اطلاع‌رسانی از کیفیت هوا و اهداف مدیریتی آن

سیدمحمدمهدی میرزایی‌قمی *

در کنار اهمیت پایش مستمر آلودگی هوا، اطلاع‌رسانی صحیح و سریع آن از اولویت بالایی برخوردار است. اطلاع‌رسانی از شرایط آلودگی هوا در شهرها 2هدف مهم را مدنظر دارد. نخستین هدف، اطلاع شهروندان  از آخرین وضعیت آلاینده‌های معیار در هوای تنفسی است تا در صورت بروز شرایط هشدار و اضطرار و با اطلاع‌رسانی آخرین اطلاعات مربوطه، امکان اخذ تصمیم صحیح به‌منظور به حداقل رساندن خطر آلایندگی و آسیب‌های مترتب بر آن، فراهم شود. در همین خصوص و با توجه به آنکه اطلاعات استخراج شده از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا براساس غلظت آلاینده‌ها و با واحدهای مختلف است و همچنین، نیاز به مطابقت داده‌ها با استاندارد و نقاط شکست شرایط مختلف کیفیت هوا به جای نمایش داده‌ها، شاخص کیفیت هوا برای شهروندان، تعریف شده و در اختیار آنها قرار می‌گیرد. شاخص کیفیت هوا، شاخصی برای اطلاع‌رسانی و پیش‌بینی روزانه کیفیت هواست. این شاخص، شهروندان را از کیفیت هوا آگاه ساخته و میزان ارتباط آن با سطوح سلامت را ارائه می‌کند. شاخص کیفیت هوا در تهران برای 6آلاینده اصلی هوا شامل منواکسید کربن، دی‌اکسید نیتروژن، ازن، دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق کوچک‌تر از 10میکرون و ذرات معلق کوچک‌تر از 2ونیم میکرون محاسبه می‌شود. شاخص‌های ارائه شده توسط شرکت کنترل کیفیت هوا در 2گروه شامل شاخص 24ساعته یا AQI که براساس اطلاعات 24ساعت گذشته تهیه می‌شود و شاخص هم‌اکنون(ساعتی) که براساس آخرین اطلاعات دریافتی محاسبه می‌شود، در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد. دومین و شاید مهم‌ترین هدف، مربوط به جنبه مدیریتی آن است. هم‌اکنون، در تهران امکان بهره‌مندی مسئولان و شهروندان از داده‌های کیفیت هوا در بازه‌های مختلف روزانه، ماهانه، فصلی و سالانه وجود دارد و رصد روند آلاینده‌ها در کنار متغیرهای دیگر نظیر شرایط هواشناسی، کیفیت سوخت، وضعیت ترافیک، استاندارد وسایل نقلیه، آلایندگی صنایع و منابع طبیعی، می‌تواند تأثیر راهکارهای مدیریتی در تغییرات سطح آلودگی هوا را نشان دهد. علاوه‌بر آن، این امکان می‌تواند در تدوین راهکارهای آتی و نحوه اجرای آن با شرط بهبود کیفیت هوا، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند. همچنین با  مقایسه روند کیفیت آلاینده‌ها با سایر نقاط دنیا و به‌ویژه شهرها و کشورهای آلوده جهان که موفق به کنترل آلودگی هوا شده‌اند، می‌توان  در اتخاذ تصمیم درست و عدم‌اجرای راهکارهای اشتباه و فاقد توجیهات اقتصادی، علاوه‌بر عدم‌اتلاف امکانات مادی و اجتماعی، در سریع‌ترین زمان ممکن به هدف بهبود شرایط کیفی زندگی و البته، پیشرفت‌های اقتصادی و صنعتی نایل شد. بررسی بلندمدت کیفیت هوای تهران، مثال خوبی در این زمینه است. اندازه‌گیری‌های صورت گرفته در ابتدای دهه1380، نشان می‌دهد که تهران در آن سال‌ها بیش از 150روز از 365روز سال را به لحاظ آلاینده منواکسید کربن در شرایط نامطلوب پشت سر گذاشته و این در حالی است که در سالیان اخیر، به‌رغم ازدیاد چشمگیر وسایل نقلیه شخصی و باری و افزایش جمعیت شهر، حتی یک روز آلوده به لحاظ آلاینده مذکور در هوای پایتخت ثبت نشده است. این امر، نشان‌دهنده تأثیر مثبت ارتقای استاندارد وسایل نقلیه به‌عنوان یکی از تغییرات مهم در این سال‌هاست و همچنین، نشان می‌دهد که با سختگیری و کنترل بیشتر بر سایر منابع تولید و انتشار آلایندگی، می‌توان به‌صورت پایدار با معضل مهم آلودگی هوا مقابله کرد. مثال دیگر در این زمینه، بهبود کیفیت سوخت و کاهش غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد در دهه گذشته است. حال، با نگاهی بر آلاینده‌های شاخص کیفیت هوا در شرایط کنونی اعم از ذرات معلق ریز و ازن باید با اتخاذ تدابیر لازم از قبیل ارتقای استاندارد آلایندگی همه وسایل نقلیه و صنایع، حرکت به سمت استفاده از وسایل نقلیه پاک و کم آلاینده، افزایش کیفیت و کمیت وسایل نقلیه عمومی، اجرای طرح کهاب‌(کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخارات بنزین) و مبارزه با خشکی زمین، نسبت به رفع این مسائل و مشکلات اقدام شود. البته در کنار همه موارد مذکور، لزوم مدیریت یکپارچه و همسو در جهت بهبود شرایط محیط‌زیست در همه ابعاد بسیار ضروری خواهد بود. از مزایای دیگر اطلاع‌رسانی کیفیت هوا، آشنایی بیشتر اقشار مختلف جامعه با این مسئله و افزایش مطالبه‌گری مردم از این حیث است که این امر در سالیان اخیر و به‌ویژه در میان شهروندان پایتخت، رشد چشمگیری داشته و بازخوردهای دریافتی از مردم در مواقع آلودگی هوا و انتظارات و مطالبات شهروندان در این خصوص، قابل توجه بوده است. این مهم در حالی است که شهرداری تهران از طریق نصب 22ایستگاه سنجش آلودگی هوا در نقاط مختلف شهرتهران، نسبت به پایش وضعیت هوا و اطلاع‌رسانی مربوطه اقدام می‌کند.
 نتیجه: بررسی روند تغییرات آلودگی هوا در شهرها و مناطق مختلف کشور و مقایسه آن با کشورهایی که توانسته‌اند بر مشکل آلودگی هوا فائق آیند، از محاسن مهم وجود داده‌های صحیح در این حوزه به‌حساب می‌آید و با توجه به میزان بالای سطح آلاینده‌ها در اغلب نقاط کشور، برای کاهش و کنترل این معضل، هماهنگی و اراده جدی و عزم جزم مسئولان با مشارکت مردم ضروری است.