زبان فارسی پایه‌های اصلی فرهنگ

یاسر احمدوند؛ معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی

فرهنگ در کشور ما موضوع پیچیده‌ای است که ابعاد مختلفی دارد. حالا کاری به تعاریفی که معمولاً می‌شود، نداریم. منظور مفهوم اصلی فرهنگ است؛ آن‌چیزی که همه تلقی داریم مجموعه رفتارها و بروز رفتارهای اجتماعی و تفکرات عمومی در جامعه است. از یک جهت کشور ما صاحب سنت است و تاریخ دیرینه‌ای دارد و عوامل مؤثر در تشکیل فرهنگ، متنوع است. باید درنظر داشته باشیم در کشوری که 200سال تاریخ دارد با کشوری که بیش از هزار سال تاریخ دارد، عوامل تشکیل‌دهنده تاریخ متفاوت است؛ به‌خاطر همین موضوع، کشور ما یک پا در سنت دارد و یک پا در رفتارهای عصر معاصر که طبعا این دو از جهات مختلف متفاوت هستند. در چنین شرایطی، تطبیق با وقایع روز همیشه دچار چالش بوده و در مواردی هم بحران‌زاست. البته فرهنگ ایرانی یک ویژگی هم دارد که آن هم تطابق با شرایط است؛ بنابراین، ویژگی فرهنگ ایرانی مانند اقلیم ایرانی تکثرپذیری است. همانطور که اقلیم و سرزمین ما دارای اقوام و گویش‌های مختلف است و ویژگی تکثرپذیری دارد، فرهنگ ما هم ابعاد و لایه‌های مختلفی دارد و تکثرپذیری از ویژگی‌های اصلی آن است. در حوزه فرهنگ، کشور ما پذیرای فرهنگ‌های گوناگون و حتی خرده‌فرهنگ‌هایی است که همگی با صلح و آرامش در کنار هم زندگی می‌کنند. به‌نظر من، تکثرپذیری فرهنگ ایرانی به‌معنای انفعال آن نیست، بلکه قدرت جذب آن را نشان می‌دهد. از ظرفیت‌های فرهنگ ایرانی یکی هم این است که سیاست و اجتماع همیشه در دل فرهنگ هضم شده‌اند. حتماً مهم‌ترین عنصر در مواجهه با انواع بحران‌ها همین انعطاف‌پذیری فرهنگ ایرانی است. آن‌چیزی که ایران را نگه‌داشته است، قدرت تکثرپذیری آن است؛ به‌ویژه در شرایط بحرانی و چالش‌هایی که گاهی پیش می‌آید. قدرت فرهنگی همین است که ما با تکیه بر ظرفیت‌های فرهنگی به انواع مشکلات غلبه کرده و چالش‌های پیش‌رو را مدیریت می‌کنیم. از ظرفیت‌های اصلی فرهنگ ایرانی می‌توان به زبان فارسی اشاره کرد که محور فرهنگی جامعه ما محسوب می‌شود. باید درنظر داشته باشیم که هنگام مواجهه با انواع بحران‌ها و چالش‌ها، تکیه بر هویت ملی و زبان فارسی اثرگذار است و می‌تواند بر یکپارچگی و وحدت جامعه تأثیر مثبتی بگذارد؛ برای همین، هویت ملی و زبان فارسی اهمیت بسیاری در پایداری فرهنگی جامعه دارد و اقتدار کشور را تضمین و پایه‌های فرهنگ را تقویت می‌کند؛ بنابراین، با قاطعیت می‌توان گفت که فرهنگ ایرانی بدون قوام‌بخشی به زبان فارسی دچار مشکل خواهد شد. بخشی از بحران‌های ملی اغلب از همین ناحیه است و موقعی که زبان فارسی دچار اختلال شود، وحدت جامعه و هویت ملی هم ضربه می‌خورد. ابعاد این قضیه آن‌قدر بزرگ است که می‌شود گفت وقتی اختلال زبانی در کشور ایجاد می‌شود، رفتار فرهنگی در جامعه هم تحت‌تأثیر این واقعه قرار می‌گیرد و بحران‌های متوالی از دل همین اختلال زبانی به‌وجود می‌آید. دشمن وقتی به زبان فارسی حمله کند، به وحدت و یکپارچگی کشور حمله کرده است. معمولاً هم به بهانه‌های مختلف ازجمله تمرکز روی زبان‌های مادری این اهداف از سوی دشمن پیگیری می‌شود، چندپارگی زبانی را کلید می‌زنند و در ادامه چندپارگی منطقه‌ای و اقلیمی هم دنبال می‌شود تا بحران‌های موردنظر دشمن از ناحیه فرهنگ و خاصه زبان فارسی هدف‌گذاری و هدایت شود. دومین عنصر کلیدی در این زمینه، غرور و عزت ملی است که بخشی از فرهنگ ملی محسوب می‌شود و باید حفظ شود. غرور ملی از عناصر اصلی و کلیدی تشکیل‌دهنده فرهنگ ملی در یک جامعه است که اگر خدشه‌دار شود، بحران‌های فرهنگی ایجاد و به چالش‌های جدی در سطح ملی تبدیل می‌شود. انقلاب اسلامی این دو عنصر کلیدی در فرهنگ عمومی جامعه، یعنی زبان فارسی و غرور ملی را تقویت و حتی به توسعه و گسترش زبان فارسی در نقاط مختلف جهان کمک کرد و در شرایط فعلی هم تقویت این دو عنصر کلیدی در پیکره فرهنگ از اولویت‌های اصلی است.