شهر پویا با شهروندان بانشاط

برای سال‌های طولانی بخشی از جنوبی‌ترین قسمت‌ شهر به شکل زمین وسیعی با ساختمان‌های نیمه‌مخروبه و کوره‌های آجرپزی، محل تجمع کارتن‌خواب‌ها و معتادان شده بود. در بازدید مسئولان شهرداری از این محدوده، مشکلات آن ارزیابی شد و راه‌حل‌های ممکن به اجرا درآمد. نتیجه اینکه در مدت کوتاهی این بخش از شهر در نزدیکی محله خلازیر به شکل پارک بزرگی با عنوان بوستان ایرانیان درآمد که فضایی برای برپایی سامانه‌های نشاط است؛ نمونه‌ای که نشان می‌دهد می‌توان با برنامه‌ریزی‌های مناسب و جلب همکاری دستگاه‌ها و مردم، مشکلات اجتماعی را کاهش داد و در مقابل زمینه افزایش نشاط عمومی را براساس ارزش‌های سبک زندگی ایرانی اسلامی فراهم کرد. محمدامین توکلی‌زاده، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در بازدید از روزنامه همشهری، بخشی از برنامه‌ریزی‌های شهرداری برای تقویت روحیه اجتماعی شهروندان را شرح داد و تأکید کرد که شهرداری در قرارگاه اجتماعی و فرهنگی شهر تهران توانسته است همکاری دیگر دستگاه‌های مسئول را جلب کند.

ریشه مشکلات اجتماعی فعلی تهران را در چه عاملی می‌دانید؟
تهران در یک مقطع به‌صورت شمالی ـ جنوبی و غربی ـ شرقی گسترده شد و توسعه نامتوازن در آن پدیده حاشیه‌نشینی را به‌وجود آورد؛ به شکلی که الان یک متن و یک حاشیه بزرگ دارد که از بومهن و رودهن تا استان البرز ادامه می‌یابد. این حاشیه‌ها در نقشه توسعه شهر نبودند، ولی اضافه شدند. نباید بگوییم تحمیل شدند؛ زیرا درباره انسان‌ها صحبت می‌کنیم؛ نه جاده و ساختمان. انسان در هر جایی که سکونت داشته باشد، محترم است. از سوی دیگر هیچ‌وقت ایران و تهران برای همه نبوده است. شاید یک نگاه سرمایه‌داری بود که فاصله را بیشتر کرد و چیزی که واقع شد این بود که کسی که پول بیشتری داشت، خدمات بیشتری گرفت. شعار درست بود و شاید عملکرد غلط بود.
چه گروهی بیشتر نیاز به کمک دارد؟
در ابتدا باید گفت که عدالت به معنای مساوات نیست. به این معناست که ما در قبال هر قشری چه وظیفه‌ای داریم. در این شهر معلولان و سالمندان زندگی می‌کنند که حتما وظیفه ما در مقابل آنها بیشتر است؛ زیرا کسانی هستند که نمی‌توانند مانند دیگران از امکانات استفاده کنند. از طرف دیگر برای اقشار متوسط به پایین دسترسی به سلامت دشوارتر است. در روستا‌ها و شهرستان‌ها خیریه‌هایی هستند که می‌توانند این اقشار را پوشش بدهند، اما در تهران اینطور نیست و بخش زیادی از جمعیت از پوشش‌های بیمه‌ای بهره‌مند نیستند و نمی‌توانند از درمان قابل دسترس استفاده کنند؛ به همین دلیل قصد داریم در قرارگاه سلامت شهرداری تهران به دستور شهردار این زیرساخت را با همکاری وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی، ایران و شهید بهشتی ایجاد ‌کنیم تا در پیوستگی با خانه‌های سلامت شروع به‌کار کنند. در تهران حتی برخی تفرجگاه‌ها هم لاکچری است. شهرداری در این زمینه پارک ایرانیان رادر جنوب شهر به بهره‌برداری رساند و طرح توسعه پارک ولایت را هم داریم که برای آن از سرمایه‌گذاران دعوت می‌کنیم.
آیا فعالیت به شکل قرارگاه اجتماعی می‌تواند این مشکلات را حل کند؟
نکته مهم این است که در شهری با این جمعیت و وسعت و تنوع و تکثر نمی‌شود هیچ موضوعی را بدون هم‌افزایی حل کرد. وقتی موضوع مدیریت یکپارچه شهری همچنان سردرگم است و این وسیله در اختیار ما نیست، ناچار هستیم به راهکار میانه روی بیاوریم که نظام قرارگاهی است. نظام قرارگاهی باعث می‌شود بخشنامه‌های خشک اداری و ساختار زمخت مانع تحرک نشود. این نظام 3ضلع دارد؛ یک ضلع خود شهرداری، معاونت‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های آن است. با این همکاری مشکلات بخش‌های مختلف به‌صورت فرابخشی رفع می‌شود. ضلع دوم دیگر دستگاه‌هایی هستند که در زمینه رفع آسیب نقش‌آفرینی می‌کنند و ضلع سوم مردم هستند که اگر پای کار نیایند، هیچ تحولی اتفاق نمی‌افتد. اعضای تشکل‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد در همین ضلع حضور دارند و قرارگاه‌های اجتماعی، فرهنگی و سلامت با همین الگو کار می‌کنند.
اینها طرح هستند. نظام قرارگاهی در عمل نتیجه داشته است؟
بله، موفقیتی که در کار قرارگاهی به‌دست آمده بیانگر این است که فعلا این روش درست است. نخستین دستاورد ما در زمینه واکسیناسیون کرونا بود.
شهر تهران در جریان کرونا زیان‌های زیادی کرد. در این ایام، تصویر ناراحت‌کننده‌ای منتشر شده بود که هموطنان در مرز ارمنستان منتظر هستند تا بتوانند عبور کنند و در طرف دیگر واکسن بزنند. پس همتی شکل گرفت؛ شخص رئیس‌جمهور با رئیس‌جمهور چین مذاکره کردند و محموله‌های واکسن به ایران وارد شد. 6واکسن ایرانی هم تولید شد. از سوله‌های بحران و سوله‌های ورزشی تا اتوبوس‌ها پای کار آمدند که 80درصد جمعیت واکسینه شوند. در نتیجه تهران یکی از شهر‌هایی بود که 82درصد جمعیت آن واکسینه شدند. حتی مردم با 137تماس می‌گرفتند تا واکسن را برای کسانی ببریم که خودشان نمی‌توانستند حضوری مراجعه کنند. 65هزار نفر از اتباع و تعدادی از معتادان متجاهر و بی‌خانمان‌ها هم واکسینه شدند.
نمونه دیگر قرارگاه اجتماعی است. 22هزار معتاد متجاهر در این شهر تردد داشتند که بخشی از آنها در شوش، هرندی، خلازیر، کوهسنگی و... تصویر آزاردهنده‌ای ایجاد کرده بودند؛ زیرا هم مواد‌مخدر مصرف می‌کردند، هم خرید و فروش می‌کردند و هم دست به سرقت‌های جزئی می‌زدند. عجیب اینکه عده‌ای این کار را به‌عنوان یک سبک زندگی می‌شناختند؛ درحالی‌که با آموزه‌های ملی و دینی ما سازگاری ندارد. شهر به 11مرکز ماده 16برای نگهداری از این معتادان نیاز داشت. بنابراین رئیس‌جمهور، شهردار تهران را به‌عنوان مسئول قرارگاه اجتماعی تعیین و این موضوع را در جلسه استانداری اعلام کردند.
شهرداری قبل از این، امکانات نگهداری از معتادان متجاهر را داشت؟
متأسفانه زیرساخت‌های گرمخانه برای معتادان ساخته نشده بود، اما تا 70درصد مراجعان به آن از معتادان بودند. زمستان‌ها با تمام ظرفیت پذیرش می‌کردند و باز هم فضا محدود بود. از طرف دیگر چیزی به اسم منع پذیرش داشتیم؛ مثلا خانم‌های  معتاد متجاهر که آسیب شدید دیده بودند، مرکز تخصصی برای مراجعه نداشتند. معلولان، آلزایمری‌ها، صغر سنی و کبر سنی‌ها و مبتلایان به زخم باز هم پذیرش نمی‌شدند. شهرداری تهران زیر بار سخت‌ترین گروه، یعنی معتادان متجاهر رفت و کسانی را که دیگران نپذیرفته بودند، قبول کرد. الان تمام منع پذیرشی‌ها را پوشش می‌دهیم و دیگر منع پذیرش معنا ندارد. طبق برنامه‌ریزی قرارگاه موظف بودیم 5هزار نفر ظرفیت ایجاد کنیم که امروز 6هزار نفر ظرفیت داریم.
ولی نگهداری معتادان به تنهایی مشکل را حل نمی‌کند؛ فقط در خیابان دیده نمی‌شوند. برای رفع مشکلات دیگر معتادان متجاهر چه کاری باید  انجام داد؟
شهرداری فرایند بازگشت و جامعه‌پذیری و درمان جدید را هم طراحی کرده است که یک بخش عملی و یک بخش اجتماعی دارد. از سازمان‌های مردم‌نهادی که در زمینه درمان اعتیاد فعالیت می‌کردند تا مسئولان کمپ‌ها دعوت کردیم و براساس تجربه آنها یک فرایند را برای رسیدن به موفقیت طراحی کردیم که الان خودش یک سرمایه در زمینه غربالگری تا خانواده‌پذیری است. کمیته‌های تخصصی تشکیل شده است تا با همکاری کمیته امداد امام‌خمینی، بهزیستی، استانداری و فرمانداری خدماتی برای خانواده‌ها درنظر گرفته شود. متناظر قرارگاه اجتماعی شهر تهران در مناطق 22 گانه هم تشکیل شده است.
سایر ارگان‌ها در این قرارگاه همکاری مؤثری نشان ‌داده‌اند؟
بله، در یک نمونه دادستانی برای 400پلاک قرمز حکم پلمب صادر کرد و تعدادی از گاراژ‌های ضایعاتی که منشأ اقتصادی مواد‌مخدر را تامین می‌کردند هم بسته شدند. دره فرحزاد که تبدیل به دره اعتیاد شده بود، به‌صورت اکوپارک درمی‌آید. برج نوری و کیوسک نیروی انتظامی در اینجا طراحی شد و با همکاری آبفا، حریم رودخانه مشخص شد و ساخت و ساز‌هایی که محل پنهان شدن معتادان بود، تخریب شده است. به همین شکل پاتوق کوه‌سنگی را از بین بردیم.آثار نظام قرارگاهی در حوزه فرهنگی هم مشخص است که نمونه آن سرود سلام فرمانده و مهمانی 10کیلومتری غدیر  بود. در نوروز‌گاه‌ها و برنامه‌های دیگر هم این را دیدیم. اتفاقاتی که در تهران رخ می‌دهد برای دیگر شهر‌ها الگوست و باید جنبه‌های مثبت آن را بیشتر کنیم؛ به شکلی که شهرداری در آن نه فقط حمایت‌کننده، بلکه مؤثر باشد. در راهپیمایی اربعین امسال نیز شهرداری تصمیم گرفت در کنار حفظ خدمات شهری و حمل‌ونقل، رویکرد فرهنگی و اجتماعی را توسعه دهد و توانستیم پویش « سلام یامهدی» را در یک تجربه بین‌المللی 25میلیون نفری که از ملیت‌ها  و زبان‌های مختلف هستند، اجرا کنیم. در کنار این برنامه‌های فرهنگی، خدمات‌رسانی در مرز‌های شلمچه، چذابه، مهران، خسروی، میرجاوه و... همینطور در شهر‌های کوفه، کربلا، نجف و... را ادامه دادیم و موکب‌هایی در کاظمین و سامرا نیز برپا کردیم.

مکث
هویت و سبک زندگی؛ 2محور کاری مدیریت شهری
برای اینکه شهر، زنده، پویا، کارآمد و خلاق باشد باید سطح نشاط را در جامعه افزایش دهیم. اکنون می‌بینیم که برخی از کشور‌های منطقه در حال ساخت تاسیسات بزرگی هستند که کارکرد تفریحی دارند و بیشتر از همه شهروندان خود آنها از این تفریحات بهره‌مند می‌شوند. ما هم باید در حد توان خود در این زمینه سرمایه‌گذاری و زمینه مساعد را برای ساکنان پایتخت فراهم کنیم. مدیریت شهری این دوره از ابتدا 2محور را در دستور کار خود قرار داده بود؛ یکی هویت و دیگری سبک زندگی که باید ماموریت خودمان را در این زمینه انجام دهیم. داشته‌های ما زیاد است و می‌توان با استفاده از آنها شادی و نشاط را در شهر افزایش داد تا بر روحیه شهروندان تأثیرگذار شود. از این مسیر همچنین می‌توان مانع گسترش آسیب‌های گوناگون شد؛ به این صورت در آینده نسلی خلاق و ایده‌پرداز هم خواهیم داشت.