اقسام آزادی

آیت‌الله العظمی عبدالله جوادی آملی :
آزادی، مفهومی گسترده دارد، به‌گونه‌ای که معنای کلی آن، رهایی از هر بند است. آزادی با این جامعیت، اطلاق ذاتی دارد. روشن است که آزادی به‌معنای گسترده‌اش، بدون مرزبندی، هرگز به‌دست نیامده؛ نه مقدور است و نه مطلوب. زیرا انسان که محدود است هرگز نمی‌تواند رهای مطلق باشد؛ لیکن همین مفهوم جامع، اقسام مختلفی دارد که به اجمال به آنها اشاره می‌شود:
آزادی در فلسفه: در آثار فلاسفه و متکلمان این بحث آمده است که آیا انسان مجبور است یا به‌خود وانهاده شده است؟ محققان از حکما و متکلمان اسلامی انسان را نه مجبور می‌دانند تا اسناد کارهایش به او مجازی باشد و نه مفوض، تا اسناد کارها و افعال به وی به شکل استقلال باشد. یعنی هم جبر باطل است و هم تفویض. حق «امربین‌الامرین» است که از آن به «اختیار و آزادی در انتخاب» تعبیر می‌شود، چون جبر و تفویض نقیض هم نیستند تا ارتفاع هر دو محذور داشته باشد. اعتقاد حکمای اسلامی این است که انسان در افعال خویش، حد اعلای آزادی را دارد.
آزادی در اخلاق: آزادی اخلاقی یعنی رهایی از بند رذایل اخلاقی و خواستن فضایل انسانی؛ رهایی از قید و بندهای هوا و هوس و امیال و خواهش‌های نفسانی که بردگی انسان را در پی دارد. در علم اخلاق انسان آزاد کسی است که هیچ‌یک از وابستگی‌های دنیوی و خواهش‌های نفسانی او را در بند خود محصور و محدود نکرده باشد.
آزادی در عرفان: آزادی عارفانه یعنی انسان از آنچه رنگ تعلق و تعین پذیرد، آزاد و هیچ‌چیزی جز ذات اقدس حق برای او جاذبه نداشته باشد. آزادی اخلاقی که در کتاب‌ها و آثار اخلاقی از آن بحث می‌شود، شمه‌ای از آزادی عرفانی و یافته‌های اهل معرفت است.
آزادی در علم حقوق: انسان در زندگی اجتماعی حقوقی دارد که به آزادی در ابعاد مختلف آن باید توجه کرد. آزادی عقیده، آزادی بیان، آزادی مسکن، آزادی شغل، آزادی فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ازجمله اموری است که انسان‌ها در جامعه از آن برخوردارند. اما محدودیت قانونی انسان نیز این است که چون بهره‌برداری از مواهب طبیعی برای همگان است، کسی نمی‌تواند به حقوق دیگران تجاوز کند.
منبع: کتاب انسان از آغاز تا انجام، صص207-202