خروج آرام آب‌ از مرز «درگز»

خـــراســان رضــوی با ۱۱میلیون‌و۶۴۰هزار وسعت در شمال شرقی ایران، مانند اغلب استان‌ها با کمبود منابع آبی مواجه است به‌طوری‌که با وجود استعداد کشاورزی در 3.5میلیون هکتار از عرصه‌ها، عملا فقط در یک‌میلیون هکتار آن کشاورزی صورت می‌گیرد؛ یعنی 9درصد از کل مساحت استان.
به‌گزارش همشهری، از سوی دیگر اوضاع منابع آب زیرزمینی خراسان رضوی تعریفی ندارد و از ۳۷دشت آبی در این استان، ۳۴دشت در وضعیت ممنوعه هستند و آب منطقه‌ای، کسری مخازن آب را ۸۰۰میلیون مترمکعب آب در سال اعلام می‌کند.
در این شرایط و درحالی‌که موضوع خروج رواناب از مرزهای این استان به سمت ترکمنستان و افغانستان از گذشته به یک چالش تبدیل شده بود به‌گفته فرماندار درگز، 19میلیون مترمکعب رواناب برابر 2.3درصد از کسری مخازن استان فقط از این شهرستان مرزی به سمت ترکمنستان خارج می‌شود.

انتقاد از مدیریت رواناب‌ها
درحالی‌که فقط 20درصد سدهای خراسان‌رضوی آب دارند، از درگز خبر می‌رسد که طی 6ماه نخست امسال، 19میلیون مترمکعب آب از این شهرستان مرزی به سمت ترکمنستان خارج شده است. فرماندار درگز در شمال خراسان رضوی با بیان اینکه این میزان آب در کشور ترکمنستان به شکل ۲دریاچه مصنوعی ذخیره‌سازی شده است، می‌گوید: این میزان آب که به همراه خاک در قالب رواناب‌ها وارد ترکمنستان شده از این سوی مرز قابل رویت است و برآوردها حکایت از ذخیره‌سازی‌ ۱۹میلیون مترمکعب آب معادل مخزن سد درونگر این شهرستان دارد.
محمد کرمی می‌افزاید: متأسفانه طی این سال‌ها به‌دلیل اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری و منابع طبیعی مانند احداث بندهای سیمانی و آب بند در مهار آب‌های سطحی، سیلاب‌ها و رواناب‌ها ناکام بوده‌ایم و این مقدار حجم آب را فقط طی 6ماه از دست داده‌ایم.

کاهش بارندگی
در کنار مدیریت نشدن رواناب‌ها، میانگین بارندگی در خراسان رضوی نیز از ابتدای سال زراعی جاری (ابتدای مهر) تا‌کنون، 2.7میلی‌متر بوده که این میزان نسبت به دوره آماری، حدود ۴۲درصد کاهش یافته است. این خبر را علی اصغر دهقان‌پور، سرپرست اداره هواشناسی خراسان رضوی اعلام می‌کند و می‌گوید: میانگین دوره آماری ایستگاه‌های بارندگی خراسان رضوی 5.5میلی‌متر است. البته میزان بارندگی در سال زراعی جاری نسبت به‌مدت مشابه سال قبل‌تر با 0.9میلی‌متر افزایش به 2.7 رسیده است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی نیز پیش از این میزان بارندگی این استان طی سال زراعی گذشته (1401-1400) را حدود 146.9میلی‌متر اعلام کرده بود که این میزان در مدت مشابه بلندمدت در استان 186.5میلی‌متر بود یعنی 21درصد کاهش. به‌گفته علیرضا طاهری، آب موجود در سدهای استان ۳۱۳میلیون مترمکعب است که این میزان در مدت مشابه پارسال ۴۳۴میلیون مترمکعب بوده است.

 سد ابیورد، آماده ذخیره سیلاب
نه تنها خراسان رضوی که شهرستان درگز نیز طی همه سال‌های گذشته با چالش کمبود آب به‌ویژه در بخش کشاورزی مواجه بوده است. هرچند مدیر آب منطقه‌ای این شهرستان عدد اعلام شده درباره خروج رواناب از مرز از سوی فرماندار را تا برآورد نهایی دفتر مطالعات این مرکز تأیید نمی‌کند، اما به همشهری توضیح می‌دهد که میانگین سیلاب‌ها و رواناب‌های خارج شده از مرز 40میلیون مترمکعب است. البته این عدد مربوط به زمان بارش نرمال براساس میانگین بلندمدت‌است و ممکن است در یک سال خروجی 5میلیون مترمکعب باشد یا بیشتر. ابوالفضل بزرگی با تأکید بر اینکه دفتر مطالعات آب منطقه‌ای درگز در حال برآورد و تحلیل عدد اعلام شده از سوی فرماندار است، می‌گوید: موضوع خروج رواناب‌ها از مرز جدید نیست و سد ابیورد نیز برای مدیریت همین موضوع ساخته شده است. به‌گفته وی، سد ۴۳میلیون مترمکعبی ابیورد با رعایت سرمایه‌گذاری 2150میلیارد ریال، از نوع خاکی با هسته رسی و با ارتفاع ۶۲متر از پی و بستر رودخانه و طول تاج ۱۷۵متر در جنوب شرقی شهرستان درگز ساخته شده است و ظرفیت ذخیره‌سازی‌ آن ۳۱میلیون مترمکعب از رواناب رودخانه است.
بزرگی، تامین آب آشامیدنی و بهداشتی شهر درگز و روستاهای این محدوده، مدیریت سیلاب‌ها، تامین آب مورد نیاز صنایع فعال در منطقه و همچنین گلخانه‌ها را از اهداف ساخت سد ابیورد عنوان کرده است. مدیر آب منطقه‌ای درگز با بیان اینکه 3سال از ساخت این سد می‌گذرد، تصریح می‌کند: این سد از ابتدای امسال آماده آبگیری است و هم‌اکنون نیز حدود 2میلیون مترمکعب سیلاب در آن ذخیره شده است.

کمک ابیورد به تنش آبی
هرچند فرماندار درگز درباره سد ابیورد به تبخیر و فرونشست روزانه آب در سازه آن اشاره می‌کند، اما از صحبت‌های مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی مشخص می‌شود که ابیورد با همین شرایط قرار است علاوه بر مدیریت سیلاب و رواناب، به تامین آب آشامیدنی استان نیز کمک کند.
سیدابراهیم علوی با بیان اینکه ۳۲شهر خراسان‌رضوی با کمبود آب مواجه هستند، می‌گوید: ۹۰پروژه تأمین آب آشامیدنی پایدار ۵۲شهر این استان تا سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد که برخی از آنها شامل انتقال آب از سد تبارک به شهر قوچان، سد دوستی به شهر سرخس و سد ابیورد به شهر درگز، آبرسانی از سد بار به شهرهای فیروزه و نیشابور، مطالعه تامین آب بلندمدت تربت حیدریه و تعیین تکلیف طرح مطالعات بلندمدت تامین آب شرب گناباد است.

موضوع کنترل آب‌های مرزی از 10سال پیش مورد بحث بوده است که به همین منظور سدی در شهر درگز ساخته شد، اما این سد هم آنطور که مسئولان و کارشناسان استان تأکید می‌کنند به‌دلیل برخی مشکلات و محدودیت‌ها توانایی کنترل همه آب‌های خروجی به سمت ترکمنستان را ندارد. این در حالی است که بسیاری از آب‌های مرزی ما به‌ویژه در این خطه پروتکل ندارند و می‌توانند با مدیریت به رفع تنش آبی در حوزه آشامیدنی و کشاورزی
 کمک کنند.