گنجینه‌ای از خاطرات و اطلاعات
نیلوفر ذوالفقاری
یک روز کلید خانه را روی در جا می‌گذارد، روز دیگر نام همکارش را به یاد نمی‌آورد، پرداخت قبض‌ها را فراموش می‌کند، از یاد می‌برد که قرار بوده به یکی از دوستانش تلفن کند و برای پیداکردن هر وسیله‌ای باید حرص بخورد چون یادش نیست آن را کجا گذاشته! اینها می‌تواند نشانه‌های ابتدایی و آشنای یک حافظه ضعیف باشد. اما کارکرد حافظه در زندگی ما جز به یادآوردن موضوعات معمولی است. استفاده از تجربه‌های گذشته، به یادآوردن خاطرات و توانایی یادگیری مهارت‌های تازه، در گروی داشتن حافظه‌ای است که بتواند به خوبی به اطلاعات ثبت‌شده در ذهن دسترسی داشته باشد. راه‌هایی برای تقویت حافظه وجود دارد که محمدرضا دژکام، روانشناس و روان‌درمانگر بعد از تعریف مفهوم حافظه، درباره آنها توضیح می‌دهد.
مخزن اطلاعات و خاطرات
اگر بخواهیم یک تعریف ساده و قابل‌فهم از حافظه داشته باشیم، باید بگوییم حافظه درست مثل مخزنی است که اطلاعات و خاطرات در آن نگهداری می‌شوند. روانشناسان هم توانایی مغز را برای ذخیره اطلاعات و بازیابی آنها، حافظه نامگذاری می‌کنند. با استفاده از این توانایی است که ما می‌توانیم از تجربه‌های قبلی زندگی خود استفاده کنیم و مهارت‌های تازه یاد بگیریم. شاید در تعریف حافظه به‌نظر برسد که این یک توانایی و قدرت ساده است اما آسیب‌دیدن آن می‌تواند پیامدهای بسیار جدی در زندگی ما داشته باشد. ایجاد اختلال در روند زندگی روزمره و کارهای معمول، ساده‌ترین پیامد از بین‌رفتن یا درست کار‌نکردن حافظه است اما آسیب‌دیدن حافظه می‌تواند به مشکلات بسیار بزرگ‌تری هم منجر شود. آلزایمر به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دنیا، جدی‌ترین شکل از بین‌رفتن حافظه است که در حالت شدیدتر، حتی به زوال عقل هم منتهی می‌شود. بنابراین حافظه و تقویت آن اهمیت غیرقابل‌انکاری در سلامت روان ما دارد.
تقویت حافظه با افزایش تمرکز
برای اینکه موضوع یا مطلبی را به‌خاطر بیاورید، اطلاعات باید از حافظه کوتاه‌مدت شما وارد حافظه بلندمدت شده باشد. این انتقال با داشتن دقت، توجه و تمرکز ممکن می‌شود. بنابراین داشتن تمرکز و توجه یکی از الزامات بهبود وضعیت حافظه است. هرچه محیط اطراف شما آرام‌تر و ساکت‌تر باشد و عوامل پرت‌کننده حواس مثل صدای بلند تلویزیون و موسیقی از شما دورتر باشند، تمرکزتان روی موضوعات مختلف بیشتر می‌شود و طبیعتاً آنها را دقیق‌تر به‌خاطر خواهید سپرد. این کار را با ایجاد تغییرات محدود و کوچک‌تر شروع کنید، مثلاً ابتدا فضای مطالعه خود را از عواملی که تمرکز را به هم می‌زنند خالی کنید. خواهید دید که خیلی زود متوجه می‌شوید حافظه‌تان موضوعات موردمطالعه در این شرایط را بهتر از قبل ثبت کرده است.
آهسته و پیوسته پیش بروید
واقعیت این است که باید جنبه‌های علمی تقویت حافظه را بدانیم و بپذیریم تا تأثیر عملکردمان روی وضعیت حافظه برایمان روشن شود. ساختار مغز ما به شکلی است که برای ثبت اطلاعات در حافظه بلندمدت، به زمان نیاز دارد. اینجاست که ورود تدریجی اطلاعات به ذهن اهمیت پیدا می‌کند. اگر ذهنتان را ناگهان با هجوم حجم زیادی از اطلاعات مواجه کنید، احتمال اینکه بخش‌های زیادی از این اطلاعات در حافظه شما ثبت نشوند بیشتر می‌شود. سعی کنید ذهنتان را به‌طور پیوسته با اطلاعات تازه مواجه کنید اما این کار را به آهستگی انجام دهید. مثال قابل لمس برای این موضوع، دانش‌آموزانی هستند که درس‌هایشان را به مرور می‌خوانند بنابراین آنها را بهتر به‌خاطر می‌آورند، اما دانش‌آموزانی که درس‌ها را روی هم تلنبار می‌کنند و در مدت کوتاهی با حجم زیاد داده روبه‌رو می‌شوند، در به یادآوری آنچه خوانده‌اند مشکل خواهند داشت. از آنجا که تقویت حافظه با انجام تمرین‌های مستمر ممکن می‌شود، به‌کار گرفتن مهارت‌هایی که ذهن شما را به چالش می‌کشد راهکار مفیدی برای بهبود وضعیت حافظه است. برای تقویت حافظه سراغ بازی‌های فکری بروید. حل‌کردن جدول کلمات یا سودوکو هم راه مناسبی برای تمرین ذهن و تقویت حافظه است. تکنیک‌هایی هم برای تقویت حافظه و به‌خاطر‌سپردن موضوعات وجود دارد. دانش‌آموزان و کنکوری‌ها بهتر از همه با این تکنیک‌ها آشنایی دارند. آنها اطلاعات مختلف را با ساختن شعر و ترانه، آهنگ گذاشتن روی جملات یا ساختن داستان و لطیفه از داده‌ها به ذهن می‌سپارند. این کار خلاقیت شما را می‌طلبد و خودتان بهتر می‌توانید راه میانبر به‌خاطر سپردن موضوعات را پیدا کنید.
تصویر بسازید
محققان برای تقویت حافظه کودکان، بازی‌هایی را پیشنهاد می‌کنند که کودک باید در آنها تصاویری را به‌خاطر بسپارد. این روش در بزرگسالی هم کارآمد است و می‌توانید از آن برای تقویت حافظه خود استفاده کنید. سپردن تصاویر به حافظه برای بیشتر افراد راحت‌تر از بقیه اطلاعات است. اگر فکر می‌کنید موضوعی برایتان مهم است و می‌خواهید آن را در حافظه‌تان ثبت کنید، برایش تصویر ذهنی بسازید. این کار یک خوبی دیگر هم دارد و آن هم تمرین بهتر دیدن و با دقت تماشاکردن است. ماندگاری تصاویر در ذهن آنقدر ثابت‌شده است که به دانش‌آموزان و دانشجویان توصیه می‌شود مطالب مهم را موقع مطالعه هایلایت کنند، از خودکارهای رنگی استفاده کنند یا برای موضوعات مختلف، شکل و جدول بکشند تا آنها را بهتر به‌خاطر بسپارند و راحت‌تر به یاد بیاورند.
صداها را ثبت کنید
همانطور که تصاویر، نقش مهمی در به یادآوردن اطلاعات دارند و استفاده از آنها به تقویت حافظه کمک می‌کند، صداها هم جایگاه خاصی در حافظه ما دارند. آنطور که تحقیقات نشان داده، اگر موضوعی را با صدای بلند برای خودتان بخوانید، احتمال اینکه آن مطلب برای مدت‌های طولانی در ذهنتان ثبت شود افزایش پیدا می‌کند. با این کار سیستم شنوایی شما هم درگیر می‌شود و این موضوع تأثیر قابل‌توجهی در تقویت حافظه دارد. یک راه به‌خاطر سپردن اطلاعات، تعریف‌کردن آنها با صدای بلند برای دیگران است. با همین منطق، حافظه ما معمولاً مطالبی را که در کتاب‌های صوتی یا پادکست‌ها شنیده‌ایم بهتر به‌خاطر می‌آورد چون صداها مثل خط پررنگی در صفحه حافظه ثبت می‌شوند.
