زانوهایی که همدیگر را همراهی نمیکنند
در این گزارش با راه‌های بروز و درمان آرتروز زانو آشنا می‌شوید
زهرا رفیعی/ خبرنگار
آرتروز یک ضایعه مفصلی تخریبی و پیشرونده است که با ساییدگی سطوح مفصلی همراه است. سایش مفصلی به مرور زمان موجب بروز درد و محدودیت حرکت و تغییرشکل مفصل می‌شود. شدت این بیماری در افراد مختلف متفاوت بوده و از یک خوردگی خفیف تا از بین رفتن تمام سطح غضروف مفصلی متغیر است. مفصل محل تلاقی 2 استخوان بوده که قابلیت حرکت دارد. نیروی محرکه مفصل توسط عضلات اطراف آن تأمین می‌شود. 2 انتهای استخوان توسط بافت محکمی که کپسول مفصلی خوانده می‌شود احاطه شده است. در اطراف کپسول، رباط‌هایی وجود دارند که موجب ایجاد ثبات در ناحیه می‌شوند. ابراهیم عباسی، متخصص فیزیوتراپی درباره آرتروز زانو بیشتر توضیح می‌دهد.
روغن‌کاری لولای پا
از مهم‌ترین بافت‌های مفصلی غضروف‌ها هستند که مابین 2انتهای استخوان قرار دارند و موجب کاهش اصطکاک و جذب نیروهای اضافی به سطح مفصل می‌شوند. مایعی در سطح مفصلی وجود دارد که مانند روغنی که به لولای در زده می‌شود، زمینه حرکت روان و بدون اصطکاک 2 استخوان را فراهم می‌کند. این مایع تحت‌عنوان مایع مفصلی یا مایع ساینویال شناخته می‌شود. سالم ماندن 2 انتهای استخوانی در مفصل به سلامت غضروف‌ها بستگی دارد. هر عاملی که در بافت غضروف مفصلی ایجاد اشکال کند، باعث وارد آمدن فشار بیش از اندازه به مفصل شده و مقدمه تخریب سطح مفصل را فراهم می‌آورد. در این موارد، ابتدا ضخامت غضروف کاسته شده و موجب تماس مستقیم استخوان‌ها می‌شود. مایع مفصلی کم شده و به‌علت وارد آمدن فشار بیش از حد در ناحیه، استخوان‌های اضافی در کناره مفصل رشد می‌کنند. رشد این زواید که استئوفیت نام دارند، بر شدت درد بیمار می‌افزاید و در نهایت مفصل دچار تغییر شکل می‌شود.
روند پیشرفت آرتروز
چگونه است؟
غضروف مفصلی، یک بافت همبند فیبری صاف و لغزنده است که به‌عنوان یک پوشش محافظ استخوان عمل می‌کند. اگر این غضروف دچار فرسایش شود فضای مفصلی بین استخوان‌ها کم می‌شود که در عکس رادیوگرافی به راحتی دیده می‌شود. با پیشرفت آرتروز غضروف نازک و شیاردار شده و برای جبران این تغییرات، محیط استخوان ضخیم می‌شود و رشد بافت استخوانی به شکل خار در لبه و کناره‌های مفصل دیده می‌شود. کپسول مفصل که وظیفه‌اش ترشح مایع مفصلی است شروع به التهاب و ضخیم شدن می‌کند، بنابراین ممکن است مایع بیشتری تراوش کند و باعث تورم مفصل شود. طی چند سال مفصل به آهستگی تغییر شکل می‌دهد و با از بین رفتن غضروف، حرکات طبیعی مفصل به سختی و با درد فراوان انجام شده و نهایتا غیرممکن می‌شود.
آرتروز
در چه مفاصلی بیشتر دیده می‌شود؟
مفاصلی که در بدن عهده‌دار تحمل وزن هستند به‌علت وارد آمدن نیروهای مداوم در معرض تخریب و فرسایش قرار دارند لذا مفاصل کمر، ران و زانو بیشتر دچار آسیب می‌شوند.
از آرتروز گریزی هست؟
دلایل به‌وجود آمدن آرتروز زانو زیاد است. زانو نیز مثل هر عضو دیگر نیاز به مراقبت دارد و کسانی که مستعد آرتروز زانو هستند بیشتر.
فعالیت زیاد و وارد آمدن نیروهای خارج از تحمل به مفصل
طی روز بدن تحت‌فشارهای روزمره دائما در حال آسیب‌دیدن است؛ البته این آسیب‌ها توسط بدن بازسازی می‌شوند اما گاهی سرعت وارد آمدن آسیب‌ها بیش از سرعت ترمیم توسط بافت‌های بدن است و در مواردی قدرت بدن در بازسازی بافت، کاهش پیدا می‌کند و روند تخریب در مفصل ایجاد می‌شود.
سن
با افزایش سن میزان تخریب غضروف مفصلی بیشتر می‌شود؛ به‌طوری که در سنین سالمندی میزان از بین رفتن غضروف خصوصا در مفاصلی که تحمل وزن می‌کنند مانند زانو، ستون مهره‌ها و ران افزایش می‌یابد.
عوامل وراثتی
شیوع آرتروز در افرادی که بیماران مشابهی در خانواده خود دارند، بیشتر است.
اضافه وزن
افزایش وزن با وارد کردن فشار مضاعف بر اندام‌ها موجب تسریع در تخریب سطوح مفصلی و ایجاد آرتروز می‌شود. فرد چاق دائما وزن اضافه‌ای را با خود حمل می‌کند که این فشار اضافی به مفاصل تحمیل شده و زمینه‌ساز تخریب زودرس است.
سابقه آسیب‌های قبلی
وجود آسیب‌هایی که در گذشته به مفصل وارد شده است مانند سابقه زمین خوردن، تصادف، برخوردهای ناگهانی، آسیب‌های ورزشی، پارگی تاندون، دررفتگی مفاصل و... از عمر مفید مفصل می‌کاهد.
راستای مفاصل بدن
راستای استخوان‌هایی که یک مفصل را می‌سازند، در میزان فشار وارده به ناحیه اهمیت دارد؛ به‌عنوان مثال افرادی که قوس کمری بیشتری دارند به‌دلیل تماس بیشتر و نزدیک‌تر در مفاصل ستون‌فقرات، شانس ابتلای بیشتری به آرتروز در این ناحیه را دارند یاافرادی که زانوی پرانتزی شکل دارند، خوردگی مفصل در سمت داخل زانوی‌شان به‌مراتب بیشتر است.
فشارهای تکرارشونده
معمولا در شغل‌های خاص مثل ایستادن طولانی‌مدت، راهپیمایی بیش از 3کیلومتر در روز، بلند کردن اجسام بالای ۲۵کیلوگرم، زانو‌زدن و دولا شدن تکراری حین کار احتمال آرتروز زیاد می‌شود.
ورزش اشتباه
ورزش‌های غیراصولی و عدم‌گرم کردن کافی قبل از ورزش‌های حرفه‌ای علاوه بر ایجاد آرتروز باعث کوتاه شدن عمر ورزشی یک ورزشکار می‌شود؛ یعنی فرد در میانسالی به‌دلیل آسیب‌های بسیار از ورزش کردن خود را محروم می‌کند.
برخی بیماری‌ها
بیماری‌هایی مثل نقرس و عفونت‌های مفصلی، نارسایی‌های متابولیک، بیماری‌های مادرزادی و انحراف مفاصل و... خطر بروز آرتروز را افزایش می‌دهد.
آرتروز چگونه درمان می‌شود؟
درمان به ارزیابی و علت درد بازمی‌گردد ولی با این حال اصولی وجود دارد که برای همه بیماران کم و بیش یکسان است:
1- تغییر رفتار زندگی، شغلی، بهداشتی و سلامتی با آموزش، اصلاح وضعیت بدنی حین فعالیت و استراحت، انجام ورزش‌های منظم و متناسب با بدن.
2- فیزیوتراپی و ورزش‌های طبی می‌تواند به کاهش درد و التهاب و تورم مفصلی کمک کند و باعث تقویت و هماهنگی بافت‌های مفصلی و افزایش دامنه حرکتی شود. اجرای حرکات و ورزش‌های طبی نه‌تنها باعث بهبود مفاصل می‌شود بلکه اثرات مثبتی بر عملکرد کل بدن، نشاط و تناسب اندام بیمار دارد. تقویت عضلات یکی از عوامل بسیار مهم در جلوگیری از پیشرفت آرتروز است. در آرتروز هرچه زودتر اقدامات درمانی صورت گیرد درمان نیز سریع‌تر انجام و عوارض بیماری کمتر ماندگار می‌شود. ممکن است درمان نیاز به زمان طولانی داشته باشد بنابراین در برنامه درمانی فیزیوتراپی باید صبور و منظم بود و دوره درمان را کامل کرد.
3- اکثر بیماران با آرتروز، دچار اضافه وزن هستند. یک کاهش وزن ساده می‌تواند فشار وارده بر مفاصل تحمل‌کننده وزن را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
4- وسایل کمکی و استفاده از مسکن‌ها و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و تزریق داخل مفصلی و در نهایت جراحی.
ورزش و درمان آرتروز مفاصل
تحقیقات نشان داده‌اند که ورزش منظم و طبق یک برنامه تعیین‌شده از سوی فیزیوتراپیست لازمه درمان مناسب افراد مبتلا به آرتروز است. مقدار ورزش و نوع آن بستگی به علل خاصی دارد که عبارتند از: نوع مفصل درگیر، میزان التهاب در مفصل و میزان آرتروز و ورزش پایداری مفصل.
ورزش سبب کاهش درد مفصل و خشکی مفاصل و انعطاف پذیری بافت‌های بدن و همچنین سبب افزایش قدرت عضلانی عضلات مؤثر روی مفصل و افزایش تحمل عضلات می‌شود. ورزش با کمک به کاهش وزن، فشار روی مفاصل تحمل‌کننده وزن را کاهش می‌دهد.
چه نوع ورزش‌هایی برای آرتروز مفیدند
ورزش‌های افزایش‌دهنده دامنه حرکات مفصل: این ورزش‌ها موجب بهبود دامنه حرکتی مفاصل می‌شوند.
ورزش‌های هوازی و استقامتی: این ورزش‌ها مثل پیاده‌روی، تند راه رفتن و دوچرخه سواری سبب بهبود کارکرد قلبی – ریوی، کنترل وزن مناسب و بهبود عملکرد کلی فرد بیمار می‌شوند.
ورزش‌های تقویت‌کننده قدرت و توان عضلات: این ورزش‌ها با افزایش قدرت عضلانی سبب حمایت بهتر از مفاصل درگیر در آرتروز می‌شوند و به پایداری مفصل و کاهش علائم کمک می‌کنند.
انواع آرتروز زانو
آرتروز به 2شکل اولیه و ثانویه دیده می‌شود:
آرتروز اولیه: این نوع در افراد مسن و معمولا در دهه ششم زندگی دیده می‌شود. معمولا مشکل قدیمی در مفصل وجود نداشته و آرتروز به شکل تدریجی در مفصل ایجاد شده است.
آرتروز ثانویه: معمولا به‌دنبال واردآمدن ضربات به مفصل و در سنین پایین‌تر دیده می‌شود. واردآمدن ضربه، زمینه را برای تخریب سطوح مفصلی هموار کرده و از طول عمر مفصل می‌کاهد. ضایعاتی مانند پارگی تاندون‌ها، لیگامان‌ها یا منیسک‌ها، شکستگی‌های نزدیک سطوح مفصلی به‌ویژه شکستگی‌های داخل مفصلی باعث آرتروز می‌شوند.
این درد مرموز و فلج کننده
درد: نخستین مشخصه آرتروز بروز درد است. درد ناشی از این بیماری ویژگی‌هایی دارد که در تشخیص کمک‌کننده است. نخستین ویژگی درد ناشی از آرتروز، شروع تدریجی و بی‌سر و صدای آن است. معمولا بیمار سابقه یک درد خفیف را در مفصل مبتلا به آرتروز خود گزارش می‌کند که به مرور زمان افزایش پیدا کرده است. دومین مشخصه درد آرتروز، تشدید با فعالیت روزمره و کم‌شدن درد با استراحت است. البته در مراحل پیشرفته، بیمار در حالت استراحت هم از درد شکایت دارد طوری که درد مانع خواب راحت وی می‌شود.
خشکی صبحگاهی: خشکی صبحگاهی به سفتی مفصل پس از یک دوره بی‌حرکتی اطلاق می‌شود. به‌دلیل کم شدن مایع مفصلی، انجام حرکات در مفصل مبتلا به‌خصوص در ابتدای صبح سخت بوده، چرا که مفصل برای مدتی بدون حرکت مانده است. این حالت به‌خصوص هنگام بیدار شدن از خواب که حرکت بدن به کمترین میزان خود رسیده، احساس می‌شود. با شروع دوباره حرکات روزمره کم کم از میزان این سفتی کاسته می‌شود.
تورم: یکی دیگر از علائم شایع که در مفصل مبتلا به آرتروز دیده می‌شود، تورم است.
تغییر شکل ظاهری مفصل: شکل طبیعی مفصل به‌علت رشد زواید استخوانی نابجا تغییر می‌کند. گاهی مفصل مبتلا به آرتروز نسبت به مفصل سالم سمت مقابل بزرگ‌تر می‌شود. تمامی این عوامل به همراه ورم مفصلی، می‌تواند راستای مفصلی را دستخوش تغییر کرده و زوایای طبیعی مفصلی را به‌هم بریزد. این حالت خود عاملی برای اعمال فشار بیشتر به مفصل و تسریع روند تخریب سطوح مفصلی است.
نحوه شروع ورزش
نخستین گام مشاوره با فیزیوتراپیست درباره نوع، تعداد و دوره ورزش‌درمانی متناسب با شرایط بیمار است. ابتدا بهتر است با حرکات ورزشی ملایم مفصل مورد نظر را گرم کرد. سپس باید با انجام ورزش‌های انعطاف‌پذیر حفظ‌کننده دامنه حرکت مفصل و عضلات اطراف آن‌را افزایش داد. درمرحله بعد باید با استفاده از وزنه‌های سبک یا نوار‌های الاستیک به انجام ورزش‌های تقویت‌کننده قدرت عضلانی پرداخت. پس از ورزش‌های مقاومتی انجام 30دقیقه ورزش‌های هوازی مفید است. هرگاه دچار درد در مفصل یا التهاب و قرمزی شدید ورزش را باید متوقف و درصورت ادامه یافتن علائم باید با پزشک مشورت کرد. همچنین درباره مدت انجام ورزش و تعداد هر یک از ورزش‌ها باید با فیزیوتراپیست مشورت کرد. باید توجه داشت که شرایط هر بیمار برای انجام ورزش‌های درمانی با بیمار دیگر تفاوت دارد و نمی‌توان از نسخه ورزشی یک بیمار برای بیمار دیگر بهره برد.
در همینه زمینه :
