کارگران « شرافت»

سیده زهرا عباسی - خبرنگار 

سال‌های آخر دهه۳۰، هم کارون آب داشت و هم زمین‌های کشاورزی، نان. اما پای نیشکر که به شوش و خوزستان باز شد، دستور از تهران رسید زن‌ها و مردهای روستای دیمچه به زور از سر خانه و زمین‌هایشان بیرون کشیده شوند تا غریبه‌ها جایشان نی بکارند. رد دست‌شان روی زمین‌ها اما ماند تا جمع ۵۰۰خانواری‌شان سال‌های بعد از انقلاب و در سال 1362 با نام «کوله‌جاز» بازگردند؛ ۵۰۰خانواری که خانه‌ و زمین‌شان را به هیچ فروخته بودند با فروش زمین‌هایشان شغلی هم نداشتند و همین، آنها را ناچار کرد در کشت و صنعت نیشکر مشغول به کار و در کنار شهرک روستایی ساکن شوند.

کوله‌جاز سابق، شرافت جدید
عشایر یکجانشین و بدون زمین و دام بختیاری هم به این جمعیت اضافه شدند تا کوله‌جاز ۲۷سال بعد (سال ۸۹) با نام «شرافت» شهر شود که حالا با روستاهای اطرافش تا ۴۰هزار نفر جمعیت دارد و بیش از ۹۰درصد آنها را کارگران نیشکر، روزمزد و فصلی تشکیل می‌دهند. شرافت با جمعیت کارگری و با همه محرومیت‌هایش از نگاه اهالی، میراث‌دار سیاست‌های غلط برای افزایش درآمد است که بی‌توجه به مفهوم توسعه پایدار اجرا شدند. این شهر حالا با گذشت  6دهه و 2نسل شاهد فعالیت مردان روستا به عنوان کارگر فصلی و نی‌بُر در شرکت نیشکر و زنان به عنوان کارگر روزمزد در زمین‌های کشاورزی است.
یک فعال اجتماعی با تاکید بر غالب بودن شغل کارگری در شهر شرافت، تاکید می‌کند در جامعه‌ کشاورزی اغلب جامعه به بازوی کار نیاز دارد و زنان سعی می‌کنند در قامت مردها و شانه‌به‌شانه‌ی آنها در شرایط کاملا سخت در زمین‌های کشاورزی کار کنند. به گفته قاسم آل‌کثیر،‌ زنان شهر شرافت در قالب دسته‌جات با عنوان‌های مختلف مثلا دسته‌ مامان‌مریم و ... توسط یک سرگروه مدیریت می‌شوند و سرگروه کار را از کارفرما می‌گیرد و گروه کارگری را برای کار روی زمین کشاورزی آماده می‌کند. 

دسته‌جات زنانه کارگری
اما این دسته‌جات زنانه برای کار در زمین‌های کشاورزی با مشکل بزرگی روبه‌رو هستند؛ هوای خوزستان نیمی از سال گرم است که در فصل تابستان و زمان برداشت محصولات کشاورزی، طاقت‌فرسا می‌شود. آل‌کثیر توضیح می‌دهد که دسته‌جات کارگری زنان به علت گرمای شدید هوا از ساعت 5 بامداد به سمت زمین‌های کشاورزی حرکت و کار را از ساعت5:30 شروع می‌کنند. کارگران به جز یک استراحت و صبحانه‌ کوتاه در ساعت 8 صبح، کار را تا ساعت ۱۱ ادامه می‌دهند و با گرم‌تر شدن هوا به شهر شرافت بازمی‌گردند.
این فعال اجتماعی با این توضیحات به تصادف مینی‌بوس کارگران زمین‌های کشاورزی در جاده شوشتر اشاره می‌کند؛ حادثه‌ای که 7روز پیش در مسیر رفتن دسته‌جات کشاورزی به سمت زمین‌های کشاورزی، به دلیل خواب‌آلودگی راننده اتفاق افتاد، در این حادثه 10نفر از ۱۶ کشته شده زن بودند، اما همه‌ آن‌ها تحت پوشش بیمه‌ کشاورزی یا هر نوع بیمه‌ کارگری نبودند چون هزینه‌ بالای بیمه و حق‌الزحمه پایین زنان باعث می‌شود اراده‌ای برای بیمه کردن نباشد.  به گفته او، متاسفانه هنوز سازوکار دقیقی هم برای رسیدگی به وضعیت بیمه‌ کارگری این زنان اتخاذ نشده و هر چند وقت یک‌بار شاهد چنین حوادث ناگواری در شهرستان‌هایی که محوریت آنها کشاورزی است‌ هستیم.
بنابر آنچه شهردار شرافت در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرده است در نیمه اول امسال 25کشته بر اثر حوادث رانندگی در این جاده گزارش شده که بخش زیادی از قربانیان از قشر کارگر بوده‌اند.

بیکاری در استان صنعتی
خوزستان هنوز اتحادیه کارگری برای زنان ندارد و به گفته قربان درویشی، دبیر خانه کارگر به تازگی درباره راه‌اندازی این اتحادیه طرح موضوع شده است. مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خوزستان هم به عنوان متولی امور مربوط به کار و کارگری درباره کارگری زنان پاسخگوی تماس همشهری نبود‌. جهاد کشاورزی هم با بیان اینکه دسته‌جات زنان در زمین‌های کشاورزی شرکت‌های خصوصی کار می‌کنند پاسخ می‌دهد که موضوع رخ داده برای زنان کارگر شهر شرافت ارتباطی با این اداره پیدا نمی‌کند. با این همه نماینده خوزستان در مجلس شورای اسلامی معتقد است حادثه شوشتر و معضل کارگری زنان در زمین‌های کشاورزی بدون قرارداد و بیمه و در شرایط سخت، تبعاتی از یک آسیب بزرگتر یعنی معضل بیکاری در خوزستان صنعتی است. 
سید کریم حسینی با بیان اینکه خوزستان از نظر بیکاری رتبه دوم بعد از سیستان‌وبلوچستان را در کشور دارد و این موضوع بارها از سوی نمایندگان و فعالان اجتماعی و سیاسی گوشزد شده است.  بیکاری در خوزستان از نگاه این نماینده با وجود بیش از 4میلیون و 700 هزار نفر جمعیت و داشتن صنایع بزرگی چون نفت، پتروشیمی، فولاد،‌ بندر و معادن آثار مخرب زیادی در حوزه‌های مختلف به ویژه در حوزه اجتماعی دارد: مطمئن باشید بخشی از بانوانی که مشغول به کارهایی مثل کارگری فصلی و روزمزد سر زمین‌های کشاورزی یا دست‌فروشی شده‌اند، در خانه خود مردان و پسران بیکاری دارند که اگر برایشان فرصت اشتغال پیدا می‌شد، با چنین شرایط سختی تن به کار نمی‌دادند.  حسینی توضیح می‌دهد: بانوانی که از شهر شرافت و روستاهای اطراف در زمین‌های کشاورزی دزفول، شوشتر و شوش کار می‌کنند، وقت مناسبی سر کار نمی‌روند، در گرمای شدید و زیر آفتاب مشغول به فعالیت هستند و حقوق اولیه کارگر چون قرارداد یا بیمه هم ندارند که ابعاد این شیوه کار از جمله تصادفی با 16کشته که اغلب‌شان سرپرست خانوار بودند تبعات روانی و اجتماعی زیادی برای شوشتر، خوزستان و همچنین در ابعاد ملی دارد. 

یک عزم ملی
آنچه سید کریم حسینی درباره قربانیان شوشتر می‌گوید یعنی سرپرست خانوار بودن زنان کارگر نکته‌ای است که در آمار و ارقام خوزستان همیشه مورد توجه بوده است. این استان با آمار بیش از 33هزار زن سرپرست خانوار همیشه در رتبه‌های اول رده‌بندی کشور قرار گرفته است.
نماینده خوزستان در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: هم آمار جمع‌آوری شده کامل و هم خوداظهاری‌ها دقیق نیست و از این رو نمی‌توان به عدد 33هزار نفر در زمینه زنان سرپرست خانوار تاکید کرد و به اعتقاد من این آمار بسیار بالاتر است. 
حسینی تاکید می‌کند با توجه به آمار بالای زنان سرپرست خانوار و بیکاری خوزستان که زنان را ناچار می‌کند تن به کارهای با شرایط غیراستاندارد بدهد، کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی پیش از این برای بررسی موضوع به استان دعوت شده است.
با وجود حضور کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در خوزستان و همچنین تذکرهای نمایندگان یا فعالان سیاسی و اجتماعی اما هنوز آمار بیکاری چه در بخش مردان و چه در بخش زنان بالاست.
حسینی معتقد است رفع این معضل نیاز به عزم ملی دارد، زیرا اگر قرار بود مشکل بیکاری در استان حل شود،‌ تاکنون شده بود و حالا استان نیاز به اقدامات جدی برای ایجاد اشتغال استاندارد و واقعی دارد. 
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری خوزستان اما معتقد است وضعیت اشتغال در همه استان‌ها به همین شکل است و درباره اشتغال زنان سرپرست خانوار این استان هم دولت‌های قبل باید پاسخگو باشند که چرا اقدامات لازم را انجام نداده‌اند.  مریم مراد اسکندری، آمار و ارقام دقیقی از وضعیت زنان در استان نمی‌دهد،‌ اما به همشهری می‌گوید: بررسی‌های ما نشان داد اغلب بانوان در شهر شرافت و مناطق اطراف آن در خانواده‌ای فقیر زندگی می‌کنند و به دلیل بیکاری، فوت یا از کارافتادگی و همچنین درآمد اندک همسر کمک‌خرج خانواده‌ هستند که باید برایشان فکری کنیم.  او البته پاسخی به اینکه چرا پیش از این درباره کارگران شرافت کاری نشده است نمی‌دهد، اما می‌گوید که در سال جاری برنامه‌هایی برای اشتغال بانوان به ویژه زنان سرپرست خانوار و بدسرپرست در دستور کار است. 

مکث
تفاوت کارگری زنان در خوزستان
گرچه معضل کار و البته کارگری زنان به اعتقاد کارشناسان در همه استان‌های صنعتی و کشاورزی شبیه به هم است و در ملموس‌ترین نمونه زنان در مازندران، گیلان و گلستان هم پابه پای مردان در شرایط سخت روی زمین‌های کشاورزی کار می‌کنند، اما کشاورزی در خوزستان روی دیگری دارد.  کمبود آب، آماده نبودن زمین‌ها و محدودیت‌های کشت همه چیز را در این استان جنوبی و گرمسیر متفاوت کرده است تا کشاورزی علاوه بر خسارت‌های بسیار درآمد چندانی هم نداشته باشد.  در این شرایط جامعه کشاورزی با درآمد اندک نیاز به کارگر ارزان‌قیمت دارد تا حتی اندکی از هزینه‌های تولید خود بکاهد و زنان سرپرست خانوار و زنانی که ناچارند کمک‌خرج خانواده باشند بهترین گزینه محسوب می‌شوند. در شهرهای دیگر کشاورزی هم ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد، زیرا در غیر این صورت شبیه تاکستان قزوین اگر کارگر ارزان قیمت پیدا نشود برداشت محصول سودی نخواهد داشت و کشاورزان ترجیح می‌دهند دستاورد یک سال خود را رها کرده خوراک دام کنند.