یک فیلترینگ و چند روایت
در حالی که وزیر ارتباطات از همه‌گیر شدن فیلترشکن‌ها خبر داده، معاون دادستان کل کشور از امکان بستن همه راه‌های دور زدن فیلترینگ گفته است اما آیا این اقدام از لحاظ فنی امکان دارد؟
با وجود گذشت 3 هفته از فیلترینگ تلگرام هنوز بسته شدن این پیام‌رسان در کشور جنجالی است. درحالی‌که آمارها و گفته‌های وزیر ارتباطات از افزایش گسترده دانلود و نصب فیلترشکن‌ها خبر می‌دهد، عبدالصمد خرم‌آبادی، معاون دادستان کل کشور در تازه‌ترین واکنش خود تأکید کرده نظام جمهوری اسلامی هر زمان اراده کند فیلترشکن‌ها را به‌طور کامل مسدود خواهد کرد. معاون دادستان کل کشور همچنین اعلام کرده که فیلتر و مسدودسازی قسمتی از تلگرام در ایران باعث سقوط فاحش رتبه تلگرام در ایران و جهان شده و مسدودسازی این پیام‌رسان طبق برنامه موفقیت‌آمیز پیش می‌رود. اما همچنین چند وقت پیش محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات تأکید کرد براساس شواهد کاربران شبکه‌های اجتماعی در حال مقاومت در برابر دستور قضایی هستند و این موضوع امنیت فضای مجازی را با چالش مواجه کرده است. آمارهای منتشر شده توسط آزمایشگاه شبکه‌های اجتماعی دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه تهران هم نشان می‌دهد با وجود کاهش آمارهای بازدید تلگرام در کشور از زمان آغاز فیلترینگ بازگشت کاربران به این پیام‌رسان با گسترش فیلترشکن‌ها با شیب آرامی در حال افزایش است.
رتبه سایت تلگرام سقوط کرد؟
اصولا کاربران تنها برای نصب نسخه‌های دستکتاپ تلگرام یا استفاده از این پیام‌رسان بر بستر وب به سایت این پیام‌رسان مراجعه می‌کنند و اکثر کارها روی اپلیکیشن‌های موبایلی این پیام‌رسان صورت می‌گیرد. معاون دادستان کل کشور اعلام کرده است: «ظرف چند روز رتبهtelegram.me یکصد پله در ایران و ده‌ها پله در جهان سقوط کرد.» طبیعی است که با فیلترشدن یک سایت کاربران برای دسترسی به آن نیاز به استفاده از فیلترشکن‌ها دارند. فیلترشکن‌ها هم برای دور زدن فیلترینگ آی‌پی کاربر را تغییر می‌دهند و به همین‌خاطر طبیعی است که مراجعه نکردن به یک سایت با آی‌پی ایران رتبه یا رنک آن را در سایت‌های مشهور رنکینگ وب‌سایت‌ها پایین بیاورد. نکته دیگر ری‌دایرکت شدن دامنه telegram.me روی دامنه Telegram.org است که سایت اصلی تلگرام به‌حساب می‌آید؛ یعنی با وارد شدن آدرس Telegram.me در هر کشوری کاربر به‌صورت خودکار وارد سایت Telegram.org می‌شود. به همین‌خاطر پایین آمدن رتبه
Telegram.me هم مسئله‌ای طبیعی به‌حساب می‌آید. براساس گزارش سایت الکسا(از مشهورترین سایت‌های رتبه‌بندی سایت‌ها) هم‌اکنون Telegram.me با کاهش ۲۹۴ رتبه جایگاه ۱۸۶۳ را در جهان دارد. رتبه این سایت در ایران ۱۳۷است اما کافی است به آمار سایت اصلی Telegram.org نگاهی بیندازید. رتبه جهانی این سایت در روزهای اخیر تنها ۳ پله سقوط داشته و جایگاه ۲۷۵ را در جهان در اختیار دارد. در ایران هم رتبه این سایت ۲۲ است.
بستن همه فیلترشکن‌ها از نظر فنی غیرممکن است
درحالی‌که عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و معاون قضایی دادستان کل کشور در امور فضای مجازی، مسدودسازی تلگرام را «موفقیت‌آمیز» دانسته، سیده حمیده زرآبادی، نماینده مجلس حرف دیگری می‌زند. او می‌گوید: «حجم استفاده از فیلترشکن‌ها نشان‌دهنده این است که سیاست به کارگرفته شده در مدیریت فضای مجازی ناموفق بوده است.» به جز این، خرم‌آبادی تأکید کرده: «نظام هروقت اراده کند تمام فیلترشکن‌ها را به‌طورکامل مسدود می‌کند» اما این‌کار از نظر فنی به‌معنای قطعی کامل شبکه اینترنت ایران بوده و در نتیجه از نظر فنی غیرممکن است. نعیم فرهادی، کارشناس شبکه درباره انواع روش‌هایی که برای بستن فیلترشکن‌ها در ایران استفاده شده با همشهری گفت‌وگو کرده تا از ضرر این روش‌ها برای کسب‌وکارهای عادی و شرکت‌هایی با داده‌های حساس بگوید. او در نهایت می‌گوید به‌کار بردن این روش‌ها چقدر منطقی و البته، از نظر فنی عملی هستند.
دورزدن با پروتکل اختصاصی
اولین کار معمولا این است که راه‌های دسترسی به بعضی فیلترشکن‌های مشهور که داده‌ها و اطلاعات‌شان باز هست، از بین برود. در چنین مواقعی افراد می‌توانند خودشان یک پروتکل جدید ایجاد کنند؛ یعنی یک سرور اختصاصی در خارج از کشور بگیرند که آی‌پی آن را کس دیگری ندارد و در نتیجه نمی‌تواند راه آن را بند بیاورد. به‌دست آوردن چنین امکاناتی به جز شرکت‌های بزرگ برای افراد عادی هم امکان‌پذیر است و هزینه‌اش از 5دلار در ماه نیز کمتر خواهد بود.
ازبین‌بردن تونل‌های امن شرکت‌ها
راه‌حل بعدی برای بند آوردن راه دسترسی به تلگرام، بستن کل پروتکل‌ها یا مسیرهایی است که برای کنار زدن فیلترینگ از آن استفاده می‌شود. بستن این پروتکل‌ها در نهایت به ضرر کسب‌وکارهای مجاز و از آن مهم‌تر، بانک‌ها و شرکت‌هایی با داده‌های حساس و محرمانه است. فرهادی در این‌باره می‌گوید: «وی‌پی‌ان برای شرکت‌های بزرگ، بانک‌ها و...ابزاری به جز فیلترشکن است. این ابزار برای آنها حکم تونل‌های امنی را داردکه اطلاعات حساس‌شان را می‌توانند از داخل آن عبور داده و از دسترس اشخاص غیرمجاز، جاسوسان احتمالی، هکرها و... دور نگه دارند. »
بستن تمام سایت‌های رمزنگاری شده ایرانی
بستن «وی‌پی‌ان»های باز یا Open VPNها باعث بند آوردن دسترسی به تمام سایت‌هایی است که به مردم در حوزه‌های خاصی مثل بانکداری الکترونیک خدمات‌رسانی کرده و اطلاعات حساسی باید از طریق آنها رد و بدل شود. نعیم فرهادی در این‌باره می‌گوید: «وی‌پی‌ان باز مبنای اصلی تمام سایت‌هایی هستند که سرکلیشه HTTPS دارند. درگاه بانک‌ها، اینترنت بانک، ای‌میل‌ها و... جزو این فضاهای به‌شدت رمزگذاری شده هستند که اگر قرار باشد، تمام وی‌پی‌ان‌‌های باز، بسته شوند، یعنی سایت‌های رمزگذاری شده هم نمی‌توانند کار کنند و عملا بخش عمده خدمات بانکی و رمزگذاری شده از دسترس تمام مردم خارج می‌شود. این صفحات را می‌توان در صفحه‌های عادی و بدون رمزگذاری هم ایجاد کرد اما خیلی راحت مورد هجوم هکرها قرار می‌گیرند و امنیت داده‌های کشور به خطر می‌افتد.»
پروژه زمان‌بر و پرهزینه
هرچند مسئولان در روزهای اخیر تأکید کرده‌اند، راه دسترسی به وی‌پی‌ان‌ها برای برخی کسب و کارهای حساس، سفارتخانه‌ها، مراکز مالی و... باز می‌شود و فقط کافی است آنها اطلاعات‌شان را به بخش‌های دولتی مربوط ای‌میل کنند، بررسی‌ها نشان می‌دهد این روش بسیار زمان‌بر و هزینه‌بر است و به این زودی‌ها نتیجه نمی‌دهد. نعیم فرهادی که در یکی از شرکت‌های بزرگ حوزه امنیت شبکه مشغول فعالیت است و خیلی از مراکز حساس مثل بانک‌ها را تحت پوشش دارد، می‌گوید: «اجرای چنین فرایندی ممکن است چند‌ماه زمان ببرد. ما برای پیشگیری از هر اتفاقی، قبلا آی‌پی‌هایمان را به بخش‌های مربوط داده و تأکید کرده بودیم چون کسب و کارهای مهمی روی این فضاست، نباید مشکلی برایش پیش بیاید اما اینطور نشد. با وجود اینکه از مدت‌ها قبل این مسئله را بررسی کرده بودیم، به مشکل خوردیم.»
