سیاست در پاکستان، بدون عمران خان

شهر اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان از عصر روز شنبه با تشدید تدابیر امنیتی روبه‌رو شد. بنا بر گزارش رسانه‌های پاکستانی، ورودی‌های این شهر بسته و تردد در خیابان‌های اصلی آن ممنوع اعلام شد. در این وضعیت همه انتظار برگزاری راهپیمایی بزرگ طرفداران حزب «تحریک انصاف پاکستان» به رهبری عمران‌خان، نخست‌وزیر پیشین این کشور را داشتند، اما عمران‌خان برای نخستین‌بار پس از حادثه سوءقصد به جانش در یک سخنرانی عمومی حاضر شد و درحالی‌که روی یک صندلی چوبی و پشت یک شیشه ضدگلوله نشسته بود، از پایان راهپیمایی‌های اعتراضی‌اش خبر داد.
عمران‌خان، درست یک ماه پیش در 7آبان‌ماه، راهپیمایی اعتراضی خود را از منطقه لیبرتی چوک لاهور در فاصله 400کیلومتری اسلام‌آباد آغاز کرده بود. این راهپیمایی قرار بود تا 4نوامبر یعنی به‌مدت 8روز ادامه داشته باشد و هدف آن تحصن روبه‌روی پارلمان پاکستان برای برگزاری انتخابات زودهنگام بود. با این حال راهپیمایی مذکور 5روز بعد با شلیک گلوله به سمت عمران‌خان و کشته شدن یک نفر از طرفدارانش ناتمام ماند. اکنون عمران‌خان برای نخستین‌بار پس از ترخیص از بیمارستان در جمع طرفدارانش از پایان راهپیمایی اعتراضی خود خبر داد.
البته عمران‌خان به مسائل مهم‌تری نیز اشاره و تأکید کرد که حزبش از همه مجالس قانونگذاری پاکستان در سطح ملی و فدرال خارج می‌شود. نخست‌وزیر پیشین پاکستان دلیل تصمیمش را جلوگیری از هزینه‌های بیشتر در پاکستان عنوان کرد و گفت که نگران آن است ادامه اعتراضات باعث ویرانی در کشور شود.
عمران‌خان اگرچه به صراحت نگفته که آیا تصمیم به کناره‌گیری همیشگی از سیاست دارد یا خیر، اما حزب او پیش از این از پارلمان فدرال پاکستان استعفا داده بود و فقط در پارلمان منطقه‌ای 2استان خیبر پختونخوا و پنجاب دارای قدرت بود. اکنون این حزب از فعالیت‌های سیاسی منطقه‌ای نیز کناره‌گیری کرده است. البته می‌توان انتظار داشت که کناره‌گیری حزب تحریک انصاف از پارلمان‌های ملی و منطقه‌ای، به کمرنگ شدن فعالیت‌های سیاسی عمران‌خان نیز منجر شود، اما معلوم نیست این تصمیم عمران‌خان برای حزب تحریک انصاف یک تصمیم دائمی است یا مقطعی و کوتاه‌مدت.
اعلام توقف اعتراضات و کناره‌گیری حزب عمران‌خان از رقابت‌های سیاسی چند روز پس از انتصاب اَسیم منیر، فرمانده جدید ارتش این کشور صورت می‌گیرد. منیر، پیش‌تر در دوره عمران خان، سازمان جاسوسی پاکستان را اداره می‌کرد، اما در آن زمان به‌صورت ناگهانی و بدون توضیحی توسط عمران‌خان برکنار شد. با این حال هنوز نمی‌توان با اطمینان کناره‌گیری حزب عمران‌خان از فعالیت سیاسی را به جابه‌جایی‌ها در رده فرماندهی ارتش این کشور مرتبط کرد، اما تردیدی نیست که نهاد ارتش، به‌عنوان مهم‌ترین و قدرتمندترین نهاد حاکم در ساختار توزیع قدرت پاکستان، نقش قابل‌توجهی در تغییرات سیاسی این کشور ایفا می‌کند. حتی ژنرال قمر جاوید باجوا که هفته گذشته از فرماندهی کل ارتش پاکستان بازنشسته شد، نقش ارتش در تصمیمات سیاسی پاکستان را اذعان داشته است. ژنرال ۶۲ ساله ارتش پاکستان در همان شبی که خبر بازنشستگی‌اش منتشر شد، در یک مراسم در مقر ارتش در شهر راولپندی در شرق این کشور گفت: «دخالت مداوم ارتش در سیاست در ۷۰ سال گذشته برخلاف قانون اساسی صورت گرفته است.» حتی ظهور و کناره‌گیری ناگهانی عمران‌خان در بدنه سیاسی پاکستان نشان می‌دهد که به‌طور کلی ساختار سیاسی اسلام‌آباد در موارد بسیاری ورای ظواهر معمولی و قانونی خود عمل می‌کند و عوامل پشت پرده در تحولات این کشور بسیار تأثیرگذارتر از نهادهای رسمی و قانونی ایفای نقش می‌کنند.