یادداشت
مسکن؛ رؤیایی که محقق می‌شود
حمیدرضا صارمی *
نامگذاری روز هشتم نوامبر در سال 1949به نام روز جهانی شهرسازی، با هدف ارتقای جایگاه برنامه‌ریزی شهری و توسعه پایدار، انجام شد. بیش از 70سال است که این روز در سرتاسر جهان گرامی داشته می‌شود. این جریان، بیانگر جایگاه ویژه شهرسازان و برنامه‌ریزان شهری در مسیر توسعه پایدار و افزایش کیفیت زندگی در شهرهاست؛ بنابراین این روز، فرصت مغتنمی برای گفت‌وگو و تبادل‌نظر میان نخبگان و دغدغه‌مندان این حوزه به شمار می‌رود تا با تبادلات علمی و تجربی خود، زمینه کیفیت‌بخشی هر چه بیشتر زندگی شهری و توسعه پایدار شهرها را فراهم کنند.
اما امروزه، دانش شهرسازی از یک نیاز فراتر رفته و به یک ضرورت تبدیل شده است؛ چراکه جمعیت شهرنشین رو به افزایش است و علم شهرسازی باید بتواند زمینه‌های لازم را برای تأمین محیطی توأم با آسایش، آرامش و رفاه برای شهروندان فراهم سازد. اما باید به این نکته توجه داشت که طی سالیان گذشته، برخی برنامه‌ریزی‌ها و طرح‌های شهری، به افزایش مشکلات شهرها دامن زده‌اند که بسیاری از شهرهای ایران نیز از عواقب طرح‌ها و برنامه‌های نامناسب، در امان نمانده‌اند و به همین دلیل با چالش‌ها و بعضاً بحران‌های متعددی دست به گریبان هستند. از مهم‌ترین این چالش‌ها می‌توان به کیفیت پایین زیست شهری به‌دنبال رشد نامتناسب ابعاد جمعیتی و فیزیکی آنها در طول سالیان گذشته اشاره کرد.
با نگاهی به آمارهای جمعیتی، مشاهده می‌کنیم که شهرهای کشور ما حدود 73درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده‌اند. در این میان، همچنان سالانه 224هزار نفر به استان تهران می‌آیند که از این تعداد، حدود 40هزار نفر در پایتخت ساکن می‌شوند که فراهم کردن شرایط مناسب سکونت برای آنها نیازمند زیرساخت‌ها و امکانات مناسب با توجه ویژه به موضوعات اجتماعی است.
حال با اینکه مسئله مسکن، همیشه یک موضوع چالش‌برانگیز بوده، اما طی سال‌های اخیر به یک بحران فراگیر تبدیل شده است. از دلایل مهم به‌وجود آمدن این بحران، عدم‌همخوانی تولید و تقاضا در این عرصه است؛ یعنی طی سال‌های اخیر، به‌دلیل اعمال برخی سیاست‌های محدودکننده، با کاهش ساخت‌وساز روبه‌رو بوده‌ایم. به‌عبارتی تهران دارای یک عقب‌ماندگی ۱۰ ساله در تولید مسکن است؛ تا جایی که تولید سالانه مسکن از حدود ۲۰۰هزار واحد به 40هزار واحد رسیده؛ درحالی‌که شهر تهران، به تولید سالانه حدود ۱۵۰هزار واحد مسکونی نیاز دارد و با کمبود یک‌میلیون واحد مسکونی و در پی آن، افزایش سرسام آور قیمت مسکن، چه در حوزه تملک و چه اجاره مواجه شده است؛ به‌گونه‌ای که متوسط قیمت مسکن از متری ۲میلیون و ۱۰۰هزار تومان در سال ۹۰ به متری 43میلیون تومان در سال ۱۴۰1رسیده و اکنون 80درصد جمعیت ساکن در پایتخت در فقر مسکن به‌سرمی‌برند. باید توجه داشت که این موضوع، به معضل حاشیه‌نشینی نیز دامن زده و می‌زند.
شهرداری چه کار می‌کند؟ شهرداری تهران در دوره ششم، عزم خود را بر حل یکی از مهم‌ترین مشکلات امروز شهروندان علی‌الخصوص اقشار متوسط و کم‌درآمد یعنی تسهیل خانه‌دار شدن و کنترل قیمت‌های مسکن گذاشت. این برنامه مهم بر مبنای تبصره ۲۱ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها که سال‌ها به فراموشی سپرده شده بود، با تشکیل قرارگاه جهادی مسکن ریل‌گذاری شد و پس از بررسی‌های متعدد کارشناسی و سنجش ظرفیت‌های موجود در شهر، احداث سالانه 180هزار واحد مسکونی در شهر تهران در دستور کار، قرار گرفت.
نکته‌ای که لازم است در اینجا، بر آن تأکید کنیم این است که باوجود برخی اظهارنظرات مبنی بر اینکه تهران دیگر ظرفیت ساخت‌وساز ندارد، باید گفت که شهر تهران هنوز هم دارای ظرفیت‌های بسیاری است و شاید این ظرفیت‌ها، تهدیدهایی است که می‌توان آنها را به فرصت تبدیل کرد. بخشی از این ظرفیت مربوط به بافت‌های ناپایدار و فرسوده می‌شود که با اجرای برنامه مسکن اجتماعی، هم نوسازی این بافت‌ها، تسریع شده و هم بخشی از کمبود مسکن جبران خواهد شد. یکی دیگر از استعدادهای شهر، اراضی فریز شده به‌حساب می‌آیند که بخشی از این اراضی به نفع تأمین مسکن برای شهروندان آزادسازی خواهند شد. از این نکته هم غافل نشویم که این اقدامات، کاهش فاصله شمال و جنوب را نیز به‌دنبال خواهد داشت. مسئله قابل توجه دیگر در اجرای پروژه‌های مسکن، تحقق این مهم با همکاری شهرداری، مردم و در تفاهم با نهادهای دولتی، عمومی، خصوصی، نیمه خصوصی و ... است؛ یعنی شهرداری تهران در بخشی از این پروژه‌ها که حدود 80هزار واحد است، دخالت مستقیم خواهد داشت و درخصوص 120هزار واحد دیگر، از ظرفیت بخش خصوصی و برخی نهادها استفاده می‌کند.
شهرداری با بهره از یک برنامه استراتژیک، در 3مدل، پروژه‌های تعریف شده را پیش خواهد برد: 1؛ اعطای زمین و پروانه از سوی شهرداری و ساخت‌وساز توسط شریک. 2؛ تقبل تأمین زمین و احداث مسکن توسط شریک و صدور پروانه از سوی شهرداری. 3؛ تقبل زمین، ساخت‌وساز و پیگیری صدور پروانه توسط شریک و انجام توافقات و رفع موانع از سوی شهرداری.
هدفگذاری ما بر افزایش تولید مسکن و تحقق تولید سالانه 180هزار واحد مسکونی در شهر تهران است که اکنون تقاضای مؤثر برای آن نیز وجود دارد. تاکنون نیز تفاهمنامه‌هایی را با بخش خصوصی، سازمان‌ها و نهادهای مختلف اجرایی داشته‌ایم و تعداد 130پروژه در مناطق مختلف ازجمله مناطق21، ۱۸، ۹، 4و22نهایی شده و در حال اجرا هستند.
نهایتاً روز جهانی شهرسازی، بهانه‌ای شد تا گوشه‌ای از تلاش‌های مدیریت شهری در راستای هدفی مهم که می‌تواند رؤیای بخشی از اقشار جامعه یعنی خانه‌دار شدن را تحقق بخشد، برای شهروندان عزیز تشریح کنیم. اکنون این تلاش‌ها در حال به ثمر نشستن است و ما توانستیم در 6ماهه نخست سال‌جاری از رکود مسکن به لحاظ متراژ خارج شویم و امیدواریم تا پایان این دوره مدیریت شهری شاهد رفع مشکل مسکن در پایتخت کشور باشیم. تجربه نشان داده است که اگر بتوان روندی را در حوزه شهرسازی تهران، پایه‌گذاری کرد، در سایر شهرهای کشور نیز ساری و جاری خواهد شد.
*معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران
