده یا پرنسس برای خطاب کردن فرزندشان استفاده می‌کنند. روانشناسان معتقدند اگر این القاب به‌صورت موقت و تحت‌تأثیر داستان و فیلم و انیمیشن و از جانب خود کودک باشد مشکلی نخواهد داشت اما انتخاب آن توسط والدین و به‌کار بردن بیش از اندازه، کار نادرستی است و شخصیتی غیرواقعی را به کودک القا خواهد کرد و او به مرور تلاش می‌کند شیوه تفکر و زندگی‌اش را نیز بر همین مبنا پیش ببرد.
صدا زدن کودکان با القاب خانم یا آقا هم پسندیده است و به آنها حس خوشایندی می‌دهد اما بهتر است سن کودک را در این مورد درنظرگرفت. این القاب معمولا برای کودکانی که در آخرین سال‌های کودکی قرار داشته و آهسته آهسته وارد نوجوانی می‌شوند مناسب‌تر است. آقا یا خانم خطاب کردن دائمی کودکی 5ساله نه‌تنها نامانوس است بلکه می‌تواند انتظارات خود کودک و اطرافیان را از او بالا برده و میان کودک و فضا و رفتارهای کودکانه فاصله بیندازد که قطعا پیامدهای مخربی خواهد داشت. شاید بهترین القاب برای خطاب کردن کودکان، توجه به ویژگی‌های مثبتی است که انتظار می‌رود هر فردی در هر دوره سنی آنها را داشته باشد. القابی مانند درستکار، با صداقت، راستگو، پرتلاش و... . در این صورت کودک تلاش خواهد کرد این صفات و ویژگی‌ها را در خود نیز پرورش دهد. القاب عام و زیبایی همچون افزودن جان، عزیزم، دلبندم، عشق مامان، عزیز بابا و... هم ازجمله القاب مثبت و خوشایند برای خطاب‌کردن کودکان است.

مکث
با شنیدن برخی اسامی تقریبا می‌توان متوجه شد که فرد صاحب نام متعلق به کدام خطه و برخاسته از کدام فرهنگ است؛ و این اقدامی ارزشمند و مورد پسند در حفظ و نگهداری فرهنگ آن قومیت و سرزمین است که مقابله با آن به‌بهانه‌های مختلف، تلاشی بیهوده است که در تقابل با فرهنگی غنی به شکست منجر خواهد شد.

توجه و حساسیت پیامبر بر نام‌های نامناسب آنقدر زیاد بود که اگر با فردی دارای نام نامناسب روبه‌رو می‌شد آن را تغییر می‌داد و نام نیکو جایگزینش می‌کرد.

کلمات، ‌گفتار و آهنگ و لحن کلام و حتی نوع نگاه ما در مواجهه با کودک تأثیر بسیاری در روحیه و شخصیت او دارد. جز مقوله انتخاب اسم، به کاربردن بعضی القاب و صفت‌ها در خطاب کردن کودک نیز در شخصیت او تأثیرات مثبت یا منفی بر جای خواهد گذاشت.

علاوه بر یک حق و وظیفه والدینی برای انتخاب نام مناسب برای فرزند، هنگام انتخاب نام باید مسئولیت اجتماعی و فرهنگی خود را نیز در برابر تصمیمی که می‌گیریم به یاد داشته باشیم و درجهت حفظ ارزش‌های زیبای فرهنگی تلاش کنیم.

اسم کودک را باید متناسب با زمان انتخاب کرد. برخی اسامی اصطلاحا هیچ‌گاه قدیمی نمی‌شوند و یا در زمان خودشان اسامی دوست‌داشتنی محسوب می‌‌شوند که می‌توان با آنها ارتباط برقرار کرد.