چتر دفاعی در برابر تهدیدات

سعید تیبا؛ کارشناس نظامی

نگاهی به جنگ‌های اخیر و مطالعه تهدید‌ها نشان می‌دهد که جنگ‌های امروزی با تهاجم هوایی همراه است و این تهاجم ممکن است به وسیله هواپیما‌های با سرنشین و بدون سرنشین و انواع موشک‌های کروز و بالستیک باشد.
 در دوران دفاع‌مقدس و با پی بردن به نقش بسیار مهم پدافند هوایی در موفقیت عملیات‌ها و دفاع از اماکن ارزشمند، حساس و راهبردی در سال ۱۳۶۴ ستادی تحت عنوان پدافند کل کشور تشکیل شد و با توجه به موفقیت این ستاد، پس از جنگ با فرمان فرماندهی معظم کل قوا، قرارگاه پدافند هوایی با هدف انسجام و یکپارچگی همه نیروهایی که تجهیزات پدافندی در اختیار داشتند اعم از ارتش، سپاه و فراجا شکل گرفت.
 اما تشکیل قرارگاه پدافند هوایی به این معنی نبود که سامانه‌های پدافندی از یگان‌های اصلی جدا شوند، بلکه منظور این است که همه سامانه‌های دفاع هوایی در نیروهای مسلح، تحت کنترل عملیاتی شبکه یکپارچه قرارگاه پدافند هوایی قرار گیرند تا تدبیری واحد برای دفاع از آسمان کشور وجود داشته باشد.
 قرارگاه پدافند هوایی وظیفه دارد با بهره‌گیری از تجهیزات پدافندی و همکاری نیروها و سازمان‌هایی که در زمینه پدافند هوایی مسئولیت‌هایی برعهده دارند وظایفی ازجمله مراقبت هوایی و اعلام خبر و خطر هوایی، تقویت شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور، شناسایی و تعیین نقاط حساس و حیاتی و تأمین پدافند مناسب برای حفظ امنیت و دفاع هوایی از آسمان، تعیین مناطق ممنوعه پروازی و تهیه برآوردهای اطلاعاتی از تجهیزات و نیرو‌های آفندی دشمن را انجام دهد.

پدافند هوایی؛ نخستین نقطه برخورد با دشمن 
 به‌طور کلی مأموریت قرارگاه پدافند هوایی چهار مأموریت اصلی دارد که عبارت است از: کشف اهداف هوایی، شناسایی اهداف(اعم از دوست یا دشمن)، رهگیری اهدافی که دوست شناسایی نمی‌شوند و درگیری و انهدام برای اهدافی که متخاصم تشخیص داده می‌شوند.
 شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور مجموعه‌ای است که برای فرماندهی و کنترل بر عملیات تمام یگان‌ها و تجهیزات پدافند هوایی طراحی شده است و وظایف هر یک از نیروهایی که به‌نحوی در شبکه یکپارچه پدافند هوایی مسئولیت‌هایی دارند مشخص شده است و فلسفه وجودی این شبکه ایجاد هماهنگی در سطح تمام نیروهاست تا منسجم عمل کرده و از دستورات شبکه پیروی کنند.
 هدایت و پایش سامانه‌های پدافندی شامل هواپیماهای رهگیر شکاری، مجموعه‌های راداری، سامانه‌های جمع‌آوری اطلاعات، سامانه‌های موشکی، آتشبارها و جنگ افزارهای مختلف پدافندی که برای مقابله با حملات هوایی استفاده خواهند شد نیازمند هماهنگی بسیار دقیقی تحت نظارت و فرماندهی شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور است؛ شبکه‌ای که در آن تمام فعالیت‌های پدافند هوایی یکنواخت می‌شود و از این راه برای هواپیماهای خودی و مجاز امنیت ایجاد می‌کند و هوا فضای کشور را برای هواگردهای بیگانه و متجاوز ناامن می‌کند.
در این میان همه نیروهایی که دارای ساختار و تجهیزات پدافندی هستند مسئولیت دارند تا همه اقدامات خود را به‌صورت دقیق و سریع با شبکه یکپارچه پدافند هوایی هماهنگ کرده تا تصمیم نهایی توسط شبکه اخذ شود.
شبکه یکپارچه پدافند هوایی سازوکاری است که همه اطلاعات مربوط به هوا و فضای کشور ازجمله اطلاعات به‌دست آمده از سایت‌های راداری، سامانه‌های شنود الکترونیکی، شبکه پست‌های دیدبانی، گزارش‌های مردمی، اطلاعات پروازی هواپیماهای کشوری وکریدورهای (دالان‌های) مجاز پروازی تجاری و مسافربری را در اختیار دارد و از این طریق می‌تواند بهترین تصمیم را در شرایط حساس اخذ و در شبکه انتخاب کند تا چه اقدام تاکتیکی علیه اهداف متخاصم انجام شود.
به همین‌خاطر دستورالعمل‌هایی در پدافند هوایی وجود دارد که همه نیرو‌های پدافندی را ملزم می‌کند تا هرگونه جابه‌جایی در سامانه‌های پدافندی قبل از اقدام به سرعت به اطلاع شبکه رسانده شود و هر سامانه پدافندی به‌صورت فوری ارتباط خود را از طریق لایه‌های متنوع ارتباطی با شبکه برقرار کند و درصورت عدم‌امکان برقراری ارتباط مجاز به انجام ماموریت و اقدامی نیست.
هرگونه عدم‌هماهنگی با شبکه گسترده پدافند هوایی کشور و به‌اصطلاح عملکرد جزیره‌ای در حوزه پدافند هوایی می‌تواند باعث خسارات جبران ناپذیری برای کشور باشد.
همه مواردی که به آنها اشاره شد نشان می‌دهد که پدافند هوایی ماموریتی گسترده، پیچیده و چند بعدی است که در آن آمادگی و آموزش کافی نیروی انسانی، تجهیزات به روز و متنوع، سرعت عمل و دقت نقشی عمده دارد و هماهنگی هرچه بیشتر عناصر پدافندی با شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور می‌تواند باعث ایجاد چتر دفاعی منسجم و مستحکم در برابر تهدیدات باشد.