مرگ در تولد

حمیدرضا محمدی

شاید موضوع خاصی نباشد اما مرگ در روز تولد، نهایت تراژدی است و وداع با «ناصر تکمیل‌همایون» چنین رقم خورد.
روزی که باید در کنار زن و فرزند می‌نشست و شمع کیک ٨۶سالگی را فوت می‌کرد، رخ در نقاب خاک کشید و با ایران و جهان ایرانی که یک عمر برایش از کنه جان، به جد و جهد پویید و جویید و کوشید، و به تحقیق و تدقیق پرداخت، خداحافظی کرد.
تکمیل‌همایون هم جامعه‌شناس بود، هم تاریخ‌نگار، هم تهران‌پژوه و هم جغرافی‌دان.
در دانشگاه تهران، طی سال‌های ١٣٣٣ تا ١٣٣٧، کارشناسی فلسفه و علوم تربیتی و کارشناسی ارشد علوم اجتماعی خواند و بعد راهی پاریس شد و در دانشگاه سوربن، در 2رشته حائز بالاترین درجه شد؛ ۵٠سال پیش، دکترای تاریخ و ۴۵سال پیش، دکترای جامعه‌شناسی گرفت.
او که در میان معلمان خود، بیش از دیگران، خود را مرهون و مدیون غلامحسین صدیقی، و البته علی‌اکبر سیاسی و یحیی مهدوی می‌دانست، از دهه 70 به پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی راه یافت، در همه سال‌های پس ازدهه 60 که از سیاست دست شست، قلم را بر زمین وانهاد.بسیار خواند و بسیار نوشت.
این دانشی‌مرد اهل قزوین که ازقضا زادگاهش را شداد و غلاظ دوست می‌داشت، بیشترین مکتوباتش را در دفتر پژوهش‌های فرهنگی وبه‌ویژه مجموعه « از ایران چه می‌دانم » نوشت؛ آثاری چون: تاریخ ایران در یک نگاه، آموزش و پرورش در ایران، دانشگاه گندی‌شاپور، سلطانیه، گستره فرهنگی و مرزهای تاریخی ایران زمین، خوارزم، خلیج‌فارس، سرگذشت دریای مازندران، جاده ابریشم، آبسکون یاجزیره آشوراده، مرزهای ایران در دوره معاصر، و 2 اثر درباره پایتخت با عناوین تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران: از آغاز تا دارالخلافه ناصری و تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران: دارالخلافه ناصری.
او توأمان محبوب ملی و مذهبی بود و در نوشتن تاریخ هیچ‌گاه از جانب انصاف عدول و قصور نکرد، حتی در آخرین کتاب کارنامه‌اش، «مصدق در دوره قاجار» که اواخر خرداد امسال ازسوی انتشارات نگارستان اندیشه، رونمایی شد.
او چنان که از نام اثر منتشرنشده‌اش، «ایرانِ جان» برمی‌آید، دمی از اندیشه ایران فروگذار نکرد و حتی در این ماه‌های اخیر که بیماری‌اش شدت یافته بود اصرار داشت که در ایران باشد تا در وطن جان دهد و در خاک وطن آرام گیرد.
حال قرار است چنین شود. امروز (پنجشنبه، ٢۶ آبان)، ساعت ١٠صبح، پس از تشییع در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مقرر است فردا (جمعه، ٢٧ آبان)، ساعت ٩صبح، بنا به وصیتش در قزوین و در کنار مادرش به خاک سپرده شود.