هر کودک کار و خیابان ،یک کد یونیک

فاطمه عسگری‌نیا-روزنامه‌نگار

کد یونیک! کدی که قرار است از طریق اسکن عنبیه چشم کودکان کار و خیابان آنها را شناسایی کند و به غائله فقر بانک اطلاعاتی جوامع شهری از تعداد کودکان کار و خیابان پایان دهد. همان چشم‌هایی که پشت هر چراغ قرمز چهارراه، داخل واگن‌های شلوغ مترو، پیاده‌راه‌های پرتردد و خیابان‌های پرترافیک هر روز نگاه‌شان به‌دست مردم است برای گذران زندگی. اسکن این چشم‌های پر از غصه حالا وسیله‌ای شده برای شناسایی هویت‌هایی که تا‌کنون زیر سایه فقر ناشناخته مانده‌اند.
طرح اسکن عنبیه، یکی از همان طرح‌های پنج‌گانه ساماندهی کودکان خیابان است که تحت عنوان توانمندسازی خانواده کودکان، جمع‌آوری مشخصات بیومتریک کودکان، اجرای طرح دوستدار کودک، بهره‌گیری از نظام تبلیغی، ترویجی و رسانه‌ای و رصد مستمر وضعیت کودک کار از طریق سامانه‌ای ویژه یک‌سالی می‌شود که به‌صورت پایلوت در استان‌های تهران، البرز، خراسان‌رضوی، خوزستان، هرمزگان، مازندران، قم، بوشهر و سیستان و بلوچستان در حال اجراست.طرحی که کارشناسان بهزیستی می‌گویند با اجرای آن می‌توانیم به بانک اطلاعاتی جامعی درباره کودکان خیابان دسترسی پیدا کنیم؛ چراکه دیگر در این طرح خبری از تکرار شمارش یک کودک در هر منطقه‌ای از کشور که باشد، وجود ندارد.حامیان حقوق کودک امیدوارند با اجرای این طرح، کار ساماندهی کودکان خیابان سروسامان یابد. حسین فرهادی، یکی از فعالان حوزه کودکان خیابانی می‌گوید: بخش قابل‌توجهی از کودکان خیابانی ما را، کودکان مهاجر افغانی و پاکستانی تشکیل می‌دهند که به‌راحتی ظرف چند ساعت می‌توانند از آن‌سوی مرزها خود را به ایران برسانند؛ بچه‌هایی که هیچ‌گونه مدرک هویتی به همراه ندارند و برای گذران زندگی هم راهی جز کار کردن در خیابان‌ها پیش‌رویشان نیست.به‌گفته او، طرح پنج‌گانه شناسایی و ساماندهی کودکان کار نخستین طرحی نیست که به این منظور در کشور اجرا می‌شود و قطعا آخرین طرح هم نخواهد بود؛ طرح‌هایی که همواره در سایه حل نشدن مشکلات معیشتی خانواده‌های این بچه‌ها به سرانجامی نرسیده و هیچ عامل و مانعی در طول سال‌های مختلف نتوانسته مانع حضور کودکان خیابان در سطح شهرها شود؛ از کرونا گرفته تا وضعیت قرمز آلایندگی هوا و حتی شرایط سرمای زمستان!

پایانی بر نابسامانی حضور کودکان خیابانی
محمدرضا حیدری‌ها، سرپرست امور آسیب‌دیدگان اجتماعی و سرپرست مرکز فوریت‌های اجتماعی 123 اما برخلاف فعالان حقوق کودک هم به مجموع طرح‌های پنج‌گانه ساماندهی کودکان خیابان حسابی امیدوار است و هم به طرح کد یونیک؛ چراکه معتقد است این طرح پایانی بر نابسامانی بانک اطلاعاتی کشور در حوزه کودکان خیابان است.او از سازمان بهزیستی به‌عنوان یک سازمان حمایتی در حوزه کودکان کار و خیابان یاد کرده و می‌گوید  یکی از ماموریت‌های این سازمان ساماندهی کودکان خیابان است و برای انجام این ماموریت از مراکز آموزشی حمایتی کمک می‌گیرد: «مراکز آموزشی حمایتی ما وظیفه دارند کودکان را در خیابان شناسایی، جذب و هدایت کنند به مراکز روزانه و برای هر یک از آنها پرونده شخصیت، روانشناسی و مددکاری تشکیل دهند.»

شناسایی 6هزار کودک کاروخیابان
به‌گفته او، طبق آخرین آمار کودکان کار و خیابان، مجموعا 6هزار کودک کار و خیابان در کشور شناسایی شده‌اند و برای همه آنها ضمن تشکیل پرونده اقدامات لازم در بخش مددکاری و روانشناسی (هم برای کودک و هم برای خانواده) در حال انجام است.حیدری‌ها هم مانند فعالان حقوق کودک می‌گوید بخش اعظم کودکان کار و خیابان از مهاجران هستند؛ البته او با استناد به آمار و ارقامی که در اختیار دارد، اینطور ادامه می‌دهد: «در کل کشور نزدیک به ۸۰درصد و در تهران نزدیک به ۷۳درصد از کودکان کار و خیابان شناسایی شده از اتباع سایر کشورها هستند.»البته مهاجران هم در نحوه دریافت خدمات از بهزیستی باز به 2گروه تقسیم می‌شوند؛ مهاجران مجاز و غیرمجاز: «یک‌سری از کمک‌های ما که شامل کمک‌های مالی هم می‌شود، صرفا برای خانواده‌هایی است که دارای اوراق هویتی و اجازه اقامت در کشور هستند، اما کودکان و خانواده‌هایی که اجازه اقامت در کشور را ندارند، خدمات روانشناسی و مشاوره‌ای برای آنها انجام می‌شود و قانونگذار اجازه پرداخت مستقیم کمک‌های مالی را به این خانواده‌ها به ما نداده است.»

شناسایی کودکان با کمک 63مرکز حمایتی
او مهم‌ترین هدف بهزیستی از اجرای طرح‌های حمایتی از کودکان کار و خیابان را کاهش ساعات حضور کودکان در خیابان برمی‌شمارد و می‌گوید:« بررسی وضعیت تحصیل کودکان کار و خیابان توسط 63مرکز حمایتی ما انجام می‌شود و مشخص می‌کنند که کودک متناسب با سنش از تحصیل بازمانده است یا خیر، اگر کودک متناسب با سنش تحصیل کرده، اما الان بنا بر شرایطی از تحصیل بازمانده است، امکان بازگشت به تحصیل را با رایزنی با آموزش و پرورش برای کودک فراهم می‌کنند.»به‌گفته او، اگر کودک از اتباع باشد و اگر امکان حضور در مدرسه را داشته باشد، آن امکان برایش فراهم می‌شود، اما اگر امکان حضور در مدرسه را نداشته باشد در همان مراکز حمایتی کلاس‌های آموزشی را برای این کودکان برقرار کرده و در پایان سال از این کودکان امتحان اخذ می‌شود و گواهی پایان دوره را دریافت می‌کنند. این اقدام برای کودکانی که به‌صورت غیرمجاز در کشور حضور دارند هم انجام می‌شود و امکان تحصیل برای این کودکان نیز در این مراکز فراهم است.همانطور که خیلی از فعالان حقوق کودک هم دغدغه دارند، ساماندهی کودکان کار و خیابان از مسیر توانمندسازی خانواده‌های آنها می‌گذرد؛ موضوعی که بهزیستی کل کشور هم آن را تأیید کرده و حالا قرار است در طرح جدید حسابی حواسش به این بخش باشد. سرپرست امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در این‌باره می‌گوید: «هدف اصلی ما توانمندسازی خانواده است. یکی از وظایف این مراکز حمایتی نیز بازدید از منزل و بررسی وضعیت خانواده است. بعد از تهیه گزارش مددکاری همکاران ما در این مرکز پیشنهاد مددکاری مناسب در جهت توانمندسازی خانواده ارائه می‌دهند؛ به‌طور مثال مددکار بعد از بازدید از منزل کودک پیشنهاد می‌دهد که با توجه به اینکه پدر کودک اعتیاد دارد برای ترک به مراکز ترک اعتیاد ارجاع داده شود و چنانچه برای مادر بعد از آموزش یک چرخ خیاطی تهیه شود، مادر می‌تواند مشغول به کار شود و هزینه و امورات خانواده را تامین کند و از این طریق خانواده توانمند و از حضور کودک در خیابان جلوگیری می‌شود.»
یکی از مزیت‌های خوب طرح شناسایی کودکان کار و خیابان با کد یونیک این است که دیگر امکان ورود بی‌حساب و کتاب کودک به چرخه کودکان کار و خیابان و شمارش جدید او نیست و به محض ورود به خیابان و اسکن عنبیه تمام پرونده او و خانواده‌اش درصورت اخذ حمایت مشخص می‌شود. حیدری‌ها یادآور می شود: «این طرح در سال۱۴۰۰ در ۱۲استان انجام شده و ۱۲دستگاه اسکن عنبیه برای این استان‌ها تهیه کردیم. ان‌شاءالله تا قبل از پایان پاییز با حمایتی که سازمان مدیریت برنامه از ما دارد و تامین اعتبار لازم تمام مراکز ما در سراسر کشور به دستگاه ثبت اطلاعات از طریق اسکن عنبیه مجهز می‌شوند.»
به‌گفته او، وقتی یک‌بار اطلاعات کودکان از این طریق ثبت شود بهزیستی می‌تواند برای هر کودک یک پرونده تشکیل داده و اقدامات حمایتی‌اش را انجام دهد، اما اگر این کودک 2 یا 3بار شناسایی و مشخص شود که اطلاعات او در سامانه‌های بهزیستی موجود است از طریق مرجع قضایی برای اخطار به خانواده اقدام می‌کنند. اگر بعد از اخطار، خانواده باز هم برای حضور کودک در خیابان اصرار داشت، برای سلب حضانت کودک از خانواده اقدام می‌شود.

نکته
قوانین روی زمین مانده
 نه قانون‌های وضع شده برای شناسایی و ساماندهی کودکان کار و خیابان در این سال‌ها کم بوده و نه آیین‌نامه‌های پیوستی به این قوانین.ما از سال 73شاهد تصویب نخستین قوانین و آیین‌نامه‌ها به نام شناسایی و ساماندهی کودکان کار بودیم تا سال84. قانون برنامه ششم توسعه و آیین‌نامه شورای اجتماعی کشور در سال93 هم مصوباتی برای شناسایی و ساماندهی کودکان کار و خیابان داشته‌ است.