یادداشت
چرا آلاینده‌های هوا باید دائم رصد شود؟
سیدمحمدمهدی میرزایی‌قمی؛ سرپرست شرکت کنترل کیفیت هوای تهران
پس از معرفی چرخه مدیریت آلودگی هوا که هفته پیش در همین ستون با عنوان «اصول مدیریت کیفیت هوا» منتشر شد، اکنون لازم است هر کدام از فازهای چرخه مذکور با جزئیات بیشتر مورد بررسی قرار گیرد. نخستین و مهم‌ترین مرحله از چرخه مدیریت آلودگی هوا، پایش آلودگی هواست. پایش آلودگی هوا به معنی تعیین نوع و حدود غلظت آلاینده‌های هوا در جو است و از آنجا که آلودگی هوا یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های محیط‌زیستی در محیط‌های شهری به حساب می‌آید، از عوامل مختلفی همچون شرایط آب‌وهوایی، میزان فعالیت منابع انتشار در محدوده شهر، میزان آلاینده‌های ورودی از خارج از شهر و حتی بسیار دورتر از مرزهای کشور، تأثیر می‌پذیرد؛ بنابراین روندهای زمانی و مکانی استخراج‌شده از داده‌های سنجش آلودگی هوا می‌تواند کمک زیادی به شناخت عوامل مؤثر و تعیین نقش هر کدام از آنها بر آلودگی هوا در محیط‌های شهری داشته باشد. در گذشته عمدتا ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا به عنوان تنها ابزار سنجش آلودگی هوا به شمار می‌آمدند که آلاینده‌های معیار شامل 4 آلاینده گازی ازن، گوگرد دی‌اکسید، کربن منوکسید و دی‌اکسید نیتروژن و 2آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5میکرون و 10میکرون را اندازه‌گیری می‌کردند. اما با پیشرفت تکنولوژی و ابزارهای در دسترس، داده‌های متعدد دیگر همچون داده‌های ماهواره‌ای و داده‌های سنسورهای ارزان‌قیمت نیز نقش مهمی در ارائه داده‌های مورد نیاز در آلودگی هوا ارائه کردند. داده‌های برداشت‌شده از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا، در هر ساعت، مقدار غلظت آلاینده‌های معیار هوا را گزارش می‌کنند. بر اساس داده‌های ساعتی محاسبه‌شده، شاخص برخط بر اساس اطلاعات 12ساعت گذشته و با تأکید بر 3ساعت آخر، محاسبه و اطلاع‌رسانی می‌شود. همچنین شاخص روزانه بر اساس داده‌های ساعتی 24ساعت گذشته برای هر آلاینده و پس از صحت‌سنجی داده‌ها، محاسبه و اطلاع‌رسانی می‌شود.
لازم به ذکر است که پایش صحیح آلودگی هوا را می‌توان اساس و بنیان طرح‌های مدیریت آلودگی هوا دانست؛ زیرا نه‌تنها تعیین‌کننده آلاینده‌های شاخص و میزان آنها در شهر به شمار می‌آیند که لازم است طرح‌های اجرایی در زمینه کاهش آلودگی هوا با تمرکز بر آن آلاینده‌ها انجام شود، بلکه نشان‌دهنده اثربخشی یا عدم‌اثربخشی هر پروژه اجراشده در زمینه کاهش آلودگی هواست. همچنین داده‌های سنجش را می‌توان مطمئن‌ترین و قابل‌استنادترین اطلاعات در زمینه آلودگی هوا دانست؛ از این رو لازم است توجه ویژه‌ای به این بخش از چرخه مدیریت آلودگی هوا معطوف شود.
علت و لزوم پایش مستمر
در بسیاری از روزهای سال، روند و بازه تغییرات آلاینده‌ها مشخص و قابل‌پیش‌بینی است اما باید در نظر داشت که منابع متعددی برای تولید و انتشار آلاینده‌های هوا وجود دارد و با گسترش تکنولوژی، صنایع و جمعیت در جهان کنونی، تعداد این منابع نیز افزایش یافته است و درنتیجه تعداد منابع انتشار، حجم و تنوع آلاینده‌ها نیز افزایش می‌‌یابد. در کنار این عوامل، پارامترها و فاکتورهای متعددی مانند تغییرات دما، پدیده‌های جوی پیش‌بینی‌شده و پیش‌بینی‌نشده، خشکسالی زمین، تغییر کیفیت سوخت، تغییر استاندارد آلایندگی صنایع و وسایل نقلیه و ده‌ها مورد دیگر نیز بر تغییر روند هر آلاینده مؤثر است که می‌تواند رفتار آلاینده‌ها و بازه تغییرات آنها را دستخوش تغییر کند و در نتیجه، سلامت اقشار جامعه تحت‌تأثیر این امر قرار خواهد گرفت؛ لذا پایش و اندازه‌گیری مستمر آلاینده‌ها به‌ویژه در اماکن شهری امری اجتناب‌ناپذیر است و برای درک بهتر وضعیت کیفیت هوا و همچنین ارائه راهکارهای کنترلی می‌بایست به شکل دقیق و کامل نسبت به رصد آلاینده‌های هوا اقدام کرد.
