شاعر ریاضی‌دان

در شهر کویری نایین، خاندانی قدیمی هست با نام مصاحب. قدیمی‌ترین عضو این خانواده، شاعری است با نام ملامصاحب که در زمان شاه‌عباس صفوی زندگی می‌کرد و این شعر را سروده: «بهشت آنجاست که آزاری نباشد/ کسی را با کسی کاری نباشد». این خانواده چهره‌های ادبی زیادی داشته، اما کسی که نام این خانواده را به شهرت رساند، یک چهره علمی بود.
غلامحسین مصاحب، از همان کودکی نابغه بود. هر سال تحصیلی، 2کلاس را می‌خواند و در 16سالگی (1305) دیپلم گرفت. 20ساله بود که نخستین مجله ریاضی تخصصی را در ایران به راه‌انداخت. بعد هم روزنامه‌ای تاسیس کرد با نام «برق» که به‌خاطر مقالات تندش، چندین‌بار توقیف شد. (از جمله بی‌پروایی‌های مصاحب در روزنامه‌نگاری انتشار شماره فوق‌العاده «برق» درباره «سرنوشت اموال رضاخان» در مرداد1323بود). با تعطیلی برق، مصاحب به انگلیس رفت و آنجا در کمبریج درس ریاضی خواند. سال1327درجه دکتری ریاضی گرفت و علی‌رغم داشتن دعوت از سوی انجمن سلطنتی علوم انگلستان، به ایران برگشت.  دکتر مصاحب در سال1340در دانشسرای عالی تدریس کرد و سال1345مؤسسه ریاضیات را به‌دلیل کمبود استاد ریاضی در کشور، تأسیس کرد.
دکتر مصاحب علاوه بر ریاضی در بسیاری از علوم دیگر استاد بود تا حدی که آیت‌الله بروجردی به او درجه اجتهاد داده بود. او کارهای نو زیادی کرده است. «ریاضی جدید» را او وارد ایران کرد. شخصیت علمی خیام را او شناساند. جریان تدوین معادل‌های مناسب برای لغات علمی بیگانه را او به راه انداخت. استفاده از دایره توخالی به‌عنوان عدد صفر و نیز حروف کج (ایتالیک) را او باب کرد. اما مهم‌ترین کار دکتر مصاحب مدیریت «دائره‌المعارف فارسی» بود که نخستین دائره‌المعارف فارسی در عصر جدید به‌حساب می‌آید و آغازگر سنت تالیف کتب مرجع در ایران بوده است. وقتی در سال1358دکتر مصاحب فوت کرد، تعدادی شعر هم از او به جا مانده بود: «شد مشتبه ز کعبه به میخانه راه ما/‌ای خوش‌تر از هزار یقین اشتباه ما».