نقشه مالکیت خودرو در ایران

آمارهای رسمی نشان می‌دهد که تقریبا نیمی از خانوارهای ایرانی دارای حداقل یک خودرو هستند و مابقی خانوارها نه خودرو دارند و نه با وضعیت موجود دورنمای امیدوارکننده‌ای برای خودرودارشدن در آینده نزدیک دیده می‌شود.
به‌گزارش همشهری، آمارهای غیررسمی، میانگین درصد مالکیت خودروهای سواری در میان خانوارها‌ را معادل 51درصد اعلام می‌کنند؛ اما واکاوی آمارهای رسمی حاکی از این است که این نسبت در پایان سال گذشته کمتر از 50درصد بوده است. طبق اطلاعات مرکز آمار ایران، در پایان سال گذشته 53.9درصد از خانوارهای شهری و 35.9درصد از خانوارهای روستایی کشور مالک خودروی سواری بوده‌اند. نتیجه بررسی این اطلاعات با توجه به درصد شهرنشینی و روستانشینی و همچنین بعد خانوار در کشور حاکی از این است که در پایان سال1400 به‌طور میانگین 49.8درصد خانوارهای ایرانی اعم از شهری و روستایی مالک خودرو بوده‌اند و در مقابل 50.2درصد خانوارها، خودروی سواری نداشته‌اند.

کفه سنگین محرومان خودرو
براساس آمارهای برآوردی، جمعیت ایران در سال1400 خورشیدی ۸۴میلیون‌و۵۵ هزار‌نفر و تعداد خانوارهای کشور معادل ۲۶میلیون‌و۳۸۴‌هزار خانوار بوده است که از این تعداد 13میلیون‌و140هزار خانوار مالک یک یا چند خودروی سواری بوده‌اند و 13میلیون‌و244هزار خانوار هیچ خودرویی نداشته‌اند. از نگاهی دیگر، براساس آمارهای رسمی، در سال گذشته 36میلیون وسیله نقلیه در ایران تردد می‌کردند که با کسر موتورسیکلت‌ها، خودروهای باری، سنگین و کشاورزی، 18.4میلیون دستگاه خودروی سواری در ایران وجود داشته است. با توجه به این آمارها، سرانه مالکیت خودروی سواری در میان خانوارهای دارای این خودروها معادل 1.4خودرو بوده، درحالی‌که با فرض بر توزیع خودروهای سواری براساس معیار هر خانواده یک خودرو، درصد مالکیت خودروی سواری در کشور به 69.6درصد می‌رسید که رقم قابل‌قبول‌تری است و با رتبه جهانی ایران در سرانه مالکیت خودرو همخوانی دارد.

بی‌عدالتی در توزیع
رده‌بندی کشورهای جهان از منظر سرانه مالکیت خودرو حاکی است که در میان 192کشور حاضر در این آمارگیری، ایران با سرانه 178خودرو به ازای هر هزار نفر، در رتبه82 قرار می‌گیرد. البته این رده‌بندی در منابع مختلف از 76 تا 100 در نوسان است اما بازهم با احتساب کشورهای توسعه‌یافته و ثروتمند، رتبه نامساعدی محسوب نمی‌شود. در این میان، بررسی آمارهای رسمی از وضعیت درآمد و هزینه خانوارها حاکی از این است که اگرچه رتبه جهانی ایران ازنظر نسبت مالکیت خودروی سواری خوب باشد، اما در داخل به‌واسطه توزیع نامتوازن مالکیت خودروهای سواری، شاخص برخورداری خودرو بسیار نامتوازن و ناعادلانه محسوب می‌شود. در حقیقت، آنچه در رده‌بندی جهانی مدنظر قرار گرفته و باعث رسیدن رتبه ایران به 82 در میان 192کشور شده است، درصورت حذف تبعیض و توزیع نامتوازن در داخل، معادل سرانه 69.6درصدی خودروی سواری در کشور است درحالی‌که در شرایط فعلی، سرانه مالکیت خودرو در ایران 49.8درصد است و با درنظر گرفتن این بی‌عدالتی، رتبه ایران در شاخص جهانی مالکیت خودروی سواری به 103 در میان 192کشور جهان سقوط خواهد کرد.

رصد خانوارها براساس ارزش خودرو
در بازار خودروی ایران، خودروها در بازه قیمتی چند ده‌میلیون تومان تا چندین میلیارد تومان معامله می‌شوند که اساسا عمده خودروهای ارزان سهم دهک‌های فقیر و بخش اصلی خودروهای گران‌قیمت نیز سهم دهک‌های ثروتمند است. براساس آمارهایی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی براساس داده‌های پایگاه اطلاعات رفاهی ایرانیان از وضع اقتصادی، درآمد و شغلی خانوارها در دهک‌های مختلف در سال1399 منتشر کرده، میانگین اختلاف قیمت خودروهای تحت مالکیت ثروتمندترین خانوارهای کشور 7برابر بوده است. براساس این آمارها، میانگین قیمت خودروهای تحت مالکیت خانوارهای دهک‌های اول و دوم درآمدی در سال1399 معادل 69.1میلیون تومان بوده درحالی‌که در همین بازه زمانی، میانگین ارزش خودروهای تحت مالکیت دهک دهم درآمدی 483میلیون تومان بوده است. یکی از دلایل پایین‌بودن قیمت خودروهای تحت مالکیت دهک‌های فقیر ناشی از فرسودگی این وسایل نقلیه است درحالی‌که خانوارهای ثروتمند بیشتر از خودروهای وارداتی و لوکس بهره‌مند هستند که در دوره‌های تنش اقتصادی رشد قیمتی بسیار بالاتری را تجربه می‌کنند. با این حساب و با توجه به شرایط بسیار نامساعد بازار خودرو و ضعیف‌بودن احتمال نوسازی خودروهای تحت مالکیت خانوارهای فقیر کشور، بعید است که قیمت خودروهای این خانوارها در مقایسه با میزان رشد قیمت خودرو در بازار رشد کرده باشد و بر همین اساس باید شکاف میان ارزش خودروهای تحت مالکیت خانوارهای فقیر و غنی در کشور افزایش یافته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد با احتساب رشد 200درصدی قیمت خودرو از سال1399 تاکنون، میانگین قیمت خودروهای سواری تحت مالکیت دهک دهم درآمد حدود یک‌میلیارد‌و450میلیون تومان است درحالی‌که خودروهای تحت‌مالکیت خانوارهای فقیر هم به‌دلیل فرسودگی و هم به‌واسطه داخلی‌بودن تولید آنها چنین رشدی تجربه نکرده و به همین واسطه میانگین اختلاف قیمت خودروهای تحت مالکیت خانوارهای ثروتمند و فقیر از 7برابر نیز بیشتر شده است.