گزارش
خواب‌های آشفته دولت باکو
سخنگوی وزارت امورخارجه: نگرانی جمهوری‌آذربایجان از دیدارهای معمول در سطوح همسایگی قابل درک نیست
با وجود رویکرد تعاملی جمهوری‌اسلامی در حوزه همسایگی، اما به‌نظر می‌رسد جمهوری‌آذربایجان همچنان می‌کوشد با دامن زدن به چالش‌ها در منطقه قفقاز جنوبی، تنش‌ها در این بخش را شعله‌ور نگاه دارد؛ برهمین اساس هم بود که الهام علی‌اف در روزهای اخیر با اظهاراتی عجیب، عنوان‌کرد: «برگزاری رزمایش‌ها در مرز جمهوری آذربایجان موجب ترس باکو نخواهد شد.»
به‌گزارش همشهری، لفاظی‌های رئیس‌جمهور آذربایجان و اشاره او به رزمایش «اقتدار» نیروهای مسلح ایران که اخیرا در منطقه ارس برگزار شد، در شرایطی است که مقام‌های کشورمان در ماه‌های اخیر به‌صورت مستمر تأکید کرده‌اند که این رزمایش برای کشورهای همسایه پیام «صلح»، «دوستی» و «تحکیم امنیت پایدار» به‌همراه دارد و هشداری است برای دشمنان فرامنطقه‌ای که جمهوری‌اسلامی همواره آماده دفاع از مرزهای کشور است و هرگونه تهدید را قاطعانه پاسخ خواهد داد.
ادعاهای ضدایرانی علی‌اف
در این میان به‌نظر می‌رسد رزمایش سالانه نیروی‌زمینی سپاه‌پاسداران که سال‌جاری در منطقه ارس برگزار شد، بیش‌از پیش خواب مقام‌های باکو را آشفته کرده و علی‌اف را به طرح ادعاهای واهی علیه تهران واداشته است. با توجه به همین موضوع هم بود که رئیس‌جمهور آذربایجان در مراسم ویژه پیروزی این کشور در جنگ با ارمنستان در شهر «شوشا»، مدعی شد برگزاری رزمایش‌ها در مرز جمهوری‌آذربایجان موجب ترس باکو نخواهد شد.
او همچنین افزود: «ما درحال تقویت ارتش خود هستیم و به تقویت آن ادامه خواهیم داد. ارمنستان باید درک کند که این سیاست ماست؛ ما از هیچ‌کس نمی‌ترسیم. اگر از کسی می‌ترسیدیم، هرگز جنگ دوم قره‌باغ را آغاز نمی‌کردیم، تک تک ما آماده مرگ بودیم، ترجیح می‌دادیم بمیریم تا عقب‌نشینی؛ آزادی یا مرگ؛ حالا هم حاضریم برای حقوق خود بمیریم.»
علی‌اف در ادامه نیز مدعی شد: «کسانی که در مرز جمهوری‌آذربایجان برای حمایت از ارمنستان رزمایش برگزار می‌کنند نیز باید این را بدانند که هیچ‌کس نمی‌تواند ما را بترساند.»
ادعاهای رئیس‌جمهور آذربایجان درباره رزمایش ایران باهدف حمایت از ارمنستان درحالی مطرح می‌شود که جمهوری‌اسلامی همواره در جریان تحولات قفقاز جنوبی، مواضع روشن و اصولی خود را درباره ژئوپلیتیک منطقه به دوطرف اعلام و تأکید کرده که تهران اجازه تغییر در مرزهای خود با ارمنستان را نمی‌دهد.
علاوه بر این، جمهوری‌اسلامی همواره به‌صورت شفاف اعلام کرده حضور نیروهای فرامنطقه‌ای، ازجمله صهیونیست‌ها در جوار مرزهای شمالی خود را تهدیدی جدی تلقی کرده و با آن مقابله خواهد کرد. ازسوی دیگر تهران حضور پررنگ نیروهای فراملی، مانند گروهک‌های تکفیری و داعش را نیز دراین منطقه تحمل نخواهد کرد و راهبردهای خود دراین زمینه را بارها با مقام‌های همسایه درمیان گذاشته است و تأکید کرده نیروهای مسلح جمهوری‌اسلامی به‌سادگی از کنار چنین تهدیدهایی عبور نخواهند کرد.
واکنش تهران
در این میان لفاظی‌های ضدایرانی رئیس‌جمهور آذربایجان ازسوی تهران بی‌پاسخ نماند و سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان در واکنش به اظهارات اخیر علی‌اف، تأکید کرد که مسیر حل مشکلات قفقاز نه مراجعه به نیروهای فرامنطقه‌ای، بلکه از پایتخت کشورهای منطقه می‌گذرد.
ناصر کنعانی به ادعاهای رئیس‌جمهور آذربایجان درباره حمایت ایران از ارمنستان نیز اشاره کرد و گفت که سیاست اصولی جمهوری‌اسلامی بر پایه حسن همجواری و گسترش روابط با همه همسایگان استوار بوده و تقویت روابط با هریک از همسایگان، به‌منزله روابط علیه همسایه دیگر نیست.
وی همچنین با اشاره به سیاست اصولی ایران در قبال مناقشه طولانی 2همسایه شمالی در منطقه قره‌باغ گفت که جمهوری‌اسلامی همواره بر حفظ تمامیت ارضی و حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلاف‌ها میان باکو و ایروان، با رعایت حق و در چارچوب حقوق بین‌الملل تأکید کرده و برهمین اساس هم بوده که اشغال سرزمین‌های جمهوری‌آذربایجان را محکوم و از آزادسازی آن در بالاترین سطوح حمایت کرده‌است.
کنعانی با بیان اینکه حدود 2سال است مقام‌های جمهوری‌آذربایجان در سطوح مختلف سیاسی، نظامی و امنیتی دیدارهای دوجانبه و چندجانبه در سطح مقام‌های مختلف با ارمنستان داشته‌اند و به‌سوی صلح و آشتی پایدار با یکدیگر گام برمی‌دارند که مورد حمایت ایران نیز بوده‌است، عنوان‌کرد: «اما دلایل نگرانی آنها از دیدارهای معمول در سطوح همسایگی با کشور مقابل قابل درک نیست.» وی رزمایش اخیر در مرزهای ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان را اقدامی معمول و برنامه‌ریزی شده خواند که از مجاری رسمی نیز قبل از برگزاری، به اطلاع همسایگان ذیربط رسیده‌است. واکنش وزارت امورخارجه به اظهارات اخیر علی‌اف درحالی است که تهران همواره تأکید کرده مسیر حل مشکلات قفقاز نه مراجعه به نیروهای فرامنطقه‌ای، بلکه از پایتخت کشورهای منطقه می‌گذرد و ایران نیز بارها آمادگی خود را برای کمک به حل مسائل باقی‌مانده بین 2همسایه شمالی، در قالب‌های دوجانبه، 3جانبه و ابتکار منطقه‌ای 6جانبه اعلام کرده است.
نیت‌های ثبات‌زدا در قفقاز جنوبی
یک کارشناس مسائل اوراسیا درباره لفاظی‌های اخیر رئیس‌جمهور آذربایجان به همشهری گفت: به‌نظر می‌رسد دولت باکو و شخص الهام علی‌اف همچنان درحال پیشبرد نیت‌های ثبات‌زدای خود در منطقه قفقاز جنوبی است و اظهارات اخیر او را نیز باید در این چارچوب مورد بررسی قرار داد.
روح‌الله مدبر با بیان اینکه ایران سال‌هاست نقش مصلحانه‌ای دراین حوزه ایفا و همواره به‌عنوان برادر بزرگ‌تر کشورهای حوزه قفقازجنوبی نقش‌آفرینی کرده‌است، افزود: با وجود این اما علی‌اف با نزدیکی به صهیونیست‌ها و بهره‌گیری از نظریات اشتباه مشاوران نزدیک به رژیم صهیونیستی و آمریکا، به نقش‌آفرینی مخرب دراین حوزه ادامه می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه به‌نظر می‌رسد دولت باکو تلاش ویژه‌ای را برای پیشبرد «کلان‌پروژه» بحران‌سازی در مرزهای شمالی ایران صرف کرده‌است، ادامه داد: علی‌اف گمان باطل دارد که می‌تواند با سوءاستفاده از ناآرامی‌های اخیر در ایران، اهداف ضدایرانی مدنظر خود را پیش ببرد؛ بر همین اساس حدود یک ماه است رسانه‌های رسمی و وابسته به دولت باکو مشغول تفرقه‌افکنی و بیان حرف‌های تجزیه‌طلبانه و ضدمنافع و امنیت ملی ایران هستند و برخی تلویزیون‌های وابسته به دولت جمهوری‌آذربایجان نیز نقشه‌های جعلی از منطقه منتشر می‌کنند.
مدبر با بیان اینکه اخیرا شاهد بوده‌ایم که برخی مسئولان آذربایجانی مواضع ضدامنیتی علیه تهران اتخاذ می‌کنند، عنوان‌کرد: بیانیه اخیر سازمان اطلاعات جمهوری‌آذربایجان که حاوی اتهام‌های دروغ علیه ایران بود، شاهدی براین مدعاست که به دستگیری برخی اتباع این کشور به جرم همکاری با جمهوری‌اسلامی انجامید.
علی‌اف حد و اندازه خود را بشناسد
این کارشناس مسائل اوراسیا با تأکید براینکه برگزاری مانورهای نظامی حق قانونی جمهوری‌اسلامی باهدف حفظ صلح و ثبات در مرزهای خود است، گفت: دولت باکو با هدایت صهیونیست‌ها و واشنگتن در راستای ایجاد تنش در منطقه گام برمی‌دارد؛ رویکردی که نخستین متضرر آن، جمهوری‌آذربایجان خواهد بود. این درحالی‌است که مردم این کشور به‌خوبی می‌دانند که جمهوری‌اسلامی در دهه‌های اخیر همواره در قامت «کشور دوست» آنها ظاهر شده و از حفظ صلح و ثبات در منطقه حمایت کرده‌است. مدبر با بیان اینکه صحبت‌های ضدایرانی اخیر علی‌اف در حد و اندازه او نیست، عنوان‌کرد: بهترین توصیه به رئیس‌جمهور آذربایجان این است که تاریخ کشور خود را بار دیگر مورد مطالعه قرار دهد تا با نقش و جایگاه ایران بهتر آشنا شود. علی‌اف باید حداقل خاطرات پدر خود را بخواند تا نقش‌آفرینی مثبت و راهگشای ایران در جریان جنگ اول قره‌باغ را به یاد آورد.
وی با بیان اینکه خانه‌ای که علی‌اف در قفقاز جنوبی برای صهیونیست‌ها ایجاد کرده، سست است، ادامه‌داد: رئیس‌جمهور آذربایجان باید به توصیه‌های دوستانه جمهوری‌اسلامی توجه ویژه‌ای داشته باشد. تهران تاکنون در این حوزه «ارشادی» عمل و تلاش کرده مانع افزایش تنش‌ها در منطقه قفقاز جنوبی شود.
مدبر با اشاره به اینکه علی‌اف در تله خطرناکی گرفتار شده، تأکید کرد: رئیس‌جمهور آذربایجان تا فرصت باقی‌است، باید از مسیر تنش‌آفرینی بازگردد و سیاستی اصولی را در پیش گیرد. این در شرایطی است که شاهد بوده‌ایم دولت سیزدهم از زمان آغاز به‌کار تاکنون بیشترین تعامل را با باکو داشته و در مسیر گسترش مناسبات منطقه‌ای و همسایگی گام برداشته است.
همگرایی ایران و روسیه
این کارشناس مسائل اوراسیا با بیان اینکه فراموش نکرده‌ایم حدود یک‌سال و نیم پیش، در جریان رژه نظامی در شهر بادکوبه، فرمانده مراسم چند جمله نادرست درباره ارس و شمال و جنوب آن مطرح کرد، گفت: درآن مقطع اگر در دولت گذشته تذکر قاطعی دراین زمینه به باکو داده می‌شد، امروز شاهد خروج آنها از حد و اندازه‌شان نبودیم.
مدبر با اشاره به سیاست شفاف و اصولی جمهوری‌اسلامی دراین حوزه ادامه داد: بارها تأکید کرده‌ایم که اجازه نمی‌دهیم مرز 2هزار ساله‌مان با ارمنستان دچار تغییر شود.
دولت جمهوری‌اسلامی باید متوجه باشد که راهبردهای ایران دراین زمینه تغییرناپذیر است و تهران در حفظ منافع و امنیت‌ملی خود با قاطعیت کامل برخورد خواهد کرد. وی همچنین با اشاره به دیدار دیروز دبیر شورای امنیت‌ملی روسیه با همتای ایرانی خود، تأکید کرد: یکی از محورهای دیدار نیکلای پاتروشف و علی شمخانی، همین تهدیدهای اخیر در حوزه قفقاز جنوبی است. افزایش همگرایی تهران و مسکو، مانع سیاست علی‌اف در افزایش بی‌ثباتی دراین منطقه خواهد شد.
بازی تبلیغاتی علیه ایران
این کارشناس مسائل اوراسیا همچنین با اشاره به تلاش باکو برای القای ایجاد نوعی بلوک‌بندی میان ایران و ارمنستان در مواجهه با جمهوری‌آذربایجان گفت: این گزاره که ازسوی دولت باکو مطرح می‌شود را باید در چارجوب «کلان‌پروژه» تبلیغاتی چندجانبه جمهوری‌آذربایجان علیه ایران با هدایت صهیونیست‌ها، آمریکا و برخی کشورهای اروپایی، مورد بررسی قرار داد.
مدبر افزود: یک ضلع این تبلیغات، طرح ادعاهای اخیر مبنی بر دخالت ایران در جنگ اوکراین است. ازسوی دیگر علی‌اف با تکیه بر کلیدواژه «همکاری تهران - ایروان» می‌کوشد چنین القا کند که ایران و ارمنستان درحال بلوک‌بندی علیه این کشور هستند؛ درحالی‌که بررسی تحولات دهه‌های اخیر در منطقه قره‌باغ، دروغ بودن چنین ادعاهایی را اثبات می‌کند.
وی اضافه می‌کند: جمهوری‌اسلامی همواره تأکید کرده‌است که تفاوتی میان جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان قائل نیست و آماده گسترش مناسبات با همسایگان خود با هدف گسترش صلح و ثبات دراین منطقه است. با وجود این، شاهدیم که علی‌اف برای انحراف افکارعمومی این کشور، تلاش می‌کند با به‌راه انداختن یک بازی غیرحرفه‌ای، اینگونه وانمود کند که ایران و ارمنستان درحال ائتلاف‌سازی علیه باکو هستند.
مکث
راهکار درون‌منطقه‌ای برای رفع چالش‌ها در قفقاز جنوبی
در دهمین روز از آبان‌ماه بود که رئیس‌جمهور کشورمان در دیدار با نخست‌وزیر ارمنستان در تهران تأکید کرد منطقه قفقاز بخشی از تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران است و «ما نسبت به منطقه قفقاز حساس هستیم»؛ رویکردی که نشان می‌دهد امنیت و صلح در منطقه قفقاز برای جمهوری‌اسلامی از اهمیت محوری برخوردار است. سیدابراهیم رئیسی به این نکته هم اشاره کرد که مسائل منطقه باید به‌دست مسئولان و دست‌اندرکاران کشورهای منطقه حل شود و هرگونه دخالت بیگانگان دراین منطقه به‌جای اینکه مشکلی را حل کند، خود ایجادکننده چالش خواهد بود؛ برهمین اساس هم هست که تهران پایبندی خود را به طرح صلح منطقه‌ای در قفقاز اعلام کرده و امیدوار است مکانیسم 6جانبه موسوم به «3+3»، پای قدرت‌های خارجی را از منطقه قره‌باغ قطع و گره‌های موجود را به‌دست کنشگران درون‌منطقه‌ای بگشاید. همین چندی قبل بود که سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه برای حل‌وفصل مسائل منطقه قفقاز، پیشنهاد تشکیل مکانیسمی جدید موسوم به گروه «۳+۳» را داد؛ مکانیسمی که اعضای آن را از یک‌سو، 3کشور حوزه قفقاز شامل ارمنستان، جمهوری‌آذربایجان و گرجستان و ازسوی دیگر 3«همسایه بزرگ» شامل روسیه، ترکیه و ایران تشکیل می‌دهند.
به‌گفته لاوروف این سازوکار 6جانبه بر موضوع‌های امنیت، روابط اقتصادی و حمل‌ونقل متمرکز خواهد بود و دراین میان جمهوری‌اسلامی، به‌عنوان تنها کشوری که همزمان هم با ارمنستان، هم با جمهوری‌آذربایجان و هم با منطقه قره‌باغ کوهستانی مرز مشترک دارد، نقش تعیین‌کننده‌ای در عرصه تحولات این حوزه و همچنین مذاکرات 6جانبه خواهد داشت.
