مشارکت مردم در طرح جنگل‌داری اجتماعی
پس از اجرای برنامه‌های بی‌نتیجه مدیریت جنگلهای کشور حالا سخن از طرحی به میان آمده که بهره‌برداری از منابع بکر جنگلی را ممکن می‌کند
به‌زودی قرار است طرح مدیریت پایدار در 12میلیون هکتار از جنگلهای کشور اجرایی شود که نگاه اقتصادی به این عرصه‌های طبیعی کشور دارد. آیا این طرح ادامه همان طرح تنفس جنگل است؟ آیا قرار است طرح مدیریت پایدار جنگل‌ها در قالبی نو عرضه شود یا از اساس، سخن از طرحی جدید به میان آمده است؟
طرح تنفس جنگلهای کشور در فاصله سال‌های 96 تا پایان سال99 اجرایی شد و قرار بود از ابتدای سال1400 طرح جدیدی با عنوان طرح مدیریت پایدار جنگل‌ها به اجرا برسد. اما کم‌کاری نهادهای تصمیم‌گیر دولت گذشته و تغییرات سیاسی موجب شد اجرای این طرح نه در طول سال1400 و نه حتی در سال‌جاری اجرایی شود. حالا سخن از طرح جدیدی به اسم «جنگل‌داری اجتماعی» به میان آمده؛ طرحی که قرار است بی‌توجه به نگاه حفاظتی و حمایتی صرف، افق‌های اقتصادی پیش روی بهره‌برداران از جنگل قرار دهد!
جزئیات طرح
نقی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور در گفت‌وگو با همشهری درخصوص طرح جنگل‌داری اجتماعی می‌گوید: در طرح جنگل‌داری اجتماعی یا social forestry مدیریت جنگل با مشارکت واقعی مردم منطقه و جنگل‌نشینان صورت می‌گیرد؛ به‌طوری که منافع مردم محلی با حفظ و احیای جنگل‌ها تامین شود. این مدل در جنگل‌هایی که ارتباط مردم با جنگل زیاد بوده و معیشت‌شان با جنگل گره خورده است به‌عنوان یکی از بهترین مدل‌ها در دنیا شناخته می‌شود.
به‌گفته این مقام مسئول، در مدل جنگل‌داری اجتماعی، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور برنامه احیا و مدیریت جنگل را مشخص و اعتبار لازم را هم پیش‌بینی می‌کند و بر کار مجریان این طرح که مردم محلی هستند، نظارت دارد. مجریان طرح هم می‌توانند در قالب تعاونی‌های روستایی یا حتی به‌صورت فردی و خانوادگی در اجرای طرح ورود داشته باشند و از منافع اقتصادی آن برخوردار شوند.
نقی شعبانیان می‌گوید: افراد یا تعاونی‌های روستایی می‌توانند در طرح جنگل‌داری اجتماعی با سازمان منابع طبیعی قرارداد ببندند و با استقرار نهال‌ها و حفاظت و احیای جنگل‌ها به ازای هر نهال پول دریافت کنند یا از مزایای جنگلی همچون استفاده از بذرهای جنگلی یا محصولات جنگلی بهره‌مند شوند؛ حتی می‌توان درصورت مثبت ارزیابی کردن فعالیت آنها در حفظ و احیای جنگل‌ها، جنگل‌نشینان را از مزایای افزایش دام در جنگل برخوردار کرد.
معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به جزئیات طرح جنگل‌داری اجتماعی گفت: مدل حفظ و احیای جنگل‌ها در این طرح در هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است و ممکن است شیوه‌ای که در جنگلهای زاگرسی برای مدیریت طرح درنظر گرفته می‌شود، با جنگلهای ایرانی و تورانی و حتی هیرکانی متفاوت باشد.
شعبانیان تأکید کرد: اصل مطلب در طرح جنگل‌داری اجتماعی آن است که حفظ و احیای جنگل با منافع و معیشت مردم محلی گره خورده است؛ یعنی اگر جنگل خوب حفظ شود، منافع مردم در قبال حفظ جنگل تأمین می‌شود و اگر جنگل به‌خوبی حفظ و احیا نشده باشد، منافع جنگل‌نشینان هم به خطر می‌افتد.
تامین منافع جنگل نشین ها
به‌گفته این مقام مسئول در سازمان منابع طبیعی، این سازمان سالانه هزینه‌های زیادی برای حفظ و احیای جنگل‌ها متقبل شده است؛ مثلا طرح جنگل‌کاری را اجرا کرده که هزینه زیادی داشته است؛ یا در منطقه زاگرس طرح تعریف می‌کند و پیمانکار می‌گیرد و به او پول می‌دهد یا مردم را به‌عنوان کارگر به‌کار می‌گیرد و طرح جنگل‌کاری را به آنها می‌سپارد و در قبال اجرای طرح به آنها حقوق و دستمزد می‌دهد. اما در جنگل‌داری اجتماعی به ازای استقرار مثلا هر 100یا 200اصله نهال و حفظ درختان به مردم امتیازات ویژه در بهره‌برداری از محصولات جنگلی و منافع زندگی در جنگل تخصیص می‌یابد و دیگر اینگونه نیست که به مردم گفته شود: «کارگری کنید تا پولتان را بدهیم»؛ بنابراین وقتی یک تعاونی یا خانواده محلی وارد طرح جنگل‌داری اجتماعی شود و اقدام به استقرار و حفاظت از نهال‌ها کند به ازای هر نهال می‌توان مبلغی به مجری پرداخت کرد که این مبلغ در اروپا یک یورو برای هر نهال است. غیر از پرداخت‌های نقدی می‌توان امتیاز بهره‌برداری از امکانات جنگلی نظیر افزایش تعداد دام درصورت عملکرد خوب در حفظ جنگل را به جنگل‌نشینان ارائه کرد. اگر هم عملکرد بد در حفظ جنگل وجود داشت، امتیاز منفی به جنگل‌نشینان و مجریان طرح داده می‌شود؛ مثلا آنها ملزم به کاهش تعداد دام در جنگل می‌شوند.
شعبانیان تأکید کرد: طبیعی است که اگر منافع مردم در قبال حفظ درختان جنگلی و احیای جنگل‌ها تامین شود، آنها تلاش می‌کنند با مراقبت از سطح نهالکاری شده جنگلی خود از امتیازات بیشتری بهره‌مند شوند. کارشناسان سازمان منابع طبیعی نیز می‌توانند ماهانه یا حتی سالانه با بررسی فعالیت مجریان در زادآوری جنگل یا کیفیت حفاظت از جنگل‌ها امتیازات مثبت و منفی را برای جنگل‌نشینان لحاظ کنند.
او با اشاره به ضرورت اجرای طرح پایلوت جنگل‌داری اجتماعی در نقاط مشخص شده برای ترغیب و تشویق جنگل‌نشینان در حفاظت از جنگل‌ها تأکید کرد: در منطقه زاگرس که مردم ارتباط تنگاتنگ و قوی با جنگل دارند، معتقدیم این مدل برای حفظ و احیای رویشگاه‌های زاگرسی جواب می‌دهد؛ حتی در این مدل می‌توان همچون برخی کشورهای موفق در اجرای مدل جنگل‌داری اجتماعی نیاز به قرقبان و نگهبان جنگل را حذف کرد؛ چون مردم می‌دانند اگر درختی قطع شود خودشان متضرر می‌شوند.
معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی در پایان گفت‌وگوی خود با همشهری اعلام کرد: کار آغاز شده است و طرح جنگل‌داری اجتماعی در حال نوشتن است. امیدواریم از نیمه دوم سال 1402پایلوت جنگل‌داری اجتماعی در کشور اجرا شود. البته در اجرای این طرح به هیچ‌وجه شتاب نداریم؛ چون با حساسیت عرصه‌های جنگلی و اکوسیستم شکسته جنگل‌ها که منجر به از دست دادن تعادل اکولوژیکی آنها شده است، هرگونه خطا می‌تواند فاجعه‌بار باشد؛ بنابراین باید بسیار حساب شده و با احتیاط این طرح را ابتدا به‌صورت پایلوت اجرایی کرد تا اعتماد جنگل‌نشینان هم جلب شود.
