جایگاه فرهنگ در اسلام

حجت‌الاسلام دکتر حمید پارسانیا

حجت‌الاسلام دکتر حمید پارسانیا در کانال تلگرامی خود به بهانه فیلم ضد‌دینی «عنکبوت مقدس» و با تبیین مفهوم «ادنی معرفت» از جایگاه فرهنگ در اسلام نوشت. متن این یادداشت در ادامه از نظر می‌گذرد:

ادنی معرفت به لحاظ فقهی دو بحث دارد؛ نخست اینکه مرز بین اسلام و غیراسلام به لحاظ فقهی چیست، سطح دیگر بحث این است که حکم اینکه بر کسی حکم مسلمانی بار شود یا نشود چیست؟ یعنی سطح فرهنگی قضیه و اینکه اگر کسی اقرار به توحید کرد حکم اسلام را دارد و اگر اقرار صادقانه بود؛ مسلمان است و گرنه منافق است و حکم منافق نزد خدا از کافر بدتر است؛ اما از تمام حقوق یک مسلمان در جامعه اسلامی برخوردار است؛ این تفاوت ادنی معرفت در حوزه فرهنگی و تعاملات اجتماعی است.
در واقع فقه، آسان‌ترین و ساده‌ترین مواجهه را با اسلام دارد و اسلام فقهی، شریعت سهله است و این شریعت آسان و سهله در افتاء، منشأ اثر است، بلکه نفی حرج و نفی ضرر از منابع استنباط است و اگر یک فتوایی موجب حرج و ضرر باشد؛ خود این رفع حرج از قواعد فقهی است که باعث می‎شود فتوا صادر نشود و قاعده لاضرر در استنباط فقهی اثرگذار است که مرحوم امام خمینی رحمه‌الله، این را جزو احکام حکومتی قرار داده و حاکم موظف است در اجرای احکام به این مسئله توجه کند؛ درصورتی که در اسلام کلامی، اسلام فلسفی و اسلام عرفانی اینگونه نیست و در میان این حوزه‌ها، آسان‌ترین اسلام؛ اسلام فقهی است.
همین که اظهار اسلام می‌کند همه حقوق یک مسلمان را به‌صورت کامل دارد، هرچند به لحاظ فقهی خودش برای خودش مسلمان نیست و اگر سوره توبه را بخوانید یک عده از منافقان حتی تا جبهه هم آمده‌اند و پروژه ترور پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در جبهه را کلید زده‌اند و یک عده مخلفینی که به بهانه مختلف جبهه نمی‌روند و همه اینها را اسلام شامل می‌شود و این مدینه‌ نبوی سال نهم هجرت است و این نحوه مواجهه فقهی پیامبر با گروه‌های مختلف است که با اخلاق و کرامت با همه رفتار می‌کند.
فرهنگ عمومی جامعه چیست و چرا اسلام اینقدر سعی می‌کند حیثیت و آبروی فرهنگ را در سطح کلی حفظ کند، یعنی اینکه گفته نشود، اشاعه نشود و سلامت فرهنگ بازنمایی درستی داشته باشد و اگر کسی مشکلی دارد با خدای خودش حل کند.
در زمینه «ادنی المعرفه» تتبع می‎کردم به ماجرای قضاوت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در مورد زن زناکار رسیدم که مرحوم شیخ طوسی در تهذیب در باب حدود ذکر می‌کند که یک زنی محضر امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام حضور پیدا کرد و چندین مرتبه اقرار و اظهار علنی به گناه کرد و در هر مرتبه، امام سعی کردند به بهانه وضع حملش و بعدها خردسال بودن فرزند و سرپرستی کودکش، وی را از اقرار به گناه منصرف کرده و حرفش را نشنیده بگیرند، اما آن زن اصرار به تطهیر از گناه داشت و امام در نهایت فرمودند: الان باید حدود الهی اقامه شود؛ اما‌ای کاش اقرار نمی‌کرد و توبه می‌کرد.
یعنی اگر کسی بخواهد طاهر شود، مسیر اقرار به گناه و بعد از آن اجرای حدود، اولویت ندارد، چون اظهار به گناه در جامعه و اقرار، نوعی اشاعه فحشاست؛ درصورتی که توبه و بازگشت به سمت خداوند مقدم است و اشاعه فحشا هم در آن راه ندارد.
جالب است بدانید وقتی که حضرت ملزم به اجرای حدود شد؛ فرمودند: کسی حکم را اجرا کند که بر او حدی نباشد و اینجا بود که غیراز امیرالمؤمنین و حسنین علیهم‌السلام، کسی در آنجا باقی نماند.
این وضعیت فرهنگ عمومی در جامعه نبوی و در زمان امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام است، اما چگونه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله با اخلاق خودش این فرهنگ را حفظ می‌کند تا «کلِمَه‌الله هِی الْعُلْیا» باقی بماند.
به سوره توبه توجه کنید؛ مدینه‌ در اوج قدرت که خودش را برای جنگ با رُم حاضر می‌کند؛ یعنی بعد از فتح مکه، جنگ تبوک در حال وقوع است و عزت و اقتدار جامعه اسلامی از مقابله با احزاب و حفر خندق در اطراف مدینه به این سطح رسیده است؛ اما واقعیت فرهنگ این است؛ منهم کذا و منهم کذا.
اگر نام سوره توبه، منافقین هم باشد؛ اشکالی ندارد، چون این همه افراد متنوع در اینجا هستند، این مواجهه اسلام با مردم و اهمیت اسلام است، به‌دلیل اینکه از طرفی باید اعتلای کلمه الهی در حوزه فرهنگ با اقتدار و سلامت، حضور داشته باشد و از سوی دیگر تلائم و تعامل با مردم نیز در جامعه باشد.
آیا این رویه اسلام با سیاه‌نمایی که در فیلم «عنکبوت مقدس» می‎شود مطابقت دارد؛ در این فیلم به مخاطب اینگونه القا می‌شود که این اسلام شریعت و اسلام فقهی است که اینقدر سخت می‎گیرد و باعث قتل و ریختن خون می‌شود و این جنایت ریشه در اندیشه اسلامی دارد و به صراحت در این فیلم به ساحت حضرت امام رضا علیه‌السلام اهانت می‌شود.
بنگرید این شریعت و اجرای حدود و نحوه اجرای آن در اسلام است و این سطح و نمونه فرهنگ در دوران رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام است؛ حالا چگونه در این فیلم، تحریف می‌شود تا اسلام تخریب شود.