دعا؛ مفهوم دیگری از سبک زندگی

الهام مصدقی‌راد- روزنامه‌نگار

 وقتی اضطرار و سختی و مشقت همراه‌مان می‌شود بی‌درنگ نام خدا را بر زبان می‌آوریم. از او می‌خواهیم سختی را برای ما آسان کند، مشقت و اضطرار را از ما دور کند، سختی پیش‌آمده را رفع کند و نیاز و خواسته‌مان را به بهترین شکل اجابت کرده و سریع‌تر ما را در دل آرامش و آسایش بگذارد. در میان این خواسته‌ها و حاجت‌ها گاهی به خدا قول می‌دهیم بعد از این، بنده بهتری باشیم، از مکروه و حرامش دور شویم و واجب و مستحبات را درست‌تر و بیشتر به‌جا آوریم. اینگونه از خدا خواستن به «‌دعا‌» معروف است. اما معنای اصلی و حقیقی دعا به‌عنوان یکی از مفاهیم یادشده در قرآن کریم فراتر از چیزی است که می‌شناسیم و در ذهن‌مان وجود دارد. دعا مفهوم وسیعی است که در دلش، باور و ایمان و امید و علم و رفتاری وجود دارد. ما در همه حال به دعا مشغولیم، بی‌آنکه بدانیم و گاهی براساس همان باورهایمان از خداوند فاصله می‌گیریم و آنچه طلب می‌کنیم ترسناک و رعب‌آور است، بی‌آنکه بدانیم.

می‌خواهم بخوانمت
معنا و مفهوم «دعا» در قرآن با آنچه در ذهن ماست، تفاوت دارد. آنچه ما در مواقع اضطرار و سختی از خدا می‌خواهیم یا نیاز و حاجتی که بر زبان آورده یا از دل می‌گذرانیم، دعا نیست بلکه درخواست و سؤال است. دعا یعنی خواندن شما خدا را یعنی خدایا می‌خواهم بخوانمت و این با سؤال و درخواست بسیار متفاوت است. هانی چیت‌چیان، مدرس تدبر در قرآن و عضو هیأت‌علمی مدرسه دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران درخصوص دعا و معنا و مفهوم دقیق آن می‌گوید:‌ « در منطق قرآن، خواندن خدا همه زندگی آدم است. براساس اینکه ما خدا را چگونه می‌خوانیم کل زندگی‌مان رقم می‌خورد و این فقط شامل گفته ما نیست، من با رفتار، اخلاق، افکار و همه زندگی‌ام خدا را می‌خوانم؛ پس یکی از نزدیک‌ترین واژه‌ها به سبک زندگی، ‌دعاست.» این استاد قرآن با بیان اینکه در دل هر دعا یک باور و ایمان و امید و علم و رفتار وجود دارد به نقش اینها در دعا اشاره کرده و می‌افزاید: «اینکه چه باورهایی در ذهن‌مان داریم و به چه گزاره‌ها و افرادی امید بسته‌ایم هم دعاکردن است. آن زمان که در زندگی درگیر مشکلاتی هم نشده‌ایم، با همین باورها و اعتقادات ذهنی و قلبی‌مان مشغول دعا‌کردن هستیم. به مفهوم دیگر باورها و عواطف ما، ‌آنهایی که بهشان دل می‌بندیم، ‌رفتارهای ما و... دعاهای ما را می‌سازند و اهمیت دعا در همین جاست که گاهی امید و باورمان چیز دیگری غیر از خداست. اگر در زندگی‌مان فهرستی از آنچه اعتقاد و باورمان است تهیه کنیم متوجه می‌شویم که چه دعاهایی می‌کنیم و گاهی اوقات دعاهای خوبی در این میان وجود ندارد.»

دعا، ‌همان عبادت است
خداوند در آیه60 سوره غافر می‌فرمایند: «و خدای شما فرمود که مرا بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم. آنان که از عبادت من اعراض و سرکشی کنند زود با ذلت و خواری در دوزخ شوند.» چیت‌چیان با اشاره به این آیه می‌افزاید:‌ «‌‌خداوند در اینجا نمی‌گوید آنان که مرا نمی‌خوانند با ذلت وارد دوزخ می‌شوند ‌بلکه می‌گوید آنان که مرا عبادت نمی‌کنند. و این یعنی دعای آدم‌ها همان عبادت‌کردن آنهاست و ما هر چه را که دعا می‌کنیم گویی مشغول عبادت همان هستیم.»‌ در زمان اضطرار خدا را صدا می‌زنیم اما وقتی به زندگی عادی برمی‌گردیم به‌دنبال خواسته‌هایمان می‌رویم. کسی که باور ذهنی‌اش این است که پول، رفاه بیشتری می‌آورد، در پی به‌دست‌آوردن پول بیشتری است و آن را عبادت می‌کند چون اعقاد دارد حلال مشکلاتش پول است. هرچند که نمی‌توان تأثیر پول و سرمایه را نادیده گرفت اما اگر نقشی هم در رفع مشکلات دارند بازهم به خواست خداوند بوده است. مدرس تدبر در قرآن می‌گوید: ‌«‌دعاهایمان را بنویسیم، ‌بگوییم چه دعایی داریم بعد از آن ببینیم مابازای آن دعا اعتقاد و عملی داریم؟ آنچه به آن دل می‌بندیم و خوشحالمان می‌کند را روی کاغذ بیاوریم و از روی آنها ببینیم چه دعاهایی داریم که گاهی خودمان هم از آنها بی‌خبریم.»

ادعیه اهل‌بیت(ع) آینه تمام‌نمای سبک زندگی‌شان است
از آنجا که دعا از نزدیک‌ترین واژه‌ها به سبک زندگی است، با خواندن و تدبر در ادعیه اهل‌بیت(ع) می‌توان به سبک زندگی آنها پی برد. سبک زندگی اهل‌بیت(ع) فقط و فقط مناقب و ویژگی‌های آنان نیست بلکه دانستن و آموختن شیوه زندگی آنها و نوع نگاه آنها به عالم است. عضو هیأت علمی مدرسه دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران در این خصوص می‌گوید: «سبک زندگی یعنی من به عالم چگونه نگاه می‌کنم و براساس نگاه و جهان‌بینی در مواجهه با مصایب زندگی چگونه عمل می‌کنم. از آنجا که براساس روایات و احادیث نمی‌توان به همه ابعاد و سبک زندگی اهل‌بیت و ائمه(ع) پی برد، با مطالعه و درک مفهوم ادعیه آنها می‌توان نوع نگاه این بزرگواران و سبک زندگی آنها را بهتر شناخت و از آنجا که ما با اخلاق و افکار و همه زندگی خدا را می‌خوانیم، دعای ائمه به طرز شگفت‌انگیزی معادل سبک زندگی آنهاست. به ادعیه اهل‌بیت(ع) قرآن صاعد گفته می‌شود؛ یعنی قرآنی که بالا می‌رود. انسان مهذب و پاک و عالمی که کتاب خداوند را خوانده و آن را به شیوه زیستن تبدیل کرده است.»