چهل‌‌تنان تهران

سودابه رنجبر|خبرنگار:

بقعه «چهل‌تن» دولاب در میدان شهید سعیدی، انتهای خیابان شهید آل‌آقا قرار دارد. این بقعه به این دلیل که در مرکز شهر قرارگرفته است زائران زیادی دارد. بنای بقعه چهل‌تن ساده خشتی و چهارگوش است. به‌طوری که طول هر ضلع داخلی بقعه بیشتر از 3‌متر است. بنا به نظر کارشناسان میراث فرهنگی اصل بنای این بقعه قدیمی‌تر از عهد صفویه است. اما طاق بقعه در زمان قاجار تعمیر شده. در همان دوران قاجار ایوانی با پوشش ضربی نیز به آن افزوده شده است. تنها نام چهل‌تن روی بقعه نوشته شده و هیچ‌ نوشته‌ای وجود ندارد که معرف صاحب این مرقد باشد. بقعه چهل‌تن قبل از انقلاب، گورستان قدیمی محله دولاب هم بود و در شمال بقعه نیز مقبره‌ای 50 متری متعلق به علمای محله وجود داشت که در سال 1353 تخریب شد. 
    
اماکن دینی زیادی در کشور داریم که عدد «چهل» را در خود دارند؛ مانند چهل‌تن در رشت، چهل‌محراب در یزد و چهل‌انگشت در ابیانه، تکیه چهل‌تنان در شیراز و آرامگاه‌های چهل‌شهید در مازندران و چهل‌صحابه در شهرستان بوکان، امامزاده چهل‌تن(ع) در روستای دَرجَزین در سمنان و... در برخی از این اماکن مشخص است چه کسانی در آن دفن هستند و اغلب نسبتشان به ائمه اطهار(ع) می‌رسد. اما برخی دیگر به درستی مشخص نیست مدفن چه کسانی‌ است و عامه مردم بر این باورند که چهل تن از آدم‌هایی که در زمره خوبان و افراد برگزیده بودند در این مکان‌ها از نظر غیب شده‌اند. مانند بقعه چهل‌تن در شمال شرقی محله دولاب که بنابر باورعامه چهل دختر نابالغ از ظلم دشمنان به این محل پناه آورده و در آنجا ناپدید شده‌اند. 

«تقی هاشمی‌دولابی» متولی سابق بقعه چهل‌تن که همه اجدادش در قبرستان سابق دولاب به خاک سپرده شده‌اند می‌گوید: «چندین روایت از بقعه چهل‌تن دهان‌‌به‌دهان می‌چرخد اما آن چیزی که قدیمی‌های دولاب بر آن اتفاق‌نظر دارند این است که دوستداران امام رضا(ع) برای رسیدن به خراسان باید از جاده خاوران می‌گذشتند و به همین دلیل کاروانیان از محدوده دولاب و ری عبور کردند. اما در این محدوده یاران امام رضا(ع) با مأموران خلیفه عباسی درگیر شدند که نتیجه این درگیری شهادت 40 نفر از خویشاوندان و نزدیکان امام رضا(ع) در محله دولاب بود.» 


چهل‌تن از خانواده امام رضا(ع) 

در کتاب «بحرالانساب» روایت این چهل‌تن این‌گونه نقل شده است: «در زمان مأمون، حسن صباغ قزوینی و سیاهپوش سمنانی از عوامل مأمون در شهریار قلعه‌ای داشتند که سپاهیانشان در آن مستقر بودند؛ پس از حرکت امامزادگان به ایران، سیاهپوش سمنانی نامه‌ای به مأمون می‌نویسد و در آن نامه به مأمون گزارش می‌دهد که 12 هزار و 673 نفر از فرزندان ابوترابیان در آن زمان راهی ایران و رهسپار خراسان و مرو هستند.

اگر این افراد پایشان به آنجا برسد چیزی از حکومت تو باقی نخواهد ماند؛ به این صورت بود که مأمون در همان شب امام‌رضا(ع) را با زهر مسموم می‌کند و به شهادت می‌رساند و نامه‌ای هم برای سیاهپوش سمنانی می‌فرستد که تمام نوادگان و فرزندان ابوترابیان را که به ایران وارد شده‌اند قلع و قمع کنید و به این صورت بود که این امامزادگان به اقصی نقاط ایران پراکنده شدند.» در ادامه سرگذشت امامزاده چهل‌تن(ع) در کتاب بحرالانساب آمده است که سیاهپوش سمنانی 40 امامزاده را به‌صورت یک جا به شهادت می‌رساند و سرهای این امامزادگان را از تن جدا می‌کند.

در مسیرشان به مرو به دشت ورامین می‌رسند و به منزل پیرزنی می‌روند که این پیرزن از نسل ابوذر غفاری بوده؛ این پیرزن ابتدا تصور می‌کند که سیاهپوش سمنانی و نیروهایش در مسیر خود برای سرکشی آمده‌اند اما شب هنگام از نیت آنها باخبر می‌شود. به همین دلیل فرزندان، نوادگان و جوانان دشت ورامین را باخبر می‌کند و آنها که تعدادشان به 100 نفر می‌رسید با نیروهای سیاهپوش سمنانی وارد جنگ می‌شوند که این جنگ چند روزی طول می‌کشد. امامزاده عون بن سپهسالار نیز که از فرزندان امام موسی کاظم(ع) بود به نیروهای ورامینی ملحق می‌شود و سرانجام آنها موفق می‌شوند سیاهپوش سمنانی را به هلاکت برسانند و سرهای مطهر این 40 امامزاده را پس بگیرند.