آشتی با تاریخ در صفحات کتاب‌ها

اگر تنها تجربه‌تان از خواندن تاریخ به همان زنگ تاریخ دوران مدرسه ختم می‌شود، حق دارید که چندان علاقه‌ای به خواندن کتاب‌های تاریخی نداشته باشید. اما راستش را بخواهید کافی است فقط یک‌بار در جادوی ماجراهای تاریخی یک کتاب غرق شوید تا بدانید تا به حال چه لذت بزرگی را از دست داده‌اید و ادبیات تاریخی می‌تواند برایتان چقدر جذاب و خواندنی باشد. اگر تازه قصد دارید تاریخ‌خواندن را شروع کنید، ما برایتان بعضی از مهم‌ترین آثار تاریخ جهان و ایران را معرفی کرده‌ایم تا کارتان راحت‌تر شود.

عبدالحسین زرین‌کوب
دو قرن سکوت

عبدالحسین زرین‌کوب در این کتاب اوضاع کشورمان را قبل و بعد از اسلام و سلطه اعراب بررسی می‌کند. نویسنده دلیل نامگذاری کتابش را سکوت نویسندگان و مورخان در آن زمان بیان کرده؛ چراکه در آن زمان رویداد‌های بسیار مهمی اتفاق افتاده است که بسیاری از مورخان از آن چیزی ننوشته‌اند یا خیلی سربسته آن را تعریف کرده‌اند. کتاب «دو قرن سکوت» ابتدا به شکل تکه تکه در نشریه مهرگان منتشر می‌شده است ولی بعدا در دوران پهلوی به شکل کتاب و یک‌جا منتشر شد. دو قرن سکوت به‌شدت مورد توجه قرار گرفت و تمام نسخه‌های آن خیلی زود فروش رفت. اما زرین‌کوب اجازه نداد که کتاب دوباره چاپ شود. او 5سال دیگر درباره گفته‌هایش در کتاب تحقیق کرد و بعد در نسخه جدید کتاب گفت که بسیاری از نظرات و انتقاداتش در نسخه‌ قبلی از روی تعصبش بوده است. زرین‌کوب در این کتاب از برخی شواهد تاریخی صحبت می‌کند که در اصالت آنها شک وجود دارد اما این کتاب همچنان به‌عنوان یکی از منابع معتبر و محبوب در بین ادیبان و پژوهشگران شناخته می‌شود. این کتاب اطلاعات جامعی از دوره‌های تاریخی در اختیار خواننده قرار می‌دهد که کمتر به آن پرداخته شده است. دو قرن سکوت توسط ناشران مختلفی منتشر شده که مهرگان و امیرکبیر، اولین‌های آن هستند.

یوال نوح هراری
انسان خردمند

برخی آثار تاریخی نه به یک رویداد تاریخی محدود، بلکه به دوره‌های مهم شکل‌گیری تاریخ پرداخته‌اند. در پشت جلد کتاب «انسان خردمند» آمده است: «سیاره‌ زمین 4.5میلیارد سال قدمت دارد. در این بازه‌ زمانی تنها یک گونه میان تعداد بی‌شماری از گونه‌های دیگر توانست زمین را تسخیر کند. ما پیشرفته‌ترین و مخرب‌ترین جانورانی هستیم که تا به حال وجود داشته است. چه چیزی ما را نابغه کرده است؟ و چه چیزی ما را مرگبار؟ چه عاملی باعث شده ما خردمند شویم؟» کتاب روایتی تاریخی و علمی از پیدایش و تکامل انسان است. نویسنده با بررسی‌ زیست‌شناسی و تاریخی انسان صدهزار سال پیش تا انسان امروزی، درک ما را از انسان و بشریت افزایش می‌دهد. نویسنده در این کتاب سیر تحول زیستی و فکری انسان را به 4بخش تقسیم می‌کند: انقلاب شناختی که انسان خودش و پیرامونش را شناخت. انقلاب کشاورزی که بین 8500تا 9500سال پیش از میلاد رخ داد و انسان را یک‌جانشین کرد. بخش سوم در مورد وحدت بشر است که نشان می‌دهد چطور به‌تدریج سازمان‌های سیاسی تحکیم یافتند. در بخش چهارم کتاب، به موضوع انقلاب علمی می‌پردازد و اینکه چگونه این تحول باعث شد انسان‌ها با نابودی بقیه گونه‌ها خود را به سلطه‌گران این دنیا تبدیل کنند. این کتاب با ترجمه‌ نیک گرگین در انتشارات نشر نو منتشر شده است.

زین‌العابدین مراغه‌ای
سیاحت‌نامه ابراهیم‌بیگ

بخشی از تاریخ همیشه در روایت سفرنامه‌ها مرور شده است. «سیاحت‌نامه‌ ابراهیم‌بیگ» اثر زین‌العابدین مراغه‌ای یکی از همین آثار است که برگی از تاریخ ایران در زمان قاجار را به تصویر می‌کشد. ابراهیم بیگ تاجری ایرانی است که در مصر بزرگ شده، فرد بسیار ثروتمندی است که عشقی حقیقی نسبت به ایران دارد. روزی می‌رسد که ابراهیم بیگ تصمیم می‌گیرد مکان آرزوهایش ایران را از نزدیک ببیند. او به مقصد مرقد امام هشتم شیعیان به راه می‌افتد. اینجاست که در میانه راه در استانبول به زین‌العابدین مراغه‌ای برخورد می‌کند. ابراهیم‌بیگ در خانه‌ مراغه‌ای کتابی در مورد ایران می‌خواند و بعدها تصمیم می‌گیرد کتابی درباره سفرش بنویسد. قلم این کتاب تند و طنزآمیز بوده و همین به جذابیت کتاب افزوده است. در این کتاب خبری از دروغ نیست. ابراهیم بیگ سعی نکرده است چیزی را به دروغ خوب نشان دهد و همه‌‌چیز را به شکل واقعی‌اش بیان کرده است. همه این ویژگی‌ها آن را در دسته‌ بهترین کتاب‌های تاریخی قرار می‌دهد. این کتاب تأثیر زیادی در آگاهی اجتماعی و سیاسی جامعه ایران در آستانه جنبش مشروطه ایران داشته و می‌توان آن را آینه‌ای تمام قد از ایران زمان قاجار دانست.کتاب را انتشارات آگه منتشر کرده است.

یرواند آبراهامیان
ایران بین دو انقلاب

انقلاب مشروطه شروع تحولات بزرگی در جامعه ایرانی است و رویدادهای این دوره تاریخی همیشه در روایت تاریخ‌نویسان اهمیت ویژه‌ای داشته است. کتاب «ایران بین دو انقلاب» اثر یرواند آبراهامیان نویسنده‌ ارمنی- آمریکایی است. این نویسنده که در ایران به دنیا آمده بعدها به انگلستان مهاجرت می‌کند و به تحصیلاتش ادامه می‌دهد. کتاب ایران بین دو انقلاب از دوران قاجار شروع می‌شود و بعد عواملی را برای ما بازگو می‌کند که منجر به انقلاب مشروطه می‌شود. آبراهامیان شرایط کشور بعد از انقلاب مشروطه را تحلیل می‌کند و از روی کارآمدن رضاخان صحبت می‌کند. سپس به دوران سلطنت رضاخان و سرنگونی او می‌پردازد تا به دوران پهلوی دوم و سرانجام به انقلاب اسلامی می‌رسد. این کتاب تمام مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی دوره مشروطه تا انقلاب اسلامی را به‌طور کامل مورد بررسی قرار داده ‌است. آبراهامیان در این کتاب تأثیر متقابل سازمان‌های سیاسی و نیروهای اجتماعی در ایران از قرن نوزدهم تا انقلاب اسلامی را بررسی می‌کند. آبراهامیان با بررسی نقش مهم اسلام و البته نقش تعیین‌کننده‌ شخص امام‌خمینی(ره) در پیروزی انقلاب بررسی‌اش را به پایان می‌برد. از این نظر ایران بین دو انقلاب کتابی منحصر به‌فرد در بررسی تاریخ 70ساله‌ ایران است که نشر نی منتشر کرده است.

حسن پیرنیا
تاریخ ایران باستان

«تاریخ ایران باستان» یا «تاریخ مفصل ایران» یک مجموعه سه‌جلدی نوشته حسن پیرنیا، ملقب به مشیرالدوله، سیاستمدار، حقوقدان و تاریخ‌نگار ایرانی اواخر دوره قاجار است. مشیرالدوله که سال‌ها در سمت‌های گوناگون دولتی ازجمله نخست‌وزیری فعالیت داشت، این کتاب را در دومین دوره ریاستش در وزارت معارف نوشت. کتاب در سال‌1306منتشر شد و مدتی بعد گزیده‌ای از آن به اسم «ایران قدیم» تدوین شد که به‌عنوان کتاب درسی در مدارس تدریس می‌شد. پیرنیا برای نگارش این اثر از منابع گوناگون تاریخی به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسوی و آلمانی که ترجمه‌‌ای از منابع یونانی و رومی قدیم بودند استفاده کرد. او بسیار موشکافانه در کتابش ابتدا نظرات مورخان گوناگون را درباره رویدادهای تاریخی آورده و پس از آن خودش به تحلیل، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری پرداخته است که این ویژگی از نقاط قوت کتاب او به شمار می‌رود. جلد اول کتاب از شکل‌گیری حکومت مادها در ایران آغاز می‌شود و تا پایان حکومت خشایارشاه هخامنشی را دربر می‌گیرد. در کتاب دوم، ادامه حکومت هخامنشیان از اردشیر اول تا پایان حکومت هخامنشی و حمله اسکندر به ایران آمده است. آخرین جلد کتاب با درگیری‌ها بر سر جانشینی اسکندر آغاز می‌شود. کتاب را نشر نگاه منتشر کرده است.