متناسب با محیط موثر بر روح مخاطب

الهام خاکپاش-مجسمه‌ساز

هنر مجسمه‌سازی‌ نقش بسزایی در تکامل و رشد فرهنگ دارد و باعث تقویت هویت مردم و بیانگر فرهنگ، رسوم و آیین مناطق مختلف است. بر همین اساس باید گفت مجسمه و المان در فضای شهری عنصری مهم در ارتقای فرهنگ و هنر است. وقتی از مجسمه شهری حرف به میان می‌آید باید موارد بسیاری مدنظر باشد که مهم‌ترین آنها ارتباط مخاطب با اثر است. اگر ارتباط مخاطب با اثر به درستی شکل بگیرد، هنرمند رسالت خود را  انجام داده است.
در دنیای امروزی توجه بسیاری به هنر مجسمه‌سازی‌ شهری شده است، به‌طوری که گویی این هنر با متن زندگی تمام مردم دنیا آمیخته است. از آنجا که این هنر تأثیر بسزایی بر روح و روان مخاطب می‌گذارد و کمک شایانی به سلامت روحی شهروندان می‌کند و باعث آگاهی نسل جوان از فرهنگ بومی می‌شود، پرداختن به آن بسیار حائز‌اهمیت است.
المان‌های شهری باید با توجه به مختصات و جغرافیایی که قرار می‌گیرد دارای مشخصات متعددی باشد و از لحاظ فرمی و مفهومی هماهنگی بسیاری با فضای مربوطه داشته باشد. همچنین باید نزدیکی مطلوبی با آن خطه و اقلیم از لحاظ مضمون و شکل داشته باشد، چرا که وقتی یک مجسمه مناسب در مختصاتی مناسب نصب می‌شود می‌تواند بر اشاعه فرهنگ و آداب و رسوم هر منطقه تأثیر بسزایی بگذارد. هر فرهنگی دارای هویت مربوط به‌خود است و اگر هنرمندان این نکته را مدنظر داشته باشند که مناسب همان منطقه جغرافیایی با درنظر گرفتن تمام مواردی که آن خطه را تعریف و شناسایی می‌کند اثری طراحی شود، می‌تواند تأثیرات عمیقی را در لایه‌های مختلف شهری از خود به‌جا بگذارد.
برای اینکه هویت منطقه‌ای بهتر شکل بگیرد باید نماد‌ها و نشانه‌ها مختص به آن اقلیم وجود داشته باشد و در این میان نقش هنرمند بسیار حائز اهمیت است. برای شناسایی بهتر این نماد و نشانه‌ها و استفاده درست از آن‌ها، هنرمند باید اقلیم‌های مختلف را بشناسد و از تناسب و هماهنگی مطلوبی بین اثر هنری و اقلیم و مختصات مورد نظر آگاه باشد تا اثرش حامل تأثیرات مطلوبی برای شهروندان آن خطه باشد. تأثیر مثبتی که یک مجسمه یا المان شهری می‌تواند بر شهروندان آن منطقه بگذارد بسیار وسیع است اما در غیراین صورت اثر هنری نامناسب باعث نابسامانی و نازیبایی و آلودگی بصری می‌شود. وقتی هماهنگی میان اثر هنری و محیط شکل می‌گیرد مخاطب ارتباط درست و خوبی را با اثر برقرار می‌کند و در ساده‌ترین حالت ممکن می‌تواند باعث حظ بصری برای مخاطب شود.
مجسمه‌های شهری یکی از مهم‌ترین عناصر زیباسازی شهری است که باعث ارتقای آگاهی‌های عمومی و معرفی نماد‌ها و ارزش‌های فرهنگی می‌شود. در شلوغی و ازدحام زندگی پر دغدغه امروز که بی‌وقفه بر ما و زندگی و روحیات‌مان تأثیر می‌گذارد، چاره‌ای نیست جز تلطیف فضای زندگی جمعی و بهره‌بردن از هنر برای کمی دلپذیر شدن محیط زندگی اجتماعی.
مجسمه‌های شهری، علاوه بر تأثیر بر جلوه‌های بصری شهرها، می‌توانند نقش مهمی در انتقال ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی به شهروندان داشته باشند. حتی برخی معتقدند میزان ارتکاب شهروندان به جرم یا میزان توجه آنها به ارزش‌هایی از قبیل راستگویی، کار و تلاش، ایثارگری و حتی سبک زندگی ارتباط مستقیمی با المان‌های شهری دارد. مجسمه‌های شهری ابزارهای مؤثری برای بهبود فرهنگ شهروندان هستند و می‌توان از ظرفیت بالای آنها برای ارتقای کیفیت زندگی شهری و پیشرفت شهر در جهت اهداف والای جامعه استفاده کرد. اما مهم‌ترین موضوعی که در رابطه با مجسمه‌های شهری باید مورد توجه قرار داد سنخیت مجسمه‌های شهری با آداب و رسوم شهر و هر خطه است. مجسمه‌های شهری از لحاظ مخاطبانش قابل دسته‌بندی هستند: یک دسته مخاطبان بومی هستند و دسته دیگر مخاطبان گردشگر. اگر در طراحی شهری مخاطبان هدف درنظر گرفته نشوند طراحی و ساخت مجسمه‌های شهری جز هزینه و اشغال فضای شهری حاصلی در بر نخواهد داشت.
حجم‌ها می‌توانند در غنی ساختن زندگی شهری نقش بسزایی داشته باشند. امروزه تحول شگرف در مسائل و نیازمندی‌های شهری و گسترش بی‌رویه شهرها منجر به تغییر یکباره چهره شهرها شده و به کلی چهره و منظر شهرها را دگرگون کرده است. هر چه فضای شهری فشرده‌تر شود، بی‌نظمی و عدم‌هویت بصری بیشتری رخ می‌نماید و پیامد‌های نامطلوب ناشی از آن همچون چهره بیمار شهر، عدم‌سهولت در ارسال و دریافت پیام‌های بصری، فرسودگی روانی و سلب آرامش، فقدان ارتباطات مناسب انسانی، عدم‌احساس تعلق به محیط و عدم‌ایجاد انگیزه کافی برای کار و فعالیت بیشتر احساس می‌شود.
بنابر آنچه گفته شد، به‌صورت کلی برای اینکه یک اثر هنری آن هم در اثر شهری مطلوب واقع شود ویژگی‌های متعددی باید مدنظر قرار گیرد. اثر باید از لحاظ فرمی و مفهومی با منطقه و اقلیمی که مجسمه در آنجا نصب می‌شود سنخیت داشته باشد و مواردی دیگر که مربوط به موقعیت و لوکیشن و جهت تابش نور خورشید و... است. توجه به این نکات کیفیت اثر را ارتقا بخشیده، چرا که وقتی یک مجسمه ارزشمند با رعایت نکات لازم در شهر نصب می‌شود باعث ارتقای سطح بینش مخاطب می‌شود و کیفیت بخشیدن به زیست مخاطبان و شهروندان را در پی دارد و سلیقه‌شان را هم تقویت می‌کند.