هم غذا، هم دوا

عسل، این خوراکی شیرین و مقوی و خوشمزه و جادویی نه‌تنها مصرف غذایی دارد که از دنیای باستان تا به امروز کاربرد دارویی هم داشته و برای درمان انواع و اقسام بیماری‌ها از مرهم و ضمادی برای زخم و سوختگی تا آنتی‌بیوتیکی طبیعی در علوم پزشکی از عسل استفاده می‌شود. همچنین در ادیان به‌ویژه اسلام عسل از جایگاه خاصی برخوردار است و این نام بارها در کتب الهی ازجمله قرآن ذکر شده است. با توجه به سابقه تاریخی و دینی عسل، این خوراکی طبیعی و مقوی در فرهنگ ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ تولید عسل در شهرهای مختلف کشور که باعث شده تا ایران یکی از تولید‌کنندگان و صادرکنندگان اصلی این محصول در جهان باشد و همچنین تأثیر این محصول بر فرهنگ و ادب و هنر پارسی خود گواه و شاهدی بر این مدعاست. برای آشنایی بیشتر و بهتر با تاریخچه و خواص عسل در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

عسل در ایران
اگرچه تاریخچه تولید عسل و حرفه زنبورداری در ایران به لحاظ زمانی به‌طور دقیق مشخص نیست اما براساس برخی اسناد و مدارک تاریخی موجود، تولید عسل در ایران سابقه‌ای دیرینه دارد و یکی از حرفه‌های اصیل و قدیمی ایرانی‌ها در دوران باستان به‌حساب می‌آمده است. یکی از دلایلی هم که حکایت از آشنایی ایرانیان با زنبور عسل دارد مربوط به دشنه مفرغی منقش به شکل زنبور عسل و متعلق  به صدها سال قبل از میلاد مسیح است که در لرستان به‌دست آمده و اکنون در موزه شهر بروکسل نگهداری می‌شود. همچنین به عقیده اهالی خوانسار زنبورداری در آن منطقه بیش از 500سال سابقه دارد. خیلی از زنبوردارهای این منطقه چند نسل از اجدادشان را که شغل‌شان زنبورداری بوده، می‌شناسند یا با نام آنها آشنایی دارند. قسمت اعظم عسل خوانسار از گل گز تأمین می‌شود که خوشبوترین و خوشمزه‌ترین عسل است. در آثار باستانی منتسب به ۴۶۰ سال قبل از میلاد مسیح و به‌ویژه دوره هخامنشیان، آثار مشخصی از زنبورداری در ایران نیز آشکار شده است. اگرچه از روزگار پیش از کورش نشانه‌ای جهت تأیید وجود زنبور عسل در ایران تا این زمان به‌طور دقیق به‌دست نیامده، اما این مسئله را نمی‌توان گواهی بر نبود زنبور عسل در ایران باستان دانست، زیرا دقیقاً در همین دوره زمانی در مناطق همجوار ایران مانند سومر و بابل، عسل و زنبور عسل فراوانی وجود داشته و این مسئله در ادبیات و متونی که از آنها به‌جا مانده به‌طور آشکار دیده می‌شود.

عسل‌ها و شعرها و مثل‌ها
با جست‌وجوی کلمه عسل و احتمالا زنبور عسل در اشعار به‌خصوص شعرهای بسیار قدیمی می‌توان از وجود قدمت زنبور عسل در کشور بیشتر مطلع شد چون اگر کلمه عسل در ادبیات ایران پیدا می‌شود خودبه‌خود دلیل بر این است که زنبورداری هم در زمان نوشتن آن متون وجود داشته و هرچه این ادبیات قدیمی‌تر باشد نشان‌دهنده قدمت زنبور عسل در کشورمان خواهد بود. ازجمله شاعرانی که از کلمه عسل در اشعار خود بهره ‌برده‌اند، «سعدی» است. او در یکی از غزلیات خود می‌گوید:«آنک عسل اندوخته دارد مگس نحل/ شهد لب شیرین تو زنبور میان را/ زین دست که دیدار تو دل می‌برد از دست/ ترسم نبرم عاقبت از دست تو جان را». یا مولانا در یکی از اشعار خود از کلمه «عسل» چنین استفاده کرده: «ماه خندانت گواهی می‌دهد/ کان شراب آسمانی خورده‌ای/ جان شیرینت نشانی می‌دهد/ کز الست اندر عسل پرورده‌ای». عسل نه‌تنها در اشعار بلکه نقشی هم در ضرب‌المثل‌های فارسی دارد. ازجمله ضرب‌المثل «با یک من عسل هم نمی‌شه خوردش» که کنایه به اوج تندخویی فرد دارد؛ یعنی اخلاق این شخص مانند زهر، تلخ و کشنده است و عسل با آن همه شیرینی‌اش حریف تلخی او نیست! یا ضرب‌المثل «عسل در باغ هست و غوره هم هست» که ضرب‌المثلی است که بیشتر در شهر تهران رواج داشته است یا ضرب‌المثل «عسل نیستی که انگشتت بزنند».

خواص عسل برای بدن
خواص عسل به قدری است که سخت می‌توان همه آنها را در یک مطلب گنجاند. عسل هم غذاست، هم دارو؛ هم خوشمزه است، هم پرخاصیت؛ خلاصه اینکه هر چه بخواهید، در این معجون جادویی هست. عسل یک خوراکی مغذی سرشار از انواع ویتامین، مواد معدنی، اسیدآمینه و آنزیم‌های مفید است و خاصیت آنتی‌باکتریالی و ضد‌قارچی دارد. وجود آنتی‌اکسیدان در عسل به حذف رادیکال‌های آزاد در بدن کمک می‌کند. به علاوه اینکه عسل طبیعی، چربی و کلسترول هم ندارد. نتایج مطالعات پژوهشی مختلف هم مهر تأییدی بر خواص عسل از نظر علمی است. عسل، به‌دلیل ارزش غذایی بالایی که دارد، گزینه بهتری نسبت به شکر به شمار می‌رود. مصرف روزانه عسل فواید زیادی برای بدن دارد و می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کند. حتی خاصیت درمانی عسل هم از نظر علمی ثابت شده است. کاهش استرس و اضطراب، کاهش چربی خون، بهبود سلامت و شادابی پوست، کمک به رفع یبوست، کمک به کاهش وزن، بهبود زخم‌ها (مصرف موضعی)، تسکین درد گلو و سرفه، کمک به خواب بهتر و عمیق‌تر، حفظ سلامت قلب و عروق، بهبود حافظه و یادگیری، بهبود سلامت گوارش و هضم غذا و تقویت سیستم ایمنی بدن ازجمله خواص این خوراکی خوشمزه است که می‌توان به آنها اشاره کرد.

جایگاه عسل در ادیان و فرهنگ‌های مختلف
عسل همواره در ادیان و فرهنگ‌های مختلف و هر جا که سخن از تغذیه و سلامتی انسان آمده، وجود داشته، به‌عنوان عامل سلامتی انسان و معجون جوانی یادشده است. در افسانه‌های قدیمی هم عسل عضو جداناشدنی در ساخت و امتحان انواع معجون‌های جوانی و معجزه‌آسا بوده است که به آن اشاره می‌شود.

عسل و زنبور عسل در اسلام
قرآن کریم در 2آیه کلمه عسل را ذکر کرده است: نخست در سوره محمد(ص) که خداوند در ستودن بهشت به نیکوکاران وعده داده که در آنجا نهرهایی از عسل پاک و ناب روان است و سپس در سوره نحل که از خواص شفابخش عسل سخن گفته است.

دین مسیحیت
مسیح عسل را غذایی آسمانی و مقدس به‌حساب آورده و آن را شفای مردم می‌داند، به‌طوری که هم‌اکنون هم کسانی که به دین مسیح اعتقاد دارند، عسل را قبل از آنکه یک غذای لذیذ و مقوی بدانند، آن را یک شفا‌دهنده می‌دانند.

عسل در مصر باستان
عسل در زندگی روحانی، اجتماعی و اقتصادی مصریان باستان نقش مهمی بازی می‌کرده است.

عسل در یونان باستان
یونانیان باستان تصور می‌کردند که خدایان چون خوراک بهشتی می‌خوردند فناناپذیر و ابدی شده‌اند. آنها ایمان داشتند که عسل یکی از اجزای مهم این خوراک بهشتی است.

دین یهودیت
در تورات نیز از عسل سخن به میان آمده است. کتاب مذهبی یهودیان از سرزمین موعود چنین یاد می‌کند که در آن نهرهایی از عسل و شیر جاری است.