متنی همزاد «هزار و یک ‌شب»

«هزار و یک شب» طنین آشنایی در گوش مخاطب شرقی و حتی غربی دارد؛ داستان‌هایی خیال‌انگیز و پرهیجان و عاشقانه که جزئی از ذخایر فرهنگی و ادبی مشرق زمین به شمار می‌رود و اسطوره‌ها و افسانه‌های رنگارنگی را در خود جای داده است. اما اگر به همین مخاطب آشنا از «کتاب مستطاب صد و یک شب» بگویید، احتمالا با تعجب می‌پرسد «صد و یک شب» چیست و از چه می‌گوید و چه خط و ربطی با «هزار و یک شب» دارد؟ انتشارات مولی با انتشار «کتاب مستطاب صد و یک شب» به تصحیح و مقدمه محمود طرشونه، ترجمه شهرام دلشاد، بازآفرینی و ترجمه مقدمه امیرحسین الهیاری و تصویرسازی شادی میاندهی پاسخ این سؤال را داده است. «صد و یک شب» همزاد «هزار و یک شب» است و راوی آن نیز شهرزاد. در عصر جدید مردمان مشرق زمین به «صد و یک شب» نیز مانند «هزار و یک شب» بی‌توجه بودند تا اینکه غربی‌ها نسخه‌ای از آن را ترجمه کردند. شهرت این متون در غرب باعث شد تا شرقی‌ها نیز به تصحیح آنها اقدام کنند. مصحح کتاب در پیشگفتار خود به خوبی این نکته را مطرح و به این شرح مطرح کرده است: «در فرهنگ بلاد مشرق عربی چنین گفته می‌شد که هرکس کتاب «هزار و یک شب» را بخواند، در همان سال دچار مصیبت می‌شود! همین تصور باعث شد تا کتاب مزبور، قرن‌های پی در پی به شکل نسخه خطی باقی بماند و چنین بود تا آنتوان گالان، خاورشناس فرانسوی برای نخستین بار حدود سال‌های ۱۷۰۴ تا ۱۷۱۲ آن را به زبان فرانسه ترجمه کرد. همین مسئله باعث شد تا «هزار و یک شب» ناگهان دوستداران عرب فراوانی بیابد و ایشان نیز به چاپ آن رغبت کنند و در نسخ متعدد و آراسته‌ای روانه بازارش کنند. اما در غرب عربی نیز روایتی از این دست هست که می‌گوید هر کس در یک شب حکایتی نقل کند، فرزندانش دچار طاسی سر می‌شوند! و شاید به همین‌خاطر است که داستان‌های «صد و یک شب» نیز طی قرون متمادی به شکل نسخه خطی باقی مانده بود و کسی سراغ آن نمی‌رفت، تا اینکه گود فرا دمومبین (اسلام‌شناسی تخصص اوست و پژوهش‌های مفصلی هم درباره مناسک حج داشت)، خاورشناس فرانسوی برای نخستین بار به سال ۱۹۱۱ آن را به فرانسه برگردان کرد. اگرچه نمونه شرقی حکایات، نظر پژوهشگران و لاجرم ناشران بسیاری را به‌خود جلب کرد؛ همتای غربی آن، تا به امروز، تقریباً ناشناخته مانده؛ و حتی متن عربی آن نیز به‌صورت رسمی منتشر نشده است.» انتشارات مولی «کتاب مستطاب صد و یک شب» به تصحیح و مقدمه محمود طرشونه، ترجمه شهرام دلشاد، بازآفرینی و ترجمه مقدمه امیرحسین الهیاری و تصویرسازی شادی میاندهی را با شمارگان ۵۲۰ نسخه، ۲۴۰ صفحه و بهای ۲۹۰ هزار تومان منتشر کرد.